ავტორი: ელიზაბეტ ვანდერჰილი.
მართლმადიდებელი მღვდელი ალექსანდრე მენი თითქმის მთელი სიცოცხლის მანძილზე მოსკოვის მიმდებარე სოფლების ეკლესიებში მუშაობდა (მსახურებდა) მეორეხარისხოვან თანამდებობებზე და მას არც არავინ იცნობდა თავისი მრევლის გარდა. მისი ნაშრომების უმრავლესობა ბრიუსელში იბეჭდებოდა „მ“- ფსევდონიმით. ფსევდონიმს ამოფარებას თავისი მიზეზები ჰქონდა: ერთი მხრივ, ნებისმიერი რელიგიური საქმიანობა, რომელიც სცილდებოდა ტრადიციულ რიტუალებს, უკანასკნელ ხანებამდე სასტიკად იდევნებოდა საბჭოთა მთავრობისაგან, მეორე მხრივ – მენის პოზიციას არ იწონებდა არც მართლმადიდებელი ეკლესიის ხელმძღვანელობა, რელიგიის საკითხებისადმი თავისი დოგმატური და კონსერვატიული მიდგობის გამო და არც დღეს იწონებს მას. მენის ტრაგიკული სიკვდილის შემდეგაც კი, მართლმადიდებლური ეკლესიის წინამძღვარმა თანაგრძნობის ეპისტოლეში მაინც აღნიშნა, რომ გარდაცვლილი „ზოგჯერ ისეთ მოსაზრებებს გამოხატავდა, რომლებიც საგანგებო მსჯელობის გარეშე შეუძლებელია მიღებული იქნას ეკლესიის მიერ“.
მენის სახელი 80-იანი წლების ბოლოს გახდა ცნობილი, სულ ცოტა ხნით ადრე, ვიდრე უცნობი მკვლელის ნაჯახი სიცოცხლეს გამოასალმებდა. ისინი, ვინც მას პირადად იცნობდნენ, ამტკიცებდნენ, რომ მენი თავისი შემოქმედებითი ძალის მწვერვალზე იმყოფებოდა. თომას მერტონის მსგავსად, მასაც სიცოცხლის შუა გზაზე მოუსწრო სიკვდილმა და მან ბოლომდე ვერ განახორციელა თავისი შემოქმედებითი შესაძლებლობები.
ალექსანდრე მენი განათლებულ ებრაულ ოჯახში დაიბადა და გაიზარდა. იგი ჯერ კიდევ ბავშვობაში მართლმადიდებლად მონათლა დედამ, რომელიც თავად იყო იატაკქვეშა ეკლესიის მრევლში. „საბედნიეროდ, ისე მოხდა, რომ ძიების პერიოდი არ მქონია, – იხსენებდა მამა ალექსანდრე მოგვიანებით, რადგან მართლმადიდებლობა არა მარტო ფორმალურად მივიღე, არამედ მასში დავიბადე. ჩვენი ოჯახი უკვე რა ხანია მამა იოანე კრონშტადტელის მადლსქვეშ ცხოვრობდა. დედის ბებია, მე რომ მზრდიდა, ნამყოფი იყო მამა იოანესთან, რომელმაც იგი მძიმე სენისაგან განკურნა. ამას გარდა, მამა იოანემ შენიშნა მისი ღრმა რწმენა, თუმცა კი იცოდა, რომ იგი ქრისტიანი არ იყო და იუდეველთა რელიგიას მისდევდა… დედაჩემი ადრეული ბავშვობიდან ქრისტეს რწმენით განიმსჭვალა და ეს რწმენა იმ დროს გადმომცა, როცა იგი ყველგან იდევნებოდა და ლამის გაქრობის პირას იყო მისული“.
12 წლის ასაკში მენმა განიცადა თავისი პირველი „განსაკუთრებული შეხვედრა ღმერთთან“ – ცოცხალი რელიგიური გამოცდილება, რაც, როგორც თვითონ მოგვიანებით ამტკიცებდა, უცილობლად უდევს ხოლმე საფუძვლად ყოველ ჭეშმარიტ რელიგიურობას. სწორედ ამ „შეხვედრამ“ აფიქრებინა, შეეხამებინა ერთმანეთისათვის სახარება და ისტორიული წყაროები – ეს სამუშაო დაედო საფუძვლად მის ცნობილ წიგნს „ძე კაცისა“, სადაც ქრისტეს ცხოვრებაა მოთხრობილი.
მაგრამ, მიუხედავად ამისა, არც ბავშვობაში და არც სიყმაწვილეში მამა ალექსანდრეს არ უფიქრია, მღვდელი გამხდარიყო. მას ზოოლოგია იტაცებდა. სკოლის დამთავრების შემდეგ ნადირთმცოდნეობის ფაკულტეტზე ჩააბარა, მაგრამ გამოსაშვები გამოცდების წინ ინსტიტუტიდან გარიცხეს „ეკლესიის რწმენისათვის“. ამგვარად, მას ძალაუნებურად მოუწია სულიერი კარიერა აერჩია; ამ გზას მან თავისი სიცოცხლის ოცდაათი წელი შეალია. მღვდელთმსახურის საქმიანობას უთავსებდა უზარმაზარ სამეცნიერო-კვლევით მუშაობას.
მენის გამოკვლევების ძირითადი თემა სახარება იყო. სახარების ტექსტებზე მუშაობის დროს მენი თანდათანობით ბიბლიის ენისა და წმინდა ისტორიასთან დაკავშირებულ სხვა მასალების ერთ-ერთ უდიდეს სპეციალისტად იქცა. ბიბლიური ტექსტების წარმოშობა და ჩამოყალიბება, მათი მდიდარი შინაარსი, კულტურის, ხელოვნებისა და მეცნიერული აზროვნების განვითარებაზე მათი ზეგავლენა – აი, მხოლოდ ნაწილი თემებისა, რომლებსაც თავის მეცნიერულ გამოკვლევებში ეხებოდა ალექსანდრე მენი. ამ ნაშრომებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია უზარმაზარი შვიდტომიანი ნაშრომი „ბიბლიოლოგიის ლექსიკონი“, რომელმაც გააცოცხლა ბიბლიისა და ბიბლიური თემების შესწავლის ისტორია მსოფლიო ფილოსოფიაში.
მენის ინტერესები სხვა, ბიბლიის გარეთ მყოფი რელიგიური და კულტურული ტრადიციების მიღწევებზეც ვრცელდებოდა. ესენია: პირველყოფილი და არქაული კულტურები, ინდუიზმი, ბუდიზმი, ძველი აღმოსავლეთისა და და ანტიკურობის რელიგიური და ესთეტიკური ტრადიციები, ახალი და უახლესი ხანის სამეცნიერო და მხატვრული მემკვიდრეობა, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლების თანამედროვე ბრობლემატიკა. ესოდენ მრავალფეროვანი თემატიკის გააზრება მართლმადიდებლური რწმენის თვალთახედვიდან საკმაოდ რთული და ნაწილობრივ, სრულიად ახალი საქმე იყო: მართლმადიდებლობა ხომ მეტაფიზიკური და მორალურ-ზნეობრივი შეხედულებების საკმაოდ მკაცრ სისტემას წარმოადგენს, რომელიც პრაქტიკულად მე-18 საუკუნის შემდეგ აღარ შეცვლილა!.
ტეიარის (1) მსგავსად, მენი ქრისტეს მიიჩნევდა სამყაროს ენერგეტიკულ ცენტრად. სამყაროების დამაკავშირებელ რგოლად და ცხადია, მთელი ისტორიული პროცესის საბოლოო მიზნად. მისი აზრით, ღვთიური საყვარული მუდამ იზიდავს თავისკენ ცოდვილ და არასრულყოფილ ადამიანებს და სწორედ კონფლიქტი ამ მიზიდვასა და ყოველი ჩვენგანის არასრულყოფილებას შორის განაპირობებს მსოფლიო ისტორიის საერთო სვლას.
მენის მეტაფიზიკურ სეხედულებებზე უცილობლად დიდი გავლენა მოახდინეს გნოსტიციზმმა და კაბალამ. ის ამტკიცებდა, რომ არსებობს კაცობრიობის ერთიანი სული, წოდებული ადამად და ყველა ინდივიდუალური ადამიანური სული ამ ერთიანი სულის ცალკეული გამოყოფილი ნაწილია. მიწიერი ცხოვრება წარმოადგენს ამ ინდივიდუალური სულის განვითარების ერთ-ერთ ეტაპს; სიკვდილის შემდეგ ადამიანის პიროვნება არ ირღვევა, ინგრევა მასში მხოლოდ ბოროტება. მაგრამ რაც უფრო მეტი ბოროტებაა პიროვნებაში , მით უფრო ნაკლები რჩება მისგან… რამეთუ ფიზიკურ ცეცხლზე არ არის ლაპარაკი. როცა სული სხვა სამყაროების ატმოსფეროში შედის, მასში იწვება, ყოველივე ბნელი, ბოროტი და, მეტაფიზიკურად რომ ვთქვათ, ადამიანის სიკვდილის შემდგომი ყოფის სისავსე იმაზეა დამოკიდებული, რა დარჩება მისგან ამ წვის შედეგად.
ამგვარად, მენი პიროვნებას მატერიალურ და სულიერ სამყაროების შემაერთებელ რგოლად მიიჩნევდა. იმის მსგავსად, როგორც ჩვენი სხეული არის მატერიალური ყოფიერების ანარეკლი, ჩვენი სულიერი სამყარო, თავის მხრივ გვაუწყებს სულიერი აზროვნების რეალურობას. ადამიანი თავის თავში ატარებს და თავის თავშივე აღმოაჩენს სხვა, ბუნებისაგან განსხვავებულ ყოფიერებას. და ჩვენი სულიერი „მე“ შეიძლება გახდეს სამყაროს სულის მისაღწევ სარკმლად.
ჩვენი სამყაროს ფიზიკური სახე არასრულყოფილია: უფრო დაჟინებული დაკვირვების ფასად აღმოვაჩენთ სულიერი საწყისის გამოვლინებას, რომელიც წინ აღუდგება ქაოსსა და ენტროპიას. ესენი არიან ღვთიური რეგულაციის ძალები, რომლებიც, ცალკეული პიროვნებების ეგოიზმისა და გაუცხოვების დაძლევით, მისი შინაგანი სამყაროს გავლით ბრუნდებიან ყოფიერებაში. ადამიანთა ურთიერთობების ქსოვილში შემოჭრისას ეს ძალები ხელახლა აღადგენენ დაქცევის პირას მისულ სამყაროს ადამიანთა ყოველ ახალ თაობაში. მენის აზრით, სწორედ ამაში მდგომარეობს ბიბლიის ძირითადი აზრი. სწორედ ამაში ხედავს ის მთელი კაცობრიობის ისტორიისა და ცალკეულ ადამიანთა ბედის ძირითად დადებით აზრს.
ამასთან ბოროტებასა და ცოდვას მენი განიხილავდა, როგორც აბსოლუტურად რეალურ ძალებს, რომლებიც იყენებენ ღმერთისადმი ადამიანის დიად ლტოლვას. ის თვლიდა, რომ სწორედ ეს ძალები წარმოშობენ ადამიანში საყოველთაო ეგოცენტრიზმს, რაც ისტორიულ პროცესში გაუცხოებად ზიზღად და დეპრესიად ვლინდება. მაგრამ ის გარემოება, რომ „სამყარო ბოროტებით არის გამსჭვალული…“ არ აძლევს ქრისტიანს თვითკმაყოფილებისა და ქედმაღლობის უფლებას, ანდა განურჩეველი უარყოფისა და პესიმიზმის საფუძველს. სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში დაწერილ სტატიაში „ქრისტიანული მსოფლმხედველობის საფუძვლები“ მენი ამტკიცებდა, რომ ქრისტიანი განიხილავს ყოველივე მშვენიერს, შემოქმედებითს, კეთილს, როგორც ღვთის საკუთრებას, როგორც ქრისტეს მადლის დაფარულ ქმედებას; ამა თუ იმ სფეროს ცოდვით დაავადება არ შეიძლება მისი უარყოფის მიზეზად იქცეს. პირიქით; ღვთის მეუფების განმტკიცებისათვის ბრძოლა შეუნელებლად უნდა მიმდინარეობდეს შუაგულში.
„შესაძლებელია თუ არა, თავისუფლად, ერთმანეთისათვის ხელის შეუშლელად განვითარდეს რელიგია და მეცნიერება? – სვამს კითხვას მენი და ერთ-ერთ თავის ნაშრომში, – მეცნიერებამ რომ შესძლოს კიდეც სრულიად მოიცვას მთელი მატერიალური სამყარო, სულიერი სფერო მისთვის მაინც მიუწვდომელი დარჩება. მეცნიერების სფერო – უმეტესად ინტელექტის სფეროა. მაგრამ ადამიანს არ შეუძლია და არც უნდა „შემოიფარგლოს მხოლოდ ამ სფეროს საზღვრებით. ამგვარად, მეცნიერება და რელიგია – რეალობის შემეცნების ორი გზაა და მათი დამოუკიდებლობის მიუხედავად, ჰარმონიული შეხამებით უნდა შეუწყონ ხელი ადამიანის სწრაფვას ჭეშმარიტებისაკენ“.
ერთ-ერთი თემა, რაც განსაკუთრებით იზიდავდა მენს, როგორც ფილოსოფოსს, იყო შემეცნება და მასთან დაკავშირებული საკითხები: შემეცნების სახეობები, ინტუიციის როლი შემეცნებაში, სამყაროს შემეცნება და ღმერთის იდეა, თუ რა არის კაცობრიობის რელიგიური გამოცდილება და, ბოლოს, უმთავრესი კითხვა – რა არის ღვთაებრივი გამოცხადება?
ამ კითხვებზე პასუხის გაცემისას, მენი გამოყოფს წვდომის სამ საფეხურს: რაციონალური აზროვნება (რომელიც დამყარებულია საღ აზრზე), განყენებული (ფიზიკა-მათემატიკური და ფილოსოფიური აზროვნება და უშუალო ინტუიტური აღქმა. ამასთან, ამ უკანასკნელ საფეხურს ის მიიჩნევდა რეალობის განსაკუთრებით სიღრმისეულ და სრულ აღქმად, რომელიც, აღემატება ყველა დანარჩენ საფეხურს, თუმცა არ გამორიცხავს მათ, რამეთუ შემეცნება ხასიათდება მთლიანობით, რომელსიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული წვდომის სამივე საფეხური და „მხოლოდ უშუალო გამოცდილების, განყენებული აზროვნების და ინტუიციის ორგანული შერწყმა ბადებს შემეცნების უმაღლეს ინტეგრალურ ტიპს“. ის არ იზღუდება გონების ვიწრო ჩარჩოებით და უნარი შესწევს აიჭრას პარადოქსულის, ანტინომიურის სფეროში, ის შეიცავს მცირე გონის, როგორც მთლიანი ნაწილის, მთელ ძალას. სწორედ ეს აძლევს საშუალებას თვალი გააწვდინოს ბუნების მოვლენებიდან ყოფიერების უკიდურეს საზღვრამდე.
შემეცნების ნებისმიერ გამოყოფილ მარტივ ტიპში აქტიურია მხოლოდ ადამიანის ნება. მაგრამ როცა ადამიანი ერთვება ზემგრძნობიარე ყოფიერების შემეცნებაში, მაშინ ერთმანეთს ეხება ორი აქტიური ნება – ასეთი პროცესი დიალოგს გულისხმობს. სწორედ ამით განსხვავდება ადამიანური აღმოჩენა ღვთაებრივი გამოცხადებისაგან. მაგალითად ღვთაებრივ გამოცხადებას ისრაელისადმი (ძველი აღთქმა) მენი მიიჩნევს არა ქრისტიანობის წინამორბედი რელიგიების ევოლუციის კანონზომიერ შედეგად, არამედ „ტრანსცენდენტური ღმერთის ისტორიაში შეჭრად“, ესეიგი სასწაულად. მაგრამ მეორე მხრივ, ეს არ ნიშნავდა, რომ გამოცხადება ცალმხრივი ტირანია იყო ადამიანზე სამოქმედოდ. გამოცხადებაში იხსნება ღმერთკაცობრიობის საიდუმლო, როგორც „ციური ნათლის გარდატეხვა მიწის ძეთა სულში…“
გამოცხადების უმნიშვნელოვანესი შედეგი ის არის , რომ ადამიანი ამ შეხვედრიდან სრულიად გადასხვაფერებული გამოდის. „გამოცხადება არის პროცესი, რომელიც მჭიდროდ აკავშირებს იმას ვინც შეიცნობს, მასთან, ვინც გამოეცხადება“.
თუმცა მენი დარწმუნებული იყო, რომ ადამიანის ღმერთთან შეხვედრის სასწაული სულაც არ არის იშვიათი მოვლენა. ადრე თუ გვიან ეს ხდება ყოველი ადამიანის ცხოვრებაში და ამიტომაც ყოველი რელიგიური გამოცდილება უნივერსალური და ზოგადსაკაცობრიო ხასიათისაა. ის ამტკიცებდა, რომ არა მარტო წმინდანებს, არამედ მილიონობით სუფთა და ჭეშმარიტების გულწრფელად მოყვარულ ადამიანს აქვს უნარი განიცადოს ღვთიური გამოცხადება. მაგრამ ამ უკანასკნელთათვის ეს განცდა უმეტესად ელვის გაკრთომის სისწრაფით ხდება, რის შედეგადაც უკუნი ისადგურებს, მაშინ, როდესაც პირველნი მთელი თავისი არსებით ერწყმიან ღვთიურ ცხოვრებას და თვით ხდებიან მისი მატარებლები.
ზოგადი თვისებებით რელიგიური გამოცდილება შეიძლება განისაზღვროს როგორც ჩვენს ცხოვრებასა და ყველა ადამიანის, მთელი სამყაროს ყოფიერებაში უმაღლესი საწყისის რეალური თანხლება, რომელიც წარმართავს და აზრს ანიჭებს, როგორც სამყაროს, ასევე ჩვენს საკუთარ არსებობასაც. ეს შეგრძნება მიეცემა ადამიანს უშუალო ხილვის დროს, რომელიც აღსავსეა ისეთივე შინაგანი სიცხადით, როგორიც აქვს საკუთარი მეს ხილვას. თავისი არსით გამოუთქმელი ეს გამოცდილება მხოლოდ ინტელექტუალური გააზრების გავლით დაკრისტალდება ცნებებად და სიმბოლოებად.
მენი ამტკიცებდა, რომ ყოველ უძველეს რელიგიაში შეიძლება იპოვნო რაღაც მარადიული და ნებისმიერი ეპოქისათვის აქტუალური. რელიგიას, – ამბობდა ის, – მიწიერ ცხოვრებაში შემოაქვს უმაღლესი საზრისი და მას მარადიულს უკავშირებს. და თვით ბრძოლა რელიგიის წინააღმდეგ, ირიბი დადასტურებაა მისი მნიშვნელობისა.
ნებისმიერი რელიგიური გამოცდილების უნივერსალურ, წარუვალ ღირებულებად აღქმამ მენი მიიყვანა მოსაზრებამდე, რომ სხვადასხვა რწმენის წარმომადგენელთა შორის არა მარტო შესაძლებელია, არამედ აუცილებელიცაა სრულყოფილი დიალოგი. მან ღრმად შეისწავლა მსოფლიოს ყველა რელიგია, და აღმოაჩინა, რომ რელიგიათა ისტორიული მრავალფეროვნება ღვთის წვდომის სხვადასხვა ფაზებსა და დონეებს ასახავს, მათ შორის კი საერთო რგოლს ადამიანური ბუნების ერთიანობა და იმ განცდების ნათესაობა წარმოადგენს, რასაც იწვევს ადამიანში უმაღლესის გრძნობა და მის შესახებ აზრი. ის დარწმუნებული იყო, რომ იმათთვის, ვისაც ჭეშმარიტი დიალოგი აქვთ ცასთან, აუცილებლად აღმოჩნდება საერთო თემები მიწაზეც, რადგან მადლი რელიგიის ჭეშმარიტი ბირთვია და ის ანათესავებს ერთმანეთთან წარმართსაც და უმაღლესი მსოფლიო რელიგიის მიმდევარსაც.
მთელი მსოფლიო რელიგიის ისტორია მენს ესმოდა არა როგორც შეცდომათა ნაკრები, არამედ, როგორც მდინარეებისა და ნაკადულების დინება, რომელნიც თავიანთ ტალღებს ახალი აღთქმის ოკეანისკენ მიაქანებენ, რამეთუ დარწმუნებული იყო, რომ ღვთიური რეალობის წვდომა თანდათანობით ხორციელდება ადამიანის მისტიკურ შეხვედრასთან მზადყოფნის შესაბამისად. მიუხედავად იმისა, რომ კაცობრიობის რელიგიური გზა რთული და კლაკნილი იყო, ბოლოს და ბოლოს, ის ყოველთვის მიემართებოდა ღმერთისაკენ, და კაცობრიობის რელიგიური ძიების ხანგრძლივი პროცესი სწორედ ქრისტიანობაში განსრულდა.
ამ დებულების მტკიცებისას, მენი აღნიშნავდა, ქრისტიანობამდელი რელიგიების უმეტესობა ადამიანს განიხილავდა, როგორც ღმერთის ნაწილს, რომელიც ვერ აცნობიერებს თავის ღვთიურ არსს. ქრისტიანობაში კი ადამიანი ღმერთის ნაწილი კი არაა, არამედ მისი ქმნილება. „ღმერთის მიერ შექმნილი ადამიანი ნაწილაკი კი არ არის, არამედ ახალი ნება, ამასთან თავისუფალი ნება, რომელსაც იმის უნარიც კი შესწევს, წინ აღუდგეს და შეეწინააღმდეგოს თავის შემოქმედს, ხოლო თუ მივა მასთან, მივა თავისუფალი, რადგან ხსნა თავისუფლების გარეშე არ ხორციელდება“. შემოქმედის მიერ შექმნილი ადამიანი მისი სახეა თავის უმთავრეს ნიჭში – შემოქმედების ნიჭში.
მენის ნაშრომების სხვა უმთავრესი თემაა ევოლუციური განვითარების თემა. თანმიმდევრული ევოლუციონისტი მენი წინააღმდეგობას ვერ ხედავდა „დაბადების“ პირველ თავებში ასახულ ღვთიურ გამოცხადებასა და მეცნიერების მონაცემებს შორის. „გამოცხადება გვიხსნის პროცესის არსსა და მიმართულებას, მეცნიერება კი ცდილობს გაიაზროს მისი კონკრეტული შინაარსი“.
უნდა აღინიშნოს, რომ ამ საკითხშიც მენი ძალზე ახლოს იდგა ტეიარ დე შარდენის მოსაზრებებთან, თუმცა მისი საკუთარი მოსაზრებები სრულიად დამოუკიდებლად იყო ჩამოყალიბებული. მაგრამ შარდენისაგან განსხვავებით, მენი ყველგან თანმიმდევრულად იცავს ცოდვით დაცემისა და ხსნის საეკლესიო მოძღვრებას. ის წერდა, რომ „ტეიარ დე შარდენს არსით თუ არა ფაქტობრივად მაინც როგორღაც ხელიდან უსხლტება ადამიანური ბუნების არასრულფასოვნება. ეს საკითხი გვერდზე რჩება, რაც ასუსტებს მის მოძღვრებას და აშორებს რეალურ სინამდვილეს“.
მენი თვლიდა, რომ ცოდვით დაცემა მდგომარეობს ადამიანის მიერ სამყაროს არასწორ აღქმაში, მის ლტოლვაში „იქცეს ღმერთად“, შეიძინოს და ღმერთის ძალა თავის სამსახურში მოაქციოს. ეს პირველი ცოდვა იქცა მაგიის წყაროდ, ღვთის წინააღმდეგ მაგიური აღდგომის საფუძვლად, რადგან მაგიის მამოძრავებელი მეობაა სიყვარულის მარადიული ანტიპოდი.
მაგიზმზე, როგორც რელიგიური მსოფლმხედველობის ძირითად საწინააღმდეგო ძალის წარმოსახვაზე, ღირს უფრო დაწვრილებით შეჩერება. მენის თვალთახედვით, მაგიზმს საფუძვლად უდევს კოლექტიური, ტომობრივი ცნობიერება და იგი დაკავშირებულია კოლექტივის მიერ პიროვნების დათრგუნვასთან, რაც თავისთავად ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ სწავლებას ადამიანის შესახებ. „მეფე-მაგის ნებას დამორჩილებული კოლექტივი აიძულებს პიროვნებას, განიბნეს ტომის მთლიანობაში, რადგან მბრძანებლებისათვის უფრო იოლია მართოს მასა, ვიდრე პიროვნება“. ამის შედეგი ტრაგიკულია: კოლექტიური მაგიური ცნობიერება ხალხს იმონებს, „სპობს შემოქმედებით აქტიურობას და რელიგიურ გენიას, აფერხებს კულტურის განვითარებას“.
მეორეს მხრივ მენი ამტკიცებდა, რომ „ცოდვითდაცემამ ვერ შეძლო მოესპო ადამიანში ღმერთის ხატი“. დროთა განმავლობაში „ღმერთი კვლავ უბრუნდებოდა მის ცნობიერებას და, ბოლოს და ბოლოს, ერთიანის პირველსაწყისი ინტუიციის გამოძახილი ად ახალი სულიერი ძიებანი წინ აღუდგნენ მაგიზმის ტირანიას და მიიყვანეს ადამიანები დიად მსოფლიო რელიგიებამდე“. ყველა ეს რელიგია კი პრელუდია იყო ახალი აღთქმისა, რომელმაც არსის ძალისხმევა გახსნა ღმერთკაცის სახით.
მენი სრულიად ეთანხმება ქრისტიანული ეკლესიის მამათა მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ყოველ ადამიანს ოდითგან აქვს „ღმერთის შეგრძნება“; იგი უახლესი ისტორიის მრავალ მახინჯ მოვლენას ამ წმინდა გრძნობის დამახინჯებად აღიქვამდა. რელიგიის ათეისტურ სუროგატებს უწოდებდა სტალინის, მაოსა და ჰიტლერის კულტს, ბოლშევიზმისა და ნაციზმის იდეოლოგიას და კომუნისტური საზოგადოების – დედამიწაზე უფლის მეუფების თავისებური ნაირსახეობის შექმნის ცდას. თუმცა, თავისთავად მასიურ ათეიზმს, – ამტკიცებდა მენი, – არ აქვს ღრმა ისტორიული ფესვები და ამიტომაც არ შეიძლება ეკლესიისთვის სერიოზულ საფრთხეს წარმოადგენდეს.
მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, მასიური ათეიზმის ეპოქაში ეკლესია ჭეშმარიტების საიდუმლო მცველად და რამდენიმე ხელდასხმულისათვის არსებულ, დახურულ ორგანიზაციად უნდა იქცეს, ეკლესია კი არ უნდა გაემიჯნოს ცოდვაში ჩაძირულ და განწირულ სამყაროს, უნდა მიაწოდოს ქრისტეს ქმედითი მოძღვრება. ასეთი იყო ალექსანდრე მენის ცხოვრებისეული კრედო, რომელმაც წარუშლელი ხსოვნა დატოვა თავის მრევლში. თანამედროვენი მას იხსენიებენ, როგორც ადამიანს, რომელსაც უნარი შესწევდა შეეხამებინა მართლმადიდებლობის კონსერვატიული პრინციპები თანამედროვე მეცნიერების უდიდეს მიღწევებთან. ამასთან ერთად, ის თავს მხოლოდ და მხოლოდ მღვდელს უწოდებდა და არა მეცნიერს, რადგან იცოდა, რომ მეცნიერის მსახურების არსი ახალი ზოგადსაკაცობრიო ცოდნის ძიება იყო, ხოლო მღვდლის მსაურების არსი კი ჭეშმარიტებისაკენ ადამიანთა სვლის იდუმალი გზების ძიებაა.
„რწმენა, – ამბობდა ის, ყველაზე ნაკლებად არის ცხოვრებიდან გაქცევა და ოცნების სამყაროში ჩაძირვა. ეს არის ძალა, რომელიც აკავშირებს სამყაროებს, ეს არის ხიდი ღვთიურ და მის მიერ შექმნილ სულთა შორის. მხოლოდ ამ კავშირით გამაგრებულ ადამიანს შესწევს უნარი, მსოფლიო შემოქმედების აქტიური მონაწილე გახდეს“.
რუსულიდან თარგმნა მზია გელაშვილმა წიგნიდან „Мистики XX века” Энциклопедия, Москва, 1996.
სალიტერატურო, რელიგიურ-ფილოსოფიური და საზოგადოებრივი ჟურნალი აფრა. N1 (ოქტომბერი-ნოემბერი) 1997 წელი.
1.ტეიარი – ტეიარ დე შარდენი (1881-1955) ფრანგი რელიგიური მოაზროვნე
