ავტორი: ვასილი სტავრიდისი,
(თეოლოგია. 42, გვ 314-328.)

თარგმანი: თორნიკე მამნიაშვილი

  • წინაპირობები და მიზეზები, რომლებიც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული.

ქრისტიანობის ისტორიის პირველ ათასწლეულში კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის და იერუსალიმის საპატრიარქოები განვრცობილნი იყვნენ 3 კონტინენტის – ევროპის, აზიისა და აფრიკის გეოგრაფიულ ტერიტორიებზე. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოში შედიოდა ბალკანეთის ნახევარკუნძულის ნაწილი, კუნძულები და მცირე აზია. სირიაში განთავსებული ძირითადი ნაწილის გარდა, ანტიოქიის საპატრიარქოს იურისდიქციის ქვეშ პერიოდულად ექცეოდა ხოლმე მისგან ჩრდილოეთით მდებარე სომხეთი და აღმოსავლეთით მდებარე სპარსეთი. იერუსალიმის საპატრიარქოს ექვემდებარებოდა ანტიოქიის სამხრეთით მდებარე რეგიონები ვიდრე ეგვიპტემდე, ხოლო ალექსანდრიის საპატრიარქოს – ეგვიპტე და მისი სამხრეთი მეზობელი რეგიონები. მორწმუნეთა ძირითადი ნაწილი, რომლებიც მიეკუთვნებოდნენ ამ ეკლესიებს, იყვნენ ბერძნული, სირიული, სომხური, ქართული, სპარსული და კოპტური წარმოშობისა. ალექსანდრე დიდის დაპყრობების გამო ამ გეოგრაფიულ რეგიონებში მცხოვრებ მოსახლეობაში გავრცელდა ელინიზმი, მაგრამ რამდენად ძლიერი იყო ბერძნული იდეების ზეგავლენა ავტოქტონი ხალხების აზროვნების წესზე, ენასა და ცხოვრების წესზე, რჩება ღია საკითხად. უეჭველია, რომ ამ რეგიონში მდებარე ყოველი დიდი ქალაქი იყო ელინისტური კულტურის ცენტრი, დროის მცირე თუ დიდი მონაკვეთის განმავლობაში.

საერთო კულტურისადა ერთიანი სამყაროსადმი მიკუთვნების შეგრძნებას კიდევ უფრო ამყარებდა პოლიტიკური ფაქტორი. რომის, ხოლო შემდეგ, ბიზანტიის იმპერიაში, როგორც ერთიან სამყაროში მდებარეობდა აღმოსავლეთის ოთხი საპატრიარქო, რომელნიც ორგანულად ვითარდებოდნენ დროთა განმავლობაში.

რომის იმპერიის ორ ნაწილად – აღმოსავლეთის და დასავლეთის -გაყოფა და ძველი რომის იმპერიის აღმოსავლეთ ტერიტორიებზე ბიზანტიის იმპერიის ჩამოყალიბება და ის გამანადგურებელი მოვლენები, რომლებიც განვითარდა  დასავლებში, როგორიცაა ახალი ტომების გადასვლა, პაპის ოლქის, და ჯერ ფრანკების, ხოლო შემდეგ გერმანელების იმპერიის დაარსება, წამოადგენდნენ უკვე ორი სამყაროს არსებობის მაჩვენებელ ნიშნებს, რომლებიც ხელს უწყობდნენ თითოეული მათგანის (აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილის) პოლიტიკურ და საეკლესიო ერთობის სტაბილურობას.

განსაკუთრებით აღმოსავლეთში, გარდა გეოგრაფიულისა და პოლიტიკურისა, არსებობდნენ სხვა ფაქტორებიც არსებული ერთობის გასამყარებლად. საწყისებს ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობაში, რომელთა საშუალებითაც ეკლესია მეტნაკლებად შედიოდა გარე სამყაროსთან ურთიერთობაში, წარმოადგენდნენ თეოლოგიური ხედვა და ენა, ეკლესიური ზნე-ჩვეულებები და ადათები, მსახურება, საეკლესიო მმართველობა და დოგმები.

ყოველივე ზემოთთქმულის შემდეგ, უნდა გავითვალისწინოთ ორი რამ: 1) არსებობდა დაპირისპირებებისა და ნამდვილი კრიზისებისა და სეპარატიზმის პერიოდები, რომლებსაც ადგილი ქონდა აღმოსავლეთის სამყაროსა და კულტურაში. 2) აღმოსავლეთის და დასავლეთის ეკლესიის ერთიანობის რეალურობა, გულითადი და მისტერიული კავშირი ერთი ქრისტიანული სამყაროსი, მიუხედავად არსებული მრავალფეროვნებებისა და განსხვავებებისა.

მიუხედავად იმისა რომ არსებულ მოხსენებაში მეთოდოლოგიურად განვასხვავებთ აღმოსავლეთს დასავლური სამყაროსაგან და გამოვიკვლევთ ოთხი საპატრიარქოს მოწყობის განვითარებას ერთმანეთისა და ასევე – სამი საპატრიარქოსი მსოფლიო საპატრიარქოს მიმართ, ამასთანავე, არავითარ შემთხვევაში არ უნდა უგულებელვყოთ დასავლეთ საპატრიარქოს, ანუ რომის ეკლესიის განვითარება  სხვა საპატრიარქოებთან მიმართებაში და მკაცრად არ განვაცხადოთ, რომ რომის ეკლესია ჩვენ მხოლოდ განსახილველ თემასთან მიმართებით გვაინტერესებს

  1. აღმოსავლეთის ეკლესიათა განვითარება.

დვორნიკის მიხედვით, „რომის იმპერიის პოლიტიკური და ეკონომიკური პირობებიდან გამომდინარე და პრაქტიკული მიზეზების გამო, მოხდა იმგვარად, რომ ეკლესია თავიდანვე იძულებული იყო თავისი მოწყობა მოერგო იმპერიის პოლიტიკური დაყოფისათვის, განსაკუთრებით აღმოსავლეთში“. (1)

ამგვარი პრინციპი შეიძლება შეინიშნოს ჯერ კიდევ მოციქულთა ეპოქაში. ვხედავთ, რომ მოციქულები იმპერიის დიდ ქალაქებს იყენებდნენ თავიანთი სამისიონერო საქმიანობისთვის და შემდეგ მიმოწერა ქონდათ ამ დიდ ქალაქებში დაარსებულ ქრისტიანულ თემებთან.

მიუხედავად იმისა რომ ყოველი ეპისკოპოსი ერთმანეთის მიმართ ხარისხობრივად თანასწორნი იყვნენ II საუკუნის ბოლოდან მოყოლებული  მათ შორის იკვეთება თანამდებობრივი სხვაობა, რომელმაც ზეგავლენა მოახდინა საეკლესიო მოწყობაზე. ერეტიკული მოძღვრებისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად თუ მათ განსაკვეთად, იმ ტერიტორიული ერთეულის ეპისკოპოსები ბუნებრივი პასუხისმგებლობის გამო იკრიბებოდნენ პროვინციის დედაქალაქში ამ ქალაქში მცხოვრები ეპისკოპოსის მეთაურობით. ამგვარადვე ხდებოდა ეპისკოპოსთა გამორჩევა და კურთხევა რომელიმე პროვინციაში. იმ ეპისკოპოსებს, რომლებიც პროვინციათა დედაქალაქების საეკლესიო წინამძღოლები იყვნენ, ეწოდათ მიტროპოლიტები, რადგანაც იმ ქალაქებს, რომლებშიც ცხოვრობდნენ ეწოდებოდათ მიტროპოლიები (დედაქალაქები). III საუკუნეში პროვინციული კრებები იმართებოდა მმართველობის სამიტროპოლიტო სისტემის განვითარების პარარალელურად. 325 წლის ნიკეის I მსოფლიო კრების IV კანონი ამოწმებს ამ ადმინისტრაციულ სისტემას;

„ეპისკოპოსი უნდა დაადგინოს სამთავროს ყველა ეპისკოპოსმა. თუ ყველას შეკრება შეუძლებელი იყოს რაიმე გაჭირვების, ან გზის სიგრძის გამო, სამი მაინც უეჭველად შეიკრიბოს ერთად, სხვებისაგან უნდა მიიღონ წერილობითი თანხმობა და მის შემდეგ აღასრულონ ხელთდასხმა. ამ მოქმედებას ამტკიცებს საბოლოოდ სამთავროს მიტროპოლიტი“

ანტიოქიაში 341 წელს ჩატარებული ადგილობრივი კრების IX კანონი ზემოთაღნიშნულ კანონს უფრო ცხადად წარმოაჩენს;

„თითოეული სამთავროს ეპისკოპოსები უნდა ემორჩილებოდნენ იმ ეპისკოპოსს, რომელსაც დედაქალაქის საყდარი უპყრია. ის ზრუნავს მთელ სამთავროზე. ვინაიდან დედაქალაქში მიისწრაფის ყველა, ვისაც საქმე აქვს, ამის გამო გადავწყვიტეთ, რომ პატივითაც უპირატესი იყოს იგი და არაფერი ზედმეტი არ მოიმოქმედონ სხვა ეპისკოპოსებმა მის გარეშე, ჩვენი მამების ძველთაგანვე დამტკიცებულიკანონისამებრ, გარდა იმისა, რასაც საჭიროდ ჩათვლის თითოეული ეკლესია მის ფარგლებში შემავალი სოფლებით….“

ამ პერიოდში ვხვდებით ტიტულს – ეგზარქოსი, რომელიც ასევე იწოდებოდა მთავარეპისკოპოსად, ფართო მნიშვნელობით. ეგზარქოსს გააჩნდა მიტროპოლიტზე მეტი უფლება. აღმოსავლეთში ეს ტიტული ენიჭებოდათ ალექსანდრიის, ანტიოქიის, კესარიის, ეფესოს და ირაკლეონის კათედრათა მფლობელებს, რომლებიც საეკლესიო სამთავროში მიტროპოლიტზე უფრო მაღალ იურისდიქციულ საფეხურზე იდგნენ. ეგზარქოსები ისეთივე უფლებებს იძენდნენ მიტროპოლიტებზე, როგორიც ამ უკანასკნელებს ქონდათ ეპისკოპოსებზე.

უნდა აღვნიშნოთ იერარქიული სისტემატიზაციის განვითარება  V-VI საუკუნეებში. მაგალითად ალექსანდრიისა და ანტიოქიის ეგზარქოსები, ასევე კონსტანტინოპოლისა და იერუსალიმის საყდრის მფლობელნი იღებენ პატრიარქის ტიტულს. თავიდან პატრიარქთა უფლებები ემყარებოდა დაუწერელ კანონს, მოგვიანებით მათ ჩამოყალიბებული სახე მიიღეს. პატრიარქს, ისევე როგორც მიტროპოლიტსა და ეგზარქოსს, ჰქონდა პიროვნული ხასიათის უპირატესობა. იგი ამტკიცებდა მიტროპოლიტთა გამორჩევას და ზოგადად, თავისი საპატრიარქოს შიგნით ჰქონდა დოგმატურ და კანონიკურ საკითხებზე მეთვალყურეობის უფლება. 325 წლის ნიკეის I მსოფლიო კრების VI კანონისაუბრობს აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიათა უპირატესობების შესახებ.

„ძველი წესი იყოს დაცული ეგვიპტეში, ლიბიასა და ხუთქალაქში (პენტაპოლისში), რომ ყველა ამათზე ვრცელდებოდეს ალექსანდრიის ეპისკოპოსის ხელისუფლება. ასეთივე ჩვეულება არის რომის ეკლესიაშიც, ანტიოქიაშიც და სხვა სამთავროებშიც – დაცულია რომელიმე ეკლესიის უპირატესი ძალაუფლება“

ეს კანონი ამოწმებს უკვე არსებულ მდგომარეობას, საუბრობს სამი ეკლესიის  – რომის, ალექსანდრიისა და ანტიოქიის  უპირატესობაზე და ასევე სხვა სამთავროებისაზეც, თუმცაღა მათი დასახელების გარეშე.

ქრისტიანულ ეკლესიაში ალექსანდრიის საყდარმა დიდ აღიარებას მიაღწია. ეს განაპირობა იმ ფაქტმა, რომ ალექსანდრია იყო მეორე მნიშვნელობის ქალაქი რომის იმპერიაში; ასევე იმ ეპისკოპოსთა პიროვნებებმა, რომლებიც განაგებდნენ ამ კათედრას; გადმოცემამ იმის შესახებ, რომ იქ იქადაგა და ქრისტიანობა დაარსა პეტრეს მოწაფე მარკოზმა, და იმ ფაქტმა რომ ეს ქალაქი იყო სამისიონერო ცენტრი და ინახებოდა ქრისტიანული ნაშრომები და არსებობდა ცნობილი კატეხეტური სკოლა თავისი თეოლოგებით. ალექსანდრიის ეპისკოპოსების ძალაუფლებას აღიარებდა არა მხოლოდ ეგვიპტე, არამედ ლიბია, პენტაპოლისი და თებაიდაც კი. სავარაუდოდ, იქმნებოდა საფუძველი სამიტროპოლიტო სისტემის დასამკვიდრებლად, თუმცა იმავდროულად ალექსანდრიის ეპისკოპოსი თანდათან აფართოვებდა საკუთარ ძალაუფლებას რეგიონის ყველა ეპისკოპოსზე. ალექსანდრიის ეპისკოპოსის უპირატესობა ყველა სხვა ეპისკოპოსის მიმართ წარმოჩნდება როგორც ბუნებრივი მდგომარეობა. მსგავსი ძალაუფლება გააჩნდა რომის ეპისკოპოსსაც დასავლეთში.

რაც შეეხებათ ანტიოქიასა და სხვა ეკლესიებს, კანონის ამბობს, რომ საერთო წესის შესაბამისად მათ შეინარჩუნეს უპირატესობა. ანტიოქიას ბევრი საერთო ჰქონდა ალექსანდრიასთან, იყო სიდიდით მესამე ქალაქი იმპერიაში. იქ ქრისტიანობის დაარსება უკავშირდება პეტრე და პავლე მოციქულების მოღვაწეობას, ჯერ კიდევ მოციქულთა დროიდან იყო მნიშვნელოვანი სამისიონერო ცენტრი, რომელიც აკადემიური ცოდნის ნაყოფს წარმოაჩენდა თავის სკოლის საშუალებით. ანტიოქიის ეპისკოპოსი ეგნატე ცდილობდა მოეპოვებინა ძალაუფლება სირიის სამთავროზე, ხოლო ნიკეის I მსოფლიო კრების მოწვევის დროს ანტიოქიის ეპისკოპოსის ძალაუფლება, ჩანს რომ მოქმედებს სირიის გარეთაც, პალესტინაში, ფინიკიაში,არაბეთში, შუამდინარეთში, კილიკიასა და ისავრიაში. დვორნიკი ამ ფაქტის შესახებ აჯამებს რა საეკლესიო ისტორიკოსთა აზრებს, ამბობს:

„ალექსანდრიასთან შედარებით, ანტიოქიის შემთხვევაში შემორჩენილია უფრო ცოტა ნაწერები და მონაცემები და რთულია ვთქვათ, თუ რამდენად აღიარებდნენ მამები ანტიოქიის ძალაუფლებას აღმოსავლეთის დიოცეზის პროვინციათა ყველა მიტროპოლიტზე ან მის უფლებას, რომ სირიის გარდა, რომელიც უშუალოდ მისი იურისდიქციის ქვეშ იყო, როგორც მისი მიტროპოლიტის, ხელი დაესხა ასევე სხვა პროვინციათა ეპისკოპოსებისთვისაც.“ (2)

გუსტავ ბარდის მნიშვნელოვან ნაშრომში „ალექსანდრია, ანტიოქია, კონსტანტინოპოლი ( 325-451)“ შეგვიძლია თვალი მივადევნოთ ალექსანდრიისა და ანტიოქიის კათედრებს შორის არსებულ ურთიერთობებსა და დაპირისპირებებს ნიკეის კრების მიმდინარეობისას და მას შემდეგ. (3)

329-373 წლებში ალექსანდრიის საეპისკოპოსოში მიმდინარეობს ათანასესა და მისი მომხრეების ბრძოლა ალექსანდრიაში, ანტიოქიასა და კონსტანტინოპოლში მყოფი არიოზელებისა და ნახევრად არიოზელების წინააღმდეგ.მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის, ევსტათის განსჯის შემდეგ (330) დაიწყო ანტიოქიური სქიზმა. 360 წელს ანტიოქიის საეპისკოპოსო საყდარზე მელეტის აღსაყდრებისას ვიდრე 378 წლამდე მდგომარეობა ანტიოქიაში მეტად დაძაბული იყო. აღმოსავლეთის ეკლესიათა უმრავლესობის მიერ მართლმადიდებელ ეპისკოპოსად აღიარების მიუხედავად, რომისა და ალექსანდრიის ეკლესიები მის ნაცვლად მაინც ეპისკოპოს პავლინესთან იყვნენ ზიარებაში.

ნიკეის I მსოფლიო კრების VII კანონი ახსენებს კიდევ ერთი საეპისკოპოსო კათედრას:

„რადგან ჩვეულებით დამტკიცებულია და უძველესი გარდამოცემაა, რომ პატივი მიეგოს ელიის ეპისკოპოსს, ამიტომ ამ ქალაქს შეურყეველად ჰქონდეს მიტროპოლიის პატივი“

ელიის (იერუსალიმის) ეპისკოპოსს ადგენდა პალესტინის კესარიის მიტროპოლიტი. იერუსალიმის ეპისკოპოსს სურდა  ესარგებლა იმ ფაქტით, რომ მას მიანიჭეს თანაბარი ღირსება კესარიის მიტროპოლიტთან მიმართებაში და ცდილობდა საეკლესიო მმართველობაში უფრო მაღალ საფეხურზე გადასულიყო. ნიკეის კრების მამებმა მას მიანიჭეს მიტროპოლიტის ხარისხი, თუმცა დატოვეს კესარიისა და ანტიოქიის იურისდიქციის ქვეშ.

ბრანდი, როგორც შემდეგ ვნახავთ, უჩვეულო სიტყვებით აღწერს აღმოსავლეთის ოთხი საეკლესიო ცენტრიდან ერთერთის მცდელობას, მოეპოვებინა პირველობა მსოფლიოს ამ ნაწილის ეკლესიათა შორის.

„იქიდან გამომდინარე რომ ალექსანდრიისა და ანტიოქიის ტრადიციული დავას ჩიხში შესვლის საფრთხე ემუქრებოდა, საქმეში ერთვება სხვა ეკლესია , წარსულის გარეშე, თითქმის არმქონე ისტორიისა, რომელსაც სხვა არაფერი ტიტული არ შეეძლო ეწოდებინა თავისთავისთვის, გარდა იმისა რომ იყო ახალი დედაქალაქი – კონსტანტინოპოლი.“ (4)

ისეთი ავტორები, როგორებიც არიან ჰარნაკი, ვულხესი, ზანენი და დვორნიკი, სრულად ეთანხმებიან იმ მოსაზრებას, რომ ბიზანტიონში II საუკუნეში არსებობდა ქრისტიანული ეკლესია. ჩვენ ხელში არსებული წყაროებიდან ძნელია დანამდვილებით განვსაზღვროთ, რომელ წელს იქნა ქრისტიანობა ნაქადაგები ამ ქალაქში. იგივე შეიძლება ითქვას გარდამოცემაზე პეტრეს ძმის, ანდრია შესახებ, რომელიც მოვიდა ბიზანტიონში და დააარსა პირველი საეკლესიო ორგანიზაცია თავისი სკვითიაში მოგზაურობის დროს. ჩამოთვლილ ავტორთაგან უკანასკნელი, დვორნიკი მიიჩნევს, რომ ეს გარდამოცემა არსებობს კონსტანტინე დიდის პერიოდიდან, თუმცაღა უარყოფს მის ისტორიულობას. ხოლო სხვა ავტორი – ნეტარხსენებული გენადი ილიუპოლელი, ჩანს რომ ეთანხმება ამ გადმოცემას, როგორც ისტორიული ღირებულების მქონეს, რომელიც კონსტანტინე  დიდის წინარე პერიოდს მიკუთვნება. ისტორიული კვლევის მეთოდთა გამოყენებით შეუძლებელია ამ გადმოცემის უარყოფა.

თავად ბიზანტიის ეკლესია ისტორიულად წარმოადგენდა თრაკიის დიოცეზის ჰერაკლიის სამთავროს ერთერთ საეპისკოპოსოს. ახალი რომის დაარსებასთან ერთად (330) იგი გადაიქცა საეკლესიო ცენტრად (330 – 451) განსაკუთრებული ადგილის გამო, რომელიც გააჩნდა, როგორც იმპერიის დედაქალაქს, რადგანაც მოერგო იმპერიის დაყოფასა და ადმინისტრაციულ მოწყობას, ხოლო კათედრის სამოციქულო წარმომავლობა მოგვიანებით იქნა მხედველობაში მიღებული.

ის ფაქტი რომ კონსტანტინოპოლი 330 წელს აღმოსავლეთ რომის იმპერიის დედაქალაქი გახდა, გვაძლევს უფლებას ვივარაუდოთ, რომ მისი ეპისკოპოსისათვის შეუძლებელი ხდებოდა კვლავ ჰერაკლიის მიტროპოლიტის დაქვემდებარებაში დარჩენილიყო. მისი მნიშვნელობა იქიდანაც ჩანს, რომ მიტროპოლიტები, მაგალითად ევდოქსიოს ანტიოქიელი, ცდილობდნენ კონსტანტინოპოლის კათედრაზე გადასვლას. კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსთა პირდაპირ ეგზარქოსებად დადგინება სარწმუნოდ ჩანს, მიუხედავად იმისა რომ ისინი ჯერ კიდევ არ ფლობდნენ საკუთარ საეკლესიო ტერიტორიას.

ათანასეს ურთიერთობები ბიზანტიის არიოზელ პოლიტიკურ მთავრებთან არ იყო ნორმალური. ნორმან ბეინსის მიხედვით „ათანასეს ტრიუმფი ალექსანდრიას აღამაღლებდნენ უდავო უპირატესობამდე.“ (5)

კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებლურმა ნაწილმა ისარგებლა ბიზანტიის ტახტზე მართლმადიდებელი იმპერატორის, თეოდოსი დიდის ასვლით და ქალაქის ეპისკოპოსად მოუწოდა გრიგოლ ნაზიანზელს. მეორეს მხრივ, პეტრე ალექსანდრიელმა მოუწოდა თვისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ იმ ეპისკოპოსებს, რომლებიც დედაქალაქში იმყოფებოდნენ, რომ აღესრულებინათ ვინმე ფილოსოფოს მაქსიმე ცინიკოსის ხელთდასხმა, მაგრამ ეს შეთქმულება ჩაიშალა.

381 წელს კონსტანტინოპოლში შეიკრიბა II მსოფლიო კრება. მისი სხდომებს მიმდინარეობის დროს გრიგოლ კონსტანტინოპოლელმა ეგვიპტელი ეპისკოპოსებისა და თესალონიკის მთავრის ბრალდებების შემდეგ დატოვა კონსტანტინოპოლი და საცხოვრებლად მონასტერში გადავიდა. ახალი ეპისკოპოსი გახდა ნექტარიოსი. ამ კრებამ მელეტი ანტიოქიელის სიკვდილის შემდეგ პავლე არ სცნო კანონიერ ეპისკოპოსად, ხოლო ანტიოქიელებმა საკუთარ ეპისკოპოსად ფლავიანე გამოირჩიეს, რომელმაც მიიღო ამ კრების მუშაობაში მონაწილეობა, კრების მეოთხე კანონი არ აღიარებს მაქსიმე ცინიკოსისა და მის მიერ ხელთდასხმულთა ქიროტონიის ნამდვილობას.

კრების II კანონი იწყება ეპისკოპოსებისადმი მიმართვით, რომ არ ჩაერიონ სხვა ეპისკოპოსთა საქმეებში და აგრძელებს:

„… კანონთა თანახმად, ალექსანდრიის ეპისკოპოსი უნდა განაგებდეს მხოლოდ ეგვიპტის ეკლესიებს, აღმოსავლეთის ეპისკოპოსები უნდა განაგებდნენ მხოლოდ აღმოსავლეთის ეკლესიებს. დაცული უნდა იყოს ნიკეის კანონებით დაცული პატივი ანტიოქიის ეკლესიისა. აზიის სოფლების ეპისკოპოსები უნდა განაგებდნენ მხოლოდ აზიის ეკლესიებს, პონტოელი ეპისკოპოსები – მხოლოდ პონტოს ეკლესიებს, თრაკიელნი კი – მხოლოდ თრაკიის ეკლესიებს.“

ეს კანონი განპირობებულია აღმოსავლეთ იმპერიის პოლიტიკური მოწყობით და მკაცრად განსაზღვრავს ალექსანდრიის, ანტიოქიის, ეფესოს, კესარიისა და ჰერაკლიის ეპისკოპოსთა ქმედებებსა და გადაადგილებებს. ეს კანონი ამტკიცებს ნიკეის I კრების VI კანონს ალექსანდრიისა  და ანტიოქიის ეპისკოპოსებთანთან, როგორც ეგზარქოსებთან, მიმართებაში და თავის მხრივ ასახელებს სამ დიოცეზს: აზიას, პონტოსა და თრაკიას. თუმცაღა კანონი მხოლოდ დიოცეზების შესახებ საუბრობს, ისე რომ არ ასახელებს ეგზარქოსებს.

ამ კრების  III კანონი შეეხო კონსტანტინოპოლის საყდრის უპირატესობას:

„კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსს აქვს უპირატესობა, ანუ წარჩინებულება პატივისა, რომელიც რომის ეპისკოპოსის პატივის ტოლია, ვინაიდან კონსტანტინოპოლი არის ახალი რომი“

330 წლის შემდეგ, 50 წლის განმავლობაში, კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსი ეტაპობრივი განვითარების შედეგად, გადაიქცა მეორე იერარქად  მთელს კათოლიკე ეკლესიაში, ხოლო პირველად – აღმოსავლეთში. საეკლესიო კანონმდებლობაში არსებობს სხვა კათედრის „პატივით პირველობის“ აღიარების პრეცენდენტიც. როგორც ვნახეთ, იგივე იქნა ნათქვამი ნიკეის კრების VII კანონში, თუმცა სხვა მოტივით.

381 წლის კონსტანტინოპოლის კრების III კანონი არავითარ შემთხვევაში არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც რომის  პირველობის დამდაბლება, პირიქით, ამ შემთხვევაშიც და ნიკეის  VI კანონშიც, რომელიც ალექსანდრიას ეხება, იკვეთება მისი (რომის) პირველობა, რამეთუ რომი ხდება შედარების ობიექტი. ეს კანონი ალბათ უფრო ალექსანდრიის კათედრის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილება იყო, რომელმაც საეკლესიო დიპტიქში მესამე ადგილზე გადაინაცვლა. ალექსანდრიის ეპისკოპოსმა ტიმოთემ მას ხელი მოაწერა, ასევე მოიქცნენ აღმოსავლეთის სხვა იერარქებიც. რომს, რომელიც ალექსანდრიის ახლო მოკავშირე იყო, არ შეეძლო რაიმე მოემოქმედებინა  შექმნილი ვითარების საწინააღმდეგოდ.

„ამგვარად შეიძლება აიხსნას ის ვითარება, რომ დასავლეთში მართალია მდუმარედ და უნებურად, მაგრამ მაინც მიიღო კონსტანტინოპოლის 381 წლის III კანონი“ (6).

კონსტანტინოპოლის კრების შემდეგ ბიზანტიაში ეპისკოპოსის აღიარებული პატივის უპირატესობის  არ დარჩა უბრალო ფრაზად, არამედ გაფართოვდა მისი ადმინისტრაციული ძალაუფლება. დვორნიკი და ხაძარი (7) გვერდს უვლიან  381-451 წლებში კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსებისადმი მიმართულ ბრალდებებს და ხაზს უსვამენ ამ კათედრის განვითარებას, რომელიც მოხდა ძალადობრივი ქმედებების გარეშე, ბუნებრივი და კანონიკური გზით და ეპოქის ისტორიული აუცილებლობის გათვალისწინებით.

ათენის უნივერსიტეტის პროფესორი კ. კონიდარისი(8) კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ჩამოყალიბებაზე მსჯელობისას გამოყოფს სამ ფაქტორს. ესენია:

  • გრიგოლის გადადგომის შემდეგ ნექტარიოსის (381-397) გამორჩევის საყოველთაო ხასიათი. 2) აღმოსავლეთის „კათედრათა დიპტიხის“ პირველადი საფუძვლების ჩამოყალიბება, ესე იგი „ადგილებისა“ და „წესრიგის“ (Notiria Episcopatuum) – კატალოგებისა, რომლებიც შეიცავენ მსოფლიო საპატრიარქოს სამიტროპოლიტოებს, ავტოკეფალურ სამთავარეპისკოპოსოებსა და საეპისკოპოსოებს და 3) იოანე ოქროპირისა და ატიკეს ქმედებანი.

ბუნებრივია, კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსებმა დაიწყეს მეზობელ დიოცეზთა – თრაკიის (ჰერაკლეა), აზიის (ეფესო) და პონტოს (კესარია) – საქმეებში ჩარევა. ის ფაქტები, რომ იოანე ოქროპირი ერეოდა მცირე აზიის ეკლესიათა საქმეების მოსაწესრიგებლად: თავისი დიაკვნის, ჰერაკლიდეს ეფესოს ეპისკოპოსად გამორჩევა და ა.შ. ნათლად უჩვენებენ როგორ გაიზარდა კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსთა უფლებები ამ ტერიტორიებზე.

თუ ყურადღებას მივაპყრობთ საეკლესიო დიპლომატიას, დავინახავთ, თუ როგორ ცდილობდა ალექსანდრიისა და ანტიოქიის თითოეული ეპისკოპოსი აღმოსავლეთის პირველ კათედრაზე გაეყვანათ თავისთან დაახლოებული ადამიანი. ნექტარიოსის სიკვდილის (397) შემდეგ კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსობის ორი კანდიდატი იყო – ერთი მოხუცებული პრესვიტერი ალექსანდრიიდან – ისიდორე, რომელსაც მხარს უჭერდა ყოვლისშემძლე თეოფილე ალექსანდრიელი  და ერთიც – ანტიოქიელი პრესვიტერი იოანე ოქროპირი. არჩეულ იქნა მეორე, რომელსაც ეპისკოპოსად ხელი დაასხა თეოფილემ, თუმცა თეოფილესა და იოანე ოქროპირს შორის ურთიერთობა გაფუჭდა, რადგან ეს უკანასკნელი ჩაერია ორიგენისტულ დავებში;  იგი განისაჯა მუხის კრებაზე 403 წელს. ანტიოქიამ მოგვიანებით კვლავ „გაიმარჯვა“,  როდესაც კონსტანტინოპოლის კათედრაზე აღასაყდრა ნესტორი (428-431). მის წინააღმდეგ აღიძრა კირილე ალექსანდრიელი (428-444). ნესტორს ბრალი დაედო მწვალებლობაში და გასამართლდა ეფესოს III  მსოფლიო კრების მიერ 431 წელს. მსგავსი მოვლენა კვლავ განმეორდა დიოსკორე ალექსანდრიელსა (444-451) და ფლაბიანე კონსტანტინოპოლელს შორის. ფლაბიანე (446-449) 449 წელს განისაჯა ეგრეთწოდებული ავაზაკთა კრების მიერ ეფესოში. დიოსკორემ კონსტანტინოპოლის კათედრაზე აიყვანა საკუთარი აპოკრისარი ანატოლი, რომელმაც შემდგომ უარი თქვა დიოსკორესგან მფარველობის მიღებაზე. დიოსკორე ალექსანდრიელს, როგორც ერეტიკოსს, 451 წლის ქალკედონის IV მსოფლიო კრებაზე ანათემა გამოუცხადეს.

ზემოთაღნიშნული მოვლენები წარმოადგენდა საფუძველს კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ადგილის საბოლოო დამკვიდრებისათვის, რაც დამტკიცდა კიდეც ქალკედონის კრებაზე.

IX და XVII კანონები აღმოსავლელ ეპისკოპოსებს აძლევენ აპელაციის უფლებას სამთავროს ეგზარქოსთან ან კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსთან, მიტროპოლიტთა მიერ განსჯილის საპირისპიროდ. ამ კრების 28-ე კანონი არის უმნიშვნელოვანესი ტექსტი, რომელიც განსაზღვრავს კონსტანტინოპოლის ეკლესიის უპირატესობას. ეს ცნობილი და სადავო კანონი შემდეგნაირად იკითხება:

„დადგენილება ამ წმინდა კრებისა, რომელიც შეეხო კონსტანტინეპოლის ეკლესიის წმინდა საყდრის დიდებულებას: ყოველმხრივ წმინდა მამათა დადგენილებას მივყვებით და მეფე თეოდოსი დიდის (რომელსაც ეპყრა კონსტანტინოპოლის – ახალი რომის ტახტი) დროს შეკრებილი 150 წმინდა ეპისკოპოსის დღეს წაკითხულ კანონს ვიზიარებთ, ამ კანონის მცოდნენი იმავეს ვადგენთ ჩვენც კონსტანტინოპოლის, ახალი რომის ეკლესიის დიდებულებათა შესახებ.

ძველი (უხუცესი) რომის საყდარს მამებმა სამართლიანად მიანიჭეს უაღრესი პატივი, რადგან იგი სამეფო ქალაქია. ამავე ფიქრით აღძრულმა 150-მა ღვთისმოყვარე ეპისკოპოსმა თანასწორი პატივი დაუწესა ახალი რომის უწმინდეს საყდარს, სამართლიანად განსაჯეს , რომ თუ კონსტანტინოპოლი და ძველი სამეფო რომი ტოლია იმით, რომ ორივე სატახტო და სინკლიტის (სენატის) ქალაქია, საეკლესიო საქმითაც განდიდდეს კონსტანტინოპოლი, როგორც რომი, და მეორე იყოს მის შემდეგ. პონტოს, აზიის და თრაკიის განსაგებელთა მიტროპოლიტებმა და ამ მხარეებში მყოფმა არაბერძნული მოსახლეობის ეპისკოპოსებმაც ხელდასხმა მიიღონ კონსტანტინოპოლის დიდი ეკლესიისაგან. ზემოთ მოხსენიებული განსაგებლების თითოეულმა მიტროპოლიტმა ამავე განსაგებლის ეპისკოპოსებთან ერთად ხელნი დაასხან ეპარქიის ეპისკოპოსს, როგორც ამას საღმრთო კანონი ბრძანებს. თვით მიტროპოლიტი ზემოთმოხსენებული მხარეებისა, როგორც ითქვა, ხელთდასხმული უნდა იყოს კონსტანტინოპოლის არქიეპისკოპოსის მიერ, ოღონდ ჩვეულებისამებრ ერთხმად უნდა იყოს არჩეული წინასწარ და შემდეგ წარუდგეს ხელთდასხმისათვის (კონსტანტინოპოლის არქიეპისკოპოსს)”.

ამ კანონს რაიმე ახალი წყობა კი არ შემოაქვს ქრისტიანულ ეკლესიაში, არამედ უმეტეს ავტორიტეტსა და კანონიკურ სრულყოფას ანიჭებს უკვე რეალურად არსებულ წყობას, რომელიც კონსტანტინოპოლის II   მსოფლიო კრების მერე ჩამოყალიბდა. მისგან შესაძლოა გაკეთდეს მნიშვნელოვანი შენიშვნები.

ქალკედონის 28-ე კანონს უშუალო კავშირი აქვს კონსტანტინოპოლის III კანონთან. შედარების ობიექტი ქალკედონის კრებაზეც კვლავ ეკლესიაა რომისა, რომელიც იმპერიის დედაქალაქი იყო. კონსტანტინოპოლში, სადაც ცხოვრობდა იმპერატორი, საქმიანობდა სინკლიტი, ეკლესიას გააჩნდა პრივილეგიები, როგორც იმპერიის დედაქალაქის ეკლესიას. რომის ეკლესიასთან მიმართებით პატივის ეს უპირატესობები აღიარებულ იქნა. პოლიტიკური დაყოფის მიმართ მორგების პრინციპი კიდევ ერთხელ მოქმედებს. თუმცაღა კანონი საუბრობს ძველი და ახალი რომის თანაბარ უპირატესობებზე.

კონსტანტინოპოლოს III კანონი (381) პატივის უპირატესობაზე საუბრისას არ ახსენებს ადგილობრივ მმართველებს, რომლებსაც ეხებათ ახალი რომის საყდრის იურისდიქციის თემა. კონსტანტინოპოლის მთავარეპისკოპოსებს უფლება ეძლევათ, რომ ხელი დაასხან „მხოლოდ“ პონტოს, აზიისა და თრაკიის მიტროპოლიტებს „და არაბერძენი მოსახლეობის ეპისკოპოსებსაც“, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ მთავარეპისკოპოსს უშუალო ძალაუფლება ექნება ამ ტერიტორიებზე. გამოყენებას სიტყვისა „მხოლოდ“ მივყავართ კონსტანტინოპოლის კრების ტერმინოლოგიასთან, სადაც დგინდება და განისაზღვრება ალექსანდრიის, ანტიოქიის, აზიის, პონტოსა და თრაკიის ეპისკოპოსთა იურისდიქცია.

იერუსალიმის ეპისკოპოსთა განუწყვეტლივი დავების შემდგომ, ერთი მხრივ კესარიის მიტროპოლიტთა, ხოლო მეორე მხრივ, ანტიოქიის ეგზარქოსების მიმართ, იუბენალ იერუსალიმელმა მიაღწია იმას, რომ ქალკედონის IV მსოფლიო კრებაზე საკუთარ ეკლესიას დამოუკიდებლობა მოუპოვა. იერუსალიმის ეკლესიას გადაეცა სამი სამთავრო, რომლებიც მანამდე ანტიოქიის ეკლესიას ეკუთვნოდა.

V საუკუნის დასაწყისში პირველი ხუთი კათედრის – რომის, კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის და იერუსალიმის მთავარეპისკოპოსები იწოდებიან პატრიარქებად. იოანე II-ის დროიდან (518-520) კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ცნობილია როგორც მსოფლიო პატრიარქი. ეს ტიტული აღარაფერს ცვლიდა პატივის უპირატესობაში, რომელიც უკვე მოპოვებული ჰქონდა ქრისტიანული ეკლესიის შიგნით.

პროფესორი თომას ოვენ მარტინი 28-ეკანონის განმარტებისას მართებულად განსაზღვრავს კონსტანტინოპოლის ურთიერთობებს აღმოსავლეთის სხვა საპატრიარქოების მიმართ.

„პონტოზე, აზიასა და თრაკიაზე კონსტანტინოპოლის ძალაუფლების დამყარებით, კანონის შემდგენლებს, შესაძლოა, სურდათ, დაეკმაყოფილებინათ ანტიოქიისა და იერუსალიმის ეპისკოპოსები, რომლებსაც კონსტანტინოპოლის კანონის მიერ შეზღუდული ჰქონდათ საკუთარი საზღვრების გაფართოება. კონსტანტინოპოლი ხდებოდა მნიშვნელოვანი ძალა საეკლესიო სამყაროში, თუმცა, როგორც ჩანს, არ ცდილობდა მიესაკუთრებინა სხვა მნიშვნელოვანი საეპისკოპოსოების უპირატესობები. მართლაც, ჩანდა რომ  მათი პოზიცია ძლიერდებოდა იმ ფაქტის გამო, რომ საიმპერატორო ქალაქის ეპისკოპოსი იკუთვნებდა იმგვარ ძალაუფლებას აღმოსავლეთ იმპერიის ჩრდილოეთ ნაწილზე, როგორიც ალექსანდრიას გააჩნდა სამხრეთ ნაწილზე, პაპს – დასავლეთზე. ანტიოქიასა და იერუსალიმსაც უნდოდათ ჰქონოდათ ძალაუფლების ამგვარი ფორმა აღმოსავლეთ იმპერიის აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილებზე.“ (9)

რომის ეკლესიამ, თუ მხედველობაში მივიღებთ ლეონისა და სხვა პაპების განცხადებებს, არ მიიღო ქალკედონის 28-ე კანონი, მაგრამ ძველ და ახალ რომს შორის არსებულ საეკლესიო ურთიერთობებში რომის ეკლესია იძულებული იყო ეღიარებინა კონსტანტინოპოლის პატრიარქის პიროვნება თანასწორი საყდრის მფლობელად და საეკლესიო პირველიერარქთა შორის უპირატესად. რომაელების მიერ მსოფლიო კრებებად აღიარებულ კონსტანტინოპოლის 869-870 წლების,ლატერანის 1215  და ფლორენციის 1439  (10)  წლის კრებებზე ვხედავთ, რომ რომაული ეკლესია მსოფლიო პატრიარქს იღებს როგორც მეორე იერარქს რომის პაპის შემდეგ და მას აყენებს ალექსანდრიის პატრიარქზე წინ. ამგვარად, დასაშვებია ვთქვათ, რომ, როგორც ჩანს, რომის ეკლესია აღიარებს კონსტანტინოპოლის პატრიარქის უპირატესობას დანარჩენ აღმოსავლელ პატრიარქებთან მიმართებაში.

აღმოსავლეთში ქალკედონის 28-ე კანონი არეგულირებს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ურთიერთობებს  აღმოსავლეთის სხვა საპატრიარქოებთან. ეს კანონი კიდევ ერთხელ დადასტურდება ტრულის კრების 23-ე კანონით.

იმპერატორ იუსტინიანეს მიერ ხუთი საპატრიარქო კათედრას შორის ურთიერთობა განისაზღვრა ახალი თეორიით – პენტარქიით, რომლის მიხედვითაც ეკლესიის დოგმატური თუ სხვა სახის რელიგიური პრობლემები უნდა გადაწყვეტილიყო ხუთივე პატრიარქის საერთო თანხმობით. ეს თეორია გამოიყენებოდა ხატმებრძოლური დავების დროს და შემდეგაც, ფოტისა და ეგნატეს დავისას და მათი რომის მიმართ ურთიერთობისას, ასევე XI საუკუნის შემდეგაც.

ქალკედონის კრების შემდეგ აღმოსავლეთის სამი პატრიარქის ისტორია აღსავსეა, ერთის მხრივ, შიდა დაპირისპირებებით, ხოლო მეორეს მხრივ, VII საუკუნეში არაბული უღლისაგან გამოწვეული დეგრადაციით. ალექსანდრიაში ქალკედონის კრების მოწინააღმდეგეებმა ჩამოაყალიბეს მონოფიზიტური ეკლესია, ხოლო მართლმადიდებელთა მცირე ნაწილს ეწოდა მელქიტები. ანტიოქიაში მოხდა ნესტორიანელთა, მონოფიზიტთა და შემდგომ მარონიტთა გამოყოფა, ხოლო იერუსალიმის საქატრიარქომ შეინარჩუნდა მართლმადიდებლური ერთობა . როგორც ალექსანდრიაში, ასევე მთელს შუა აღმოსავლეთში, მართლმადიდებლებს ეწოდებოდათ მელქიტები.

  1. უპირატესობა.

ზემოთ მოკლედ გადმოვეცით გზა, რომელიც კონსტანტინოპოლის ეკლესიამ, როგორც თავისთავადი, ასევე სხვა აღმოსავლური საპატრიარქოების მიმართებაში განვითარებისას, განვლო პირველ ათასწლეულში. სანამ დასკვნაზე გადავიდოდეთ, კარგი იქნებოდა ჩამოგვეთვალა ის ფაქტები, რომელთა საშუალებითაც ამ ეკლესიის უპირატესობა აშკარავდებოდა და რეალობას ერგებოდა:

  • მსოფლიო პატრიარქის პირველობა აღმოსავლეთის სხვა პატრიარქთა შორის, როგორც ეკლესიის ცხოვრებიდან და ბიზანტიის იმპერატორთა ბრძანებულებებით და მსოფლიო კრებათა კანონებიდან მჟღავნდება, არის პატივის უპირატესობა. 2. ბიზანტიის პატრიარქის პოზიციას ამყარებდა იმპერიის დედაქალაქი და იქ იმპერატორის მყოფობა, რომელიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა აღმოსავლეთში ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობაზე. მიუხედავად იმისა რომ აღმოსავლეთის სამივე პატრიარქს ყავდა თავისი აპოკრისარი იმპერატორთან, ხშირ შემთხვევაში მათი საქმეები იმპერატორს წარედგინებოდა მსოფლიო პატრიარქის, როგორც შუამავლის მიერ.
  • ამ და სხვა ფაქტორთა გამო კონსტანტინოპოლის ეკლესიამ მოიპოვა პატივი, ყოფილიყო ეკლესიის ერთობის ხილული ცენტრი საეკლესიო სამართლის გამოხატვისა და სამოსიონერო მოღვაწეობისათვის. მეორეს მხრივ, ერთიანი და განუყოფელი ეკლესიისაგან აღიარებული შვიდივე მსოფლიო კრების მოწვევა, საკუთარი ტერიტორიის შიგნით, დიდად უჭერდა მხარს, კონსტანტინოპოლის ეკლესიაზე შექმნილიყო შთაბეჭდილება, რომ იგი იყო იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილის უდავო ცენტრი.
  • აპელაციის უფლება. კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი მიმართული თვითნებობების საწინააღმდეგოდ, მსოფლიო პატრიარქის იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ტერიტორიების ეპისკოპოსთა და კლერიკოსთა აპელაციის უფლება ჰქონდა პატრიარქს. კანონთა კომენტატორები, არისტინე და ბალსამონი ამბობენ, რომ მსოფლიო პატრიარქს შეუძლია სააპელაციოდ მიიღოს არა მხოლოდ საკუთარი მიტროპოლიტები, არამედ ის მიტროპოლიტებიც, რომლებიც სხვა საპატრიარქოს ეკუთვნიან, ხოლო ზონარას აზრით, კონსტანტინოპოლის პატრიარქს არ შეეძლო გაძღოლოდა ამ სასამართლოს და განესაჯა სხვა საეკლესიო კათედრის მიტროპოლიტი მისი სურვილის გარეშე.(11). თუმცა, ეკლესიის სასამართლო საქმიდან გამომდინარე, შესაძლოა აღინიშნოს მსოფლიო პატრიარქთან აპელაციის იმგვარი შემთხვევები, რომლებიც ინიცირებული იყო აღმოსავლეთში კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს საეკლესიო საზღვრების გარეთ მყოფი დაინტერესებული მხარისგან.
  • სტავროპიგია. მსოფლიო პატრიარქს გააჩნდა უფლება, თავის უშუალო მმართველობის ქვეშ ჰქონოდა ის მონასტრები, რომლებიც მდებარეობდნენ მის საეკლესიო იურისდიქციაში. ბალსამონი ამბობს, რომ კონსტანტინოპოლის პატრიარქს ჰქონდა უფლება, სტავროპიგია ჰქონოდა სხვა საპატრიარქოთა საზღვრებშიც. თუმცა, ადვილი არაა დადასტურება, მართლა გააჩნდა თუ არა მსოფლიო პატრიარქს ამგვარი მონასტრები იმ პერიოდში. (12)
  1. ენდემუსა კრება. კრებითი სისტემის ერთერთი მნიშვნელოვანი სახე, რომელიც აღესრულება კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოში ლიტურგიაზე – ამგვარად მოიწვეოდა ენდემუსა კრება. ეს კრება ორგანულად უკავშირდება ბიზანტიის საპატრიარქოს განვრცობასა და პირიქით. ამ კრების არსებობით საპატრიარქომ შეიძინა განსაკუთრებული თვისება, რომელსაც ვერ შევხვდებით აღმოსავლეთის სხვა საპატრიარქოთა მოწყობაში. ეს ფაქტი ხელს უწყობდა, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ყოფილიყო გამორჩეული სხვა საპატრიარქოთაგან.

იოსებ ხაძარი თავის სამეცნიერო შრომაში ენდემუსა კრების შესახებ პირველ ათასწლეულში (13) , ამ ინსტიტუტის შესახებ დაწვრილებითი საუბრის შემდეგ გამოყოფს ზოგად სურათს, რომელიც მუშაობს, როგორც ერთი ორგანიზმი: 1) კანონმდებლობა, 2) სასამართლო და 3) ადმინისტრაციული მმართველობა.

მიუხედავად ამისა, დაბეჯითებით შეგვიძლია ვთქვათ, რო მისი კომპეტენციის ფარგლებში შედიოდა ბიზანტიასთან დაკავშირებული საკითხები, თუმცა ზოგ შემთხვევაში დაკავებული იყო დოგმატური და დისციპლინარული საკითხებით და ასევე იმ ადამიანების განსჯით, რომელნიც ცხოვრობდნენ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს იურისდიქციის გარეთ, მაგრამ მთელი აღმოსავლეთის საზღვრებში.

შენიშვნები

  • Dvornik, The Idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew, Cambridge, Mass. :Harvard Univ. Press, 1958. p. 5 (Dumbarton Oaks Studies IV).
  • Ενθ. Ανωτ., σ. 13.
  • In “1054-1954, L’ Eglise et les Eglise”, Chevetogne, Ed. Irenikon, 1954, I, 183-207.
  • Ενθ. Ανωτ., σ. 192.
  • Norman H. Baynes, Alexandria and Constantinople : A study in Ecclesiastical Diplomacy, in “Byzantine Studies and other Essays”, London : the Athlone Press, 1955, p. 104.
  • Dvorkin, op. cit ., p. 56
  • , pp. 3-105. J. H. ajar , LE Synode Permanent dans I’ Eglise Byzantine des Origines au Xlesiecle, Roma: Pont. InstitutumOrientaliumStudiorum, 1962, pp. 52-79. (Orientalia Christina Analecta, 164)
  • Γερασίμου κονιδάρη, Γενική Εκκλησιαστική ιστορία, εκδ. β΄, τ. Α΄, σ. 382, Αθήναι, 1957. – Παρθενίου Πολάκη, Ιστορικαίπρουποθέσεις του πρωτείου του επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Αθήναι 1954.
  • Thomas Owen Martin, The Twenty –Eight Canon of Chalcedon: A Background Note, In A. Grillmeier, S. j. – H. Bacht s. J., Das Konzil von Chalkedon, Wurzburg:  Echter-Verlag, 1953, II, 453.
  • Mansi, C. C., XVI, 174, 406. XXII, 990. J. Gill, The Council of Florence, Cambridge : University Press, 1961, p. 415
  • Αριστηνός, Σχόλια είς τον κανόνα Θ’ της Συνόδου της Χαλκηδόνος, εν Ράλλη – Ποτλή, Σύνταγμα των Θείων καίΊερών Κανόνων, II, 240, Αθήναι, 1852. – Ζωναράς, Σχόλια είςτόν κανόναιζ’ τής ‘ιδίας Συνόδου, Αύτ., σ. 260. – βαλσαμών, Σύνταγμα Άλφαβητικόν, Αύτ., Ι, 429, Αθήναι, 1859.
  • Αυτόθι.
  • Joseph H ajar, op. cit.

დაკავშირებული სტატიებიმეტი ავტორი