ავტორი: ლევან აბაშიძე
3 თებერვალს გაზეთში Weekend („24 საათის“ ყოველკვირეული გამოცემა) გამოქვეყნდა ლადო გოგიაშვილის წერილი: “პარლამენტი, თეოლოგია და…”
სამწუხაროდ ეს წერილი შეიცავს მრავალ უზუსტობას და ზერელე დასკვნებს, რასაც შეცდომაში შეჰყავს მკითხველი და ხელს არ უწყობს დასმულ საკითხებში ნათლის შეტანას.
ჩემი რეპლიკა სრულიადაც არ ნიშნავს რომ მე არსობრივად არც ერთ საკითხში არ ვეთანხმები ავტორის დასკვნებს. დიახ, პარლამენტის (შესაძლო) გადაწყვეტილებას აღიჭურვოს საპატრიარქო სამეცნიერო ხარისხის მინიჭების უფლებით მეც არ ვეთანხმები და საქართველოს ეკლესიაში არსებული განათლების სისტემას მეც კრიტიკულად ვუდგები. მაგრამ გაზეთის ფურცლებზე არაკვალიფიციური მსჯელობა მხოლოდ აზიანებს კონსტრუქციული და არსობრივი კრიტიკის საქმეს. სხვა სიტყვებით, ჩემი კრიტიკა სტატიის ხარისხს უფრო ეხება ვიდრე მის დასკვნებს.
ავტორი წერს:
„1811 წელს ოფიციალურად გაუქმდა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია(სმე) და იგი გადაიქცა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის (რმე) ეპარქიად ეგზარქოსის მმართველობით. შესაბამისად, რელიგიური განათლებაც რმე–ს შესაბამისმა სტრუქტურამ შეითავსა და საქართველოში გაიხსნა რამდენიმე რელიგიური სასწავლებელი და სემინარია, სადაც ძირითადად რუსული სამღვდელოება და პედაგოგები ასწავლიდნენ ქრისტიანობის რუსულ–პრავოსლავურ–სინოდალურ გაგებას, ხოლო უმაღლეს სასულიერო განათლებას ქართველი სამღვდელონი რმე–ს რომელიმე აკადემიაში იღებდნენ!“
დავუკვირდეთ ბოლო წინადადებას: „უმაღლეს სასულიერო განათლებას ქართველი სამღვდელონი რმე-ს რომელიმე აკადემიაში იღებდნენ! რას ნიშნავს ეს ძახილის ნიშანი? აღვშფოთდეთ? ყველაფერი რაც რუსულია – არაქრისტიანულია და მტრული ჩვენთვის? რუსული – ესე იგი ცუდი, უვარგისი, უცხო და მტრული? ამას აღარ სჭირდება შემდგომი დასაბუთება?
კიევის, მოსკოვის, სანკ-პეტერბურგის აკადემიები მე-19 საუკუნეში ევროპულ ყაიდაზე იყვნენ მოწყობილი და იმდროისთვის წარმოადგენდნენ საუკეთესო სასწავლებლებს თეოლოგიის შესასწავლად მთელ მართლმადიდებელ სამყაროში. ამ სასწავლებელში სწავლობდა მრავალი სხვა ქართველი მოღვაწე, რომელთა ცოდნა და სამშობლოსადმი ერთგულება ეჭვს არ იწვევს, მაგალითად პატრიარქი კირიონი და კორნელი კეკელიძე (ორივე კიევის აკადემიაში). საკმარისია თუნდაც იცნობდე ამ აკადემიებში შესრულებულ ეკლესიის მამათა და ღვთისმეტყველთა თარგმანებს რუსულ ენაზე (ძველი ბერძნულიდან, ლათინურიდან, ევროპული ენებიდან) რომ შეგექმნას შთაბეჭდილება ამ აკადემიების სამეცნიერო დონეზე. შესაძლოა მათი კრიტიკაც, მაგრამ დასაბუთებულად, ხოლო აგდებულად მათი ხარისხისა და მნიშვნელობის უარყოფა დაუშვებელია!
რა ანალიზს გვთავაზობს ავტორი საქართველოს ეკლესიის მდგომარეობაზე დამოუკიდებლობის დაკარგვამდე:
„რა მდგომარეობა იყო 1811 წლამდე(ახლა უადგილო იქნება გელათისა და იყალთოს აკადემიების გახსენება) საქართველოში ზოგადად განათლების და კერძოდ – რელიგიური განათლების კუთხით, ცალკე თემაა, თუმცა მოკლედ შეიძლება ითქვას, რომ ასეთი განათლების მიღება საქართველოში პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო! ყოველ შემთხვევაში, არანაირი დოკუმენტი ან წყარო არ მახსენდება, სადაც საუბარი იქნებოდა რამე საგანმანათლებლო დაწესებულებებზე.“
„დოკუმენტი ან წყარო არ მახსენდება“ შეიძლება თქვას წამყვანმა ისტორიკოსმა თავის ვიწრო სფეროში. როცა ამას ამბობს ბატონი ლადო გოგიაშვილი (რომელიც არ არის მე-18 მე-19 საუკუნის საქართველოს აღიარებული ისტორიკოსი), ეს არგუმენტი არ არის ფასეული. მითუმეტეს, რომ ისტორიის თუნდაც ზოგად მცოდნე მაშინვე შეამჩნევს, რომ აქ უბრალოდ არასწორი მონაცემია. წერილის ავტორს გაგონილი უნდა ჰქონდეს ანტონ I კათალიკოსის მოღვაწეობის შესახებ, კერძოდ თბილისის და თელავის სემინარიების დაარსება. საკმარისია ინტერნეტში ორი წკაპი, რომ ვნახოთ:
„დაბრუნებისთანავე (1764 წელს) ანტონი კვლავ დიდი მონდომებით შეუდგა შეწყვეტილი საქმის გაგრძელებას. … მან გახსნა საეპარქიო სკოლები და ორი სასულიერო სემინარია თბილისსა და თელავში, ჩამოაყალიბა ახალი საეკლესიო სასამართლო _ დიკასტირია. თბილისის (1755 წ.) და თელავის (1782 წ.) სასულიერო სემინარიები სახელმწიფო ტიპის სასწავლებლები იყო, რომლებიც სამეფო ხაზინიდან ფინანსდებოდა. სწავლება აგებული იყო მოსკოვის სლავურ-ბერძნულ-ლათინური აკადემიის პროგრამით. აქ ისწავლებოდა: გრამატიკა, რიტორიკა, ფილოსოფია, ღვთისმეტყველება. სწავლების პროცესში ფართოდ დაინერგა სქოლასტიკური მეთოდი.“
რა გამოდის? ავტორს სურს დაამტკიცოს რომ მინიმუმ რამდენიმე საუკუნე 1811 წლამდე საქართველოს ეკლესიაში და ქართველ ქრისტიანთათვის არანაირი საღვთისმეტყველო განათლება არ იყო ხელმისაწვდომი და ამისათვის აშკარად არასწორ ცნობას გვაწვდის; არადა შთაბეჭდილება ისეთია, რომ წერილი ფაქტებს ეყრდნობა. მსგავსი უზუსტობა უცოდინრობით მოუვა ავტორს თუ ის ისტორიას განზრახ აყალბებს სასურველი დასკვნის გამოსატანად, არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს. სემინარიების ხარისხზე შეგვიძლია ვიდავოთ და ვიკვლიოთ. მაგრამ იმის თქმა, რომ საგანმანათლებლო დაწესებულებები საერთოდ არ არსებობდა 1811 წლამდე, აშკარად არასწორია და თუ ლადო გოგიაშვილს ამის დამადასტურებელი დოკუმენტები არ გაახსენდა, ეს მისი პრობლემაა.
„ხოლო “კალმასობა“-ს თუ გავიხსენებთ“, წერს ავტორი და აზრს არ აგრძელებს. ეს აშკარა ხარვეზია, როგორც ავტორის ისევე რედაქტორის. ავტორს კალმასობის მოყვანა უნდოდა და გადაიფიქრა, დარჩა არაფრის მთქმელი დაუმთავრებელი წინადადება. დიახ, “კალმასობა”-ს თუ გავიხსენებთ“, საქართველოში საეკლესიო-საღვთისმეტყველო განათლება არც თუ დაბალი იყო, ყოველ შემთხვევაში სხვა მართლმადიდებელ ერებთან შედარებით, თანაც ბატონიშვილებიც (იოანე ბაგრატიონი) განათლებულები ყოფილან ღვთისმეტყველებაში და არც სხვის სწავლებას თაკილობდნენ. არც ისე ბნელი ყოფილა საქართველოს ეკლესია, როგორც ავტორს უნდა წარმოადგინოს.
ზოგადად, ჩვენს მედიაში ან გადაჭარბებული განდიდება უნდა იყოს საქართველოს წარსულის ან გადაჭარბებული დაკნინება. ზომიერი, დაბალანსებული და რაც მთავარია ისტორიული და მართალ პოზიცია იშვიათობაა.
ავტორი აგრძელებს:
„1917 წელს ქართველმა სამღვდელოებამ აღადგინა სმე–ს ავტოკეფალია, თუმცა ეს აქტი 1942 წლამდე არავინ აღიარა, ხოლო 1942-ში საყოველთაოდ ცნობილია აღიარების პირობები და მიზეზებიც და შემკვეთიც, აქედან გამომდინარე ყველა სავალალო შედეგით.“
რა არის საყოველთაოდ ცნობილი აღიარების მიზეზები და პირობები? რა სავალალო შედეგები გამომდინარეობდა აქედან? ავტორი არ აზუსტებს. ჩვენ უნდა ისედაც ვიცოდეთ. მე არ ვიცი რას გულისხმობს ავტორი. შემკვეთში ალბათ სტალინი იგულისხმება, პირობებში კი, ალბათ, სახელმწიფოს მიერ ეკლესიის საქმეებში ჩარევა. ზოგადად, შევიწროვების და სახელმწიფოს მიერ ჩარევის მხრივ საქართველოს ეკლესიას არც 1943 წლამდე ჰქონდა დალხელილი ცხოვრება და არც მის შემდეგ (ეს აღიარება 1943 წლის ნოემბერში მოხდა და არა 1942 წელს როგორც წერილში ვკითხულობთ). მაგრამ, 1943 წლის ცვლილებებმა, კერძოდ, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის ცნობამ მართლმადიდებელი ეკლესიების მხრიდან და სახელმწიფო წნეხის შემსუბუქებამ, ბუნებრივად შექმნა პირობები გარკვეული სულის მოთქმის, თუნდაც ფიზიკური გადარჩენისთვის. ყველაფერი ხომ შეფარდებითია. რა უფრო სავალალო შედეგს გამოიღებდა, 1943 წლამდე არსებული სიტუაციის შენარჩუნება, თუ ის მდგომარეობა, რაც 1943 წლის შემდეგ დადგა? ამა უნდა გავცეთ პასუხი, თორემ მდგომარეობა რომ სავალალო იყო მთელი საბჭოთა პერიოდის მანძილზე, სადავო არ არის.
ამის შემდეგ ავტორი აღწერს, რა სავალალო მდგომარეობა იყო სასულიერო განათლების კუთხით მე-20 საუკუნეში და ბოლოს თბილისის სასულიერო აკადემიას განიხილავს:
„შემდეგ ეს სემინარია (მცხეთის) თბილისში გადმობარგდა და მის ბაზაზე გაიხსნა სასულიერო აკადემიაც. ამან განათლების ცენზის დონეზე ვერ იმოქმედა, რადგან ამ ორივე სასწავლო დაწესებულებაში ზოგად დისციპლინებს კი მოწვეული პროფესურა ასწავლიდა, აი სასულიერო და საეკლესიო მინიმალურ დისციპლინებს კი სმე–ს ზოგიერთი მღვდელი, რომელსაც მაქსიმუმ მცხეთის სემინარია ჰქონდა დამთავრებული.“
აქაც მრავალი უზუსტობაა. ავტორს უნდა თქვას, რომ ზოგად ჰუმანიტარულ საგნებს, როგორიცაა ფილოსოფია, ისტორია და ენები, მოწვეული პროფესორები კითხულობდნენ ხოლო თეოლოგიურ საგნებს მაქსიმუმ მცხეთის სემინარიის კურსდამთავრებულები. მე გახლდით აკადემიის პირველ სტუდენტთა შორის. ჩვენ თეოლოგიურ საგნებს გვასწავლიდნენ მოწვეული პროფესორები: ზურაბ კიკნაძე (ძველ აღთქმა), ედიშერ ჭელიძე (პატროლოგია), დამანა მელიქიშვილი (იოანე პეტრიწის ღვთისმეტყველება), ზაზა ალექსიძე (საქართველოს ეკლესიის ისტორია), ასევე მოსკოვის და პეტერბურგის აკადემიების კურსდამთავრებულები. უბრალოდ რომ ვთქვათ, ის რომ სასულიერო საგნებს „მაქსიმუმ მცხეთის სემინარიის კურსდამთავრებულები“ ასწავლიდნენ ტყუილია. მართალია, ზოგიერთი საგნის სწავლების დონით მეც არ ვიყავი კმაყოფილი, მაგრამ ეს გარემოებები არანაირად არ ამართლებს ფაქტების აშკარად გაყალბებას.
შეიძლება სხვა შენიშვნებიც მოვიტანო, მაგრამ ვფიქრობ ესეც საკმარისი იქნება საერთო დასკვნის გამოსატანად.
დასკვნის სახით კი ვიტყვი, რომ დღეისათვის ყველამ ყველაფერზე შეიძლება წეროს და აქვეყნოს წერილები და სტატიები. ხშირად ამ წერილების ხარისხი უაღრესად დაბალია და გაუთვითცნობიერი მკითხველი შეცდომაში შეჰყავს. ამის საპირწონე განვითარებულ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, არის სერიოზული ავტორიტეტული მედია გამოცემები და ტელე-რადიო არხები, რომელიც ზრუნავენ გამოქვეყნებული მასალების ხარისხზე და მკითხველის ნდობას იმსახურებენ. ამიტომაც მე მივმართავ 24 საათს, და მივანიშნებ, რომ ამგვარი ხარისხის წერილი არ შეეფერება წამყვან გაზეთს. რაც შეეხება ეკლესიის და სახელმწიფოს რელიგიური პოლიტიკის კრიტიკას, ის მხოლოდ მაშინ იქნება ქმედითი და შესაძლოა კონსტრუქციულიც, თუ კომპეტენტური ავტორის მიერ იქნება დაწერილი და მინიმალურ სტანდარტს დააკმაყოფილებს.
ლევან აბაშიძე, თეოლოგი. თბილისის სასულიერო აკადემიის კურსდამთავრებული (1992)
