ავტორი: დეკანოზი ალექსანდრე მენი
ამაო სიამეთა წადილის გამო ვკიცხავ ჩემს თავს, რადგანაც ჩავხვდი, ამა სოფლის შვებანი წამიერი სიზმარი ყოფილა.
ფ. პეტრარკა
თუ იობის წიგნი თავისი სულისკვეთებით ანტიკურ ტრაგედიებს უახლოვდება, მაშინ ეკლესიასტე შეიძლება მივიჩნიოთ სტოელთა და ეპიკურელთა მოძღვრების ძველაღთქმისეულ პარალელად. ზოგი ავტორი იმასაც კი ფიქრობდა – ეს წიგნი, რომელიც ესოდენ არა ჰგავს ბიბლიის სხვა ნაწილებს, უშუალოდ ბერძნული გავლენით შეიქმნაო. სინამდვილეში კი ეკლესიასტე წმინდა აღმოსავლური ქმნილებაა და მისი იდეების მსგავსება დასავლურ ფილოსოფიასთან უშუალო სესხების ჰიპოთეზის გარეშეც აიხსნება, ხოლო რაც შეეხება იმ წყაროებს, რომლებიც კვებავდნენ წიგნის ავტორის შეხედულებებს, ისინი პირქუშ ბაბილონურ სიბრძნეში უნდა ვეძიოთ.
და ესეც უნდა გავითვალისწინოთ: ეკლესიასტე საგულისხმოა არა სხვისი იდეებით, რომლებიც შეიძლება მასში არეკლილიყო, არამედ იმით, რომ წარმოადგენს მწერლის შინაგანი ავტობიოგრაფიის სახეობას, ცოცხალი სულის აღსარებას. მაგრამ, ავგუსტინეს, რუსოს ანდა ტოლსტოისაგან განსხვავებით, ავტორს არ უცდია თავისი თავის შესახებ შეექმნა მწყობრი მოთხრობა; იგი ყოველგვარი სისტემის გარეშე მუხლებად ალაგებდა შენიშვნებს, ფრაზებს, რომლებითაც მკითხველს უზიარებდა თავის დაკვირვებებს, დასკვნებსა და განსჯას. ბევრი მისი აფორიზმი შემდგომ ანდაზად გადაიქცა.
ეკლესიასტე წინააღმდეგობებითაა სავსე: იგი შეიცავს მოტივებს, რომლებიც მოგვაგონებენ ომარ ხაიამს, ვოლტერს, თომას კემპიელს. ავტორს არ უზრუნია, რათა თავისი ფილოსოფიისთვის მკაფიო და მწყობრი ფორმა მიეცა. და მაინც ეკლესიასტეს ახასიათებს მთლიანობა და ორგანული ერთიანობა: ესაა ერთი კაცის სულიერი პორტრეტი.
იუდეველთა ყველა ბრძენის მსგავსად წიგნის ავტორმაც დამალა თავისი სახელი. იგი თავის თავს უწოდებს კოჰელეთს (რაც ბერძნულად ეკლესიასტედ თარგმნეს). ამ სიტყვის ზუსტი აზრი არაა გარკვეული, როგორც ჩანს, იგი აღნიშნავს კრებულში მოლაპარაკე კაცს, მქადაგებელს. ბრძენს, ალბათ, ჰყოლია თავის მიმდევართა კრებული, რომელმაც შთამომავლობას შემოუნახა მისი შედევრი. კოჰელეთს მათ შორის დიდი პატივი ჰქონია მოხვეჭილი, რასაც მოწმობს წიგნის ბოლო სტრიქონები, რომლებიც მის ერთ-ერთ მოწაფეს ეკუთვნის: „თავად ხომ ბრძენი იყო ეკლესიასტე, ხალხსაც შეასწავლა სიბრძნე. იკვლევდა, იძიებდა და თხზავდა იგავებს მრავალს. ეძებდა ეკლესიასტე ჭეშმარიტ სიტყვებს და წრფელად დაიწერა ჭეშმარიტი სიტყვები“*.
იგი, ვისი პირითაც წიგნი მოგვითხრობს, სახელდებულია ძედ „დავითისა, იერუსალიმის მეფედ“. ძველად მკითხველთა უმრავლესობას ეს პირდაპირი გაგებით ესმოდა. მაგრამ თვით მწერალი ერთთავად მიანიშნებს, რომ ამ შემთხვევაში სოლომონის ავტორობა პირობითი ხერხია. კოჰელეთი ახსენებს იერუსალიმის მეფეებს, რომლებიც „იყვნენ მის წინ“, მაშინ, როცა ისტორიული სოლომონი მხოლოდ მეორე იყო დავითის შემდგომ. ხშირად იგი იმგვარად უბნობს, რანაირადაც სოლომონი ანდა, საერთოდ, სხვა მეფეებიც ვერ ილაპარაკებდნენ. მისი ყვედრება მონარქებისა და ბრალდება მჩაგვრელთა მიმართ შეუძლებელია მიეწეროს დესპოტურ სოლომონს ანდა რომელიმე სხვა გვირგვინოსან პირს.
შესაძლოა, ეკლესიასტეს ავტორი თავის წარმომავლობას მართლაც უკავშირებდა დავითს; ყოველ შემთხვევაში, იგი მდიდარ არისტოკრატულ წრეს უნდა ჰკუთვნებოდა, ესაა ნაკითხი, საერო განათლების მქონე კაცი, რომელსაც ცხოვრება კეთილდღეობაში გაუტარებია. ეკლესიასტე მას, როგორც ჩანს, სიბერეში დაუწერია. ეს წიგნი გრძელი, გამოცდილებით მდიდარი ცხოვრების ნაყოფია. ზოგიერთ ისტორიკოსს მიაჩნია, რომ კოჰელეთი იერუსალიმის მმართველი იყო. მათი ფიქრით ასეთი საშიში აზრები შეუძლებელია დაუსჯელად ექადაგა კაცს, რომელსაც მყარი მდგომარეობა არ ეკავა საზოგადოებაში.
პოემის ენა მიუთითებს იუდეის ისტორიის გვიანდელ ხანას, რაც ბიბლიის ბევრ მკვლევარს უბიძგებს, ეკლესიასტე ლამის ჰეროდეს დროს მიაკუთვნოს. მაგრამ ახლა, როდესაც აღმოჩენილია წიგნის ხელნაწერები, რომლებიც ძვ.წ. II საუკუნით თარიღდება, ცხადი გახდა, რომ იგი III საუკუნეზე გვიან ვერ შეიქმნებოდა. ეკლესიასტეში მინიშნებაც არაა ბერძენთა ბატონობაზე. ქვეყნის ის სურათი, რომელიც მასშია დახატული, უფრო მიესადაგება ძვ.წ. IV საუკუნის ბოლო ათწლეულებს, ე.ი. პალესტინაში სპარსეთის მმართველობის ბოლო პერიოდს.
ყველა ნიშნით მქადაგებელი იერუსალიმის მცხოვრები ყოფილა. იგი ტაძარსა და ზვარაკებს ყოველდღიურ ამბებად მოიხსენიებს. ძნელია, მართებულად მივიჩნიოთ იმათი აზრი, ვისაც იგი დიასფორის კაცი ჰგონია.
მაგრამ ეგებ მქადაგებელი იყო ერთი ის ელინიზირებულ იუდეველთაგანი, რომელთაც გული აჰყროდათ მამა-პაპათა რწმენაზე და ბერძნული ფილოსოფიით მოხიბლულიყვნენ? ეს საეჭვოა უკვე იმის გამოც, რომ მისი წიგნი ბიბლიაშია შესული. ელინოფილები უკეთურებად მიაჩნდათ და ძნელი დასაჯერებელია, რომ ერთი მათგანის წიგნს ასეთი ავტორიტეტი მოეხვეჭა. კოჰელეთის შეხედულებათა მსგავსება სტოიციზმთან და ეპიკურელობასთან არ ამტკიცებს, როგორც ვთქვით, სესხებას ანდა მიბაძვას. იმ დროს ასეთი იდეები ჰაერში რიალებდნენ.
იობის წიგნი მოწმობს იმ ტვინის დუღილსა და ცხარე კამათს, რაც ისრაელს აღელვებდა, როდესაც მოაზროვნე ადამიანები ცდილობდნენ, ისე ეპოვათ მწვავე ცხოვრებისეული პრობლემების ახსნა, რომ თავი აერიდებინათ კანონისა და საღვთო ისტორიის დამოწმებისათვის. დაძაბულ სულიერ ჭიდილში ერთმანეთს ეხლებოდნენ სრულიად საწინააღმდეგო თვალსაზრისები. მაგრამ ამ თავისუფალი დისკუსიების ფონზეც ეკლესიასტე კადნიერ წიგნად შეიძლებოდა მოსჩვენებოდათ. კოჰელეთის არა მარტო ცალკეული შეხედულებები, არამედ მთელი მსოფლაღქმა შორდებოდა ჭეშმარიტ ბიბლიურ ტრადიციას; ხოლო, რაც ავტორმა შემოინახა ამ ძველიდან, მას სულ სხვა ჟღერადობა შესძინა.
მქადაგებლის სახით იუდეურმა აზრმა თითქოს უარყო ყველაზე ძვირფასი და სანუკვარი რამ, უარყო რწმენა ღმერთთან კავშირის შესაძლებლობისა და გამოცხადების აღმავალი ისტორიისა. კოჰელეთმა სხვა კულტურების გამოცდილებას მიმართა და გაბედა ისრასელის მრავალსაუკუნოვანი გზიდან გადახვევა. მან მიიღო წარმართული მეტაფიზიკის მთავარი იდეა სამყაროს ციკლური ბრუნვისა. თავისი წიგნის პროლოგში ამის შესახებ გვესაუბრება ის კაცი, ვინც სასოწარმკვეთი სინამდვილე აღმოაჩინა და სიმართლეს თვალი გაუსწორა:
“თაობა მიდის, თაობა მოდის, ეს ქვეყანა კი უცვლელია უკუნისამდე.
აღმოხდება მზე და ჩადის იგი, უბრუნდება თავის ადგილს და კვლავ იქიდან ამობრწყინდება.
სამხრეთისკენ მიჰქრის ქარი. გაბრუნდება ჩრდილოეთისკენ; ბრუნავს, ბრუნავს, მიჰქრის ქარი და უბრუნდება ისევ თავის წრეს.
ყველა მდინარე ზღვისკენ მიედინება, ზღვა კი მაინც არ აღივსება; მდინარენი საითკენაც მიედინებოდნენ, კვლავაც იქით მიედინებიან.
უძლურია ყოველი სიტყვა, არ ძალუძს კაცს ყოველივეს თქმა; თვალი ხედვით ვერ გაძღება, ყური სმენად ვერ აღივსება.
რაც ყოფილა, იგივე იქნება, და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება; არაფერია მზის ქვეშ ახალი.
ნახავენ რასმე და იტყვიან: აჰა, ახალი. ესეც ყოფილა ჩვენს წინარე საუკუნეში”
(1:4-10).
რაღაც სასტიკი ტკბობით ჩაჰყურებს პოეტი მარადიული წრებრუნვის სურათს. თითქოს დაჰვიწყებია ყველაფერი, რასაც ასწავლიდნენ და ამცნობდნენ ისრაელის წინასწარმეტყველნი. ეკლესიასტეს კოსმოსი ქალდეურია; სულაც ინდურია; მოხმობილ სტრიქონებს ხელს მოაწერდნენ ჰერაკლიტეცა და ზენონიც. ესაა სამყარო, რომელსაც ჭვრეტს კაცი, ვისთვისაც ჩამქრალა გამოცხადების ნათელი…
რაოდენ უნდა შეძრწუნებულიყო სული ძველი აღთქმის კაცისა, რომ მისთვის ესოდენ უცხო ქვეყნიერება გაეთავისებინა! ამ ქვეყნიერებაში სიცოცხლე კარგავს აზრსა და მნიშვნელობას. თეოგნიდესა და სხვა ბერძენი პოეტების მსგავსად, კოჰელეთი მზადაა, სიკვდილიც კი უკეთეს ხვაედრად მიითვალოს:
“უფრო ბედნიერად შევრაცხე დიდი ხნის წინ მკვდარნი, მათზე, ვინც ჯერაც ცოცხლობენ კიდევ. და ორივეზე ბედნიერი მაინც ის არის, ვინც ჯერაც არ დაბადებულა და არ უხილავს ბოროტება, რაც მზის ქვეშ ხდება”.
განწირულებამ, რომელმაც თითქოს ტალღებს მინებებული იობი ღვთის შეცნობის მწვერვალებისკენ გამორიყა, ეკლესიასტე აიძულა ბედის წინაშე უძლური მორჩილებით უფსკრულის ფსკერზე ჩარჩენილიყო. ასეთი რამ ისრაელს ჯერ არ სცოდნია; მქადაგებლის მოსმენა მისთვის უდიდესი საცთური იყო.
კოჰელეთი ის კაცია, ვინც იობისგან განსხვავებით ყოველთვის დაცული იყო ბედის სიავისგან. მაგრამ ამის გამო უფრო ოპტიმისტი არ გამხდარა. ბუნებით ლმობიერს და გულჩვილს არ შეეძლო მშვიდად ეცქირა ადამიანების მძიმე ცხოვრებისთვის. მაგრამ ამავე დროს იგი დარწმუნებული იყო, რომ მათი რადიკალურად შეცვლა არ შეიძლებოდა.
მთავარი, რაც განასხვავებს ეკლესიასტეს ეთიკას წინასწარმეტყველთა ეთიკისგან, ესაა კავშირის შესუსტება რელიგიასა და ზნეობას შორის. წინასწარმეტყველნი რწმენაში პოულობენ ძალას ქმედითი სიკეთის საქადაგებლად. ადამიანურობა და რწმენა მათთვის ერთმანეთისგან განუყოფელი იყო. კოჰელეთი კი ამ კავშირს ასე ცხადლივ ვერ გრძნობს.
მას, წარმართული პესიმიზმით დაავადებულს, აკლია რწმენით მონიჭებული შთაგონება და ისღა დარჩენია, რომ ჩვეული მიწიერი სიამენი იკმაროს.
მაგრამ სწორედ აქ იწვნევს კოჰელეთი უსასტიკეს მარცხს! ყველაფერი, რაც მას თავისკენ იტყუებდა და აცთუნებდა, განჩხრეკისას „ამაოება“ აღმოჩნდა. „ჰეველ“, „ამაოება“, სიტყვასიტყვით ნიშნავს კვამლს, არარაობას, რაღაც ფუჭსა და წარმავალს, ხოლო „ამაო ამაოებათა“, „ჰაველ-ჰავალიმ“, ამაოების უმაღლეს საფეხურს.
კაცი დასდევს ბედნიერებას, კეთილ ცხოვრებას, „სარგებლობას“. ამ მიზანს გამოხატავს ებრაული სიტყვა „იტრონ“. მაგრამ სწორედ „იტრონი“ არის ის, რისი მიღწევაც შეუძლებელია.
“ადამიანს რას ჰმატებს შრომა, რომელსაც იგი მზის ქვეშ ეწევა?”
(1:3).
მაგრამ თუ „იტრონი“ ლანდებში მორიალე ოცნებაა, არ შეიძლება თუნდაც „ტობის“ – წარმავალი კეთილდღეობის დაუფლება?
კოჰელეთმა მიყოლებით გამოცადა ადამიანისთვის მისაწვდომი სიამენი. ტყუილად ხომ არ იყო იგი განდიდებული და გამდიდრებული „უმეტეს მათსა, ვინც კი მის წინარე არსებულა იერუსალიმს“.
“ვუთხარი ჩემს თავს: მოდი, გამოვცდი მხიარულებას და მივეცემი სიამეთა – და აჰა, ესეც ამაოება ყოფილა მხოლოდ. მივხვდი, გართობა ფუჭი საქმეა, მხიარულება რის მაქნისია?”
(2:1-2).
ადამიანის წარმოსახვას ყოველთვის იტაცებს ფუფუნებისა და სიამოვნების სურათები. კოჰელეთს ძალუძდა შეემოწმებინა, რას წარმოადგენდა ეს საცთურები სინამდვილეში. ააგო მშვენიერი სახლები, გააშენა ზვრები, სავარდეები, ბაღები, სადაც შადრევნები ჩუხჩუხებდნენ. იყიდა მონები და მხევლები, გარს შემოირტყა მგალობელ-მომღერლები. მის თვალებს, დღე იყო თუ ღამე, საგანძურების ხილვა ახარებდა.
“არ უარვყავი არაფერი, რაც კი მომთხოვეს ჩემმა თვალებმა, არ დავაოკე გული ჩემი სიხარულისგან, რადგან ხარობდა ჩემი გული ჩემი ნაღვაწით. ეს ყოველივე იყო ხვედრი ჩემი შრომისა. მერმე, როდესაც გადავხედე ყოველივეს, რაც კი შექმნა ჩემმა მარჯვენამ, და ყოველ საქმეს, ჩემს ნამოქმედარს, მივხვდი, ამაო რომ ყოფილა ეს ყველაფერი, ქარისნაბერი, და რომ არ არის სარგებელი ამ მზისქვეშეთში” (2:10-11).
ეს პირქუში მისამღერი ამაოებისა ლაიტმოტივად გასდევს კოჰელეთის მთელ წიგნს. სადაც უნდა მიეპყრო მას მზერა, ყველგან ერთსა და იმავეს ჭვრეტდა: საწადელი კვამლივით განქარდება.
შემთხვევითი არაა, რომ ტოლსტოი ასე ხშირად იმოწმებს ეკლესიასტეს თავის „აღსარებაში“. მან თავად გაიარა იუდეველი ფილოსოფოსის გზა და „ბოლოში“ მის წინაშეც აღიმართა შეუქცევადი კითხვა: „ამის მერე კი რაღაა?“ ასეთია ადამიანის ბუნება, მას არ ძალუძს დაკმაყოფილდეს წარმავალით და რაღაც ბევრად უფრო მეტი სწყურია.
კოჰელეთი ცდილობს, სადგური გონებისმიერ ჭვრეტაში იპოვოს. ეგებ „იტრონის“ საიდუმლო ჰაქამების სახელგანთქმულ ცოდნაში მარხია? ვაგლახ, აქაც უარყოფითია ცდის შედეგი. გონება მხოლოდ სამყაროს არასრულყოფილებას ავლენს.
“ვუთხარი ჩემს თავს: აჰა მოვიპოვე და განვიმრავლე ცოდნა ყოველთა უპირატესად, ვინც არსებულა ჩემს უწინარეს იერუსალიმში, და ეზიარა გონება ჩემი განუზომელ სიბრძნეს და ცოდნას. როცა მივაპყარ გულისყური შევიცან სიბრძნე, მეცნიერება, უმეცრება და სისულელე, მივხვდი – ამასაც არა აქვს აზრი” (1:16-17).
ეს სიტყვები ფაუსტის ყვედრებას გვაგონებს. მაგრამ ეკლესიასტეს უკმაყოფილება ბევრად ღრმაა. გოეთეს გმირმა, წუთისოფლის დასალიერზე თავისი ცოდნის უნაყოფობა რომ დაინახა, ბოლოსდაბოლოს, სიხარული ადამიანთათვის სასიკეთო ქმნადობაში პოვა; იერუსალიმელ პესიმისტს ეს არ შველის; იმიტომ კი არა, რომ მხოლოდ თავისი თავი ახსოვს. კოჰელეთმა იცის, რომ ადამიანმა უნდა „ქმნას სიკეთე“ (3:12), მაგრამ შრომით მოგვრილი კმაყოფილება მის თვალში მხოლოდ სუბიექტური ნუგეშია მსოფლიოს საერთო სავალალო ყოფის ფონზე.
მსგავსად ცნობილი ბაბილონური გაბაასების მონისა, კოჰელეთიც ყველგან ჭვრეტს წყლულს, ჩრდილოვან მხარეს. არც იმათი სჯერა, ვინც დარწმუნებულია, ძველ დროში ადამიანები უკეთესად ცხოვრობდნენო. გარდასული ხალხი ამის საწინააღმდეგოს გვიდასტურებს. ყოველთვის იყო ძალადობა და მტრობა, ნამუსგაყიდული სასამართლოები და უუფლებობა. ყოველთვის „ბატონობს ადამიანი ადამიანზე“. დასაბამიდან არ წყდება მეფეთა მძლავრობა. მათს წინააღმდეგ ამბოხი კი უშედეგოა. ხელმწიფეებზე ნათქვამი ავი სიტყვა, მოწმე რომც არ შეესწროს, მაინც მიაღწევს მის ყურს, ჩიტი მიუტანს ამბავს.
ტახტებზე კი ვინ სხედან? ვინ მართავს ხალხსა და სამთავროებს? ოდენ ბრძენნი და დიდსულოვანნი? პირიქით:
“სიბრიყვე განდიდდა მეტად, ხოლო მდიდრები დაბლა სხედან. ვნახე მონები ცხენებზე მსხდარნი, ხოლო მთავარნი მონებივით ფეხით მავალნი” (10:6-7).
ადამიანებს ამაღლებს არა გონიერება ან სიქველე, არამედ „დრო და შემთხვევა“. ღირსეული კაცი თითო ოროლაა. ათას კაცში ერთი თუ მოიძებნება, ხოლო დედაკაცთა შორის კი ეს ერთიც არაა.
რა გავაგრძელოთ, ამ ქვეყანაზე არაფერია სანუგეშო გონიერი ადამიანისთვის, რადგანაც იგი ნიადაგ რწმუნდება, რომ მის გარშემო მხოლოდ ამაოება სისულელე და ბოროტებაა. თვით გმირებსაც ვერ იხსნის დავიწყებისგან მათი საქმენი და ღვაწლი.
“მარადიულად არ ეხსომებათ არც ბრძენკაცი არც უგუნური, გაივლის ჟამი, ყველაფერი დაივიწყება. ვაგლახ, რომ კვდება ბრძენი კაცი უგუნურივით” (2:16).
ასეთია კოჰელეთის ჩხრეკა-ძიების უსიხარულო შედეგი: მან გააქარწყლა მამა-პაპათა ყველა უტოპია, იმედი და იდეალი. თავად ასეთი კაცია იგი – ახალი იობი, ვისაც უბედურება არ სწვევია; ფუფუნებაში ჩაფლული იობი, რომელიც ნიჰილისტი გახდა; იობი ვინც რწმენა დაკარგა.
მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ეკლესიასტე ათეისტური წიგნია. უბრალოდ, მქადაგებლისთვის ღმერთი უსასრულოდ შორეული და ადამიანებთან თითქმის დაუკავშირებელი არსებაა. ეპიკურეს ღმერთებისგან განსხვავებით, იგი მსოფლიოს შემქმნელია, მაგრამ მოკვდავებთან მიმართებაში უფრო შეუცნობელ, საბედისწერო ძალად გვევლინება.
იუდეველთა წარმოდგენამ – უფალი ღმერთი ყველაფერია, ხოლო ადამიანი არარაობაო, ეკლესიასტეში უკიდურესად ცივი, მკაცრი ფორმა მიიღო. და თუ მქადაგებელი ამბობს: „ყმაწვილობიდანვე გახსოვდეს შემოქმედი შენი“, – ეს შეგონება სრულიად არ აღაფრთოვანებს ადამიანს. კოჰელეთის ღმერთი თითქოს გულგრილია მსოფლიოს მიმართ, რომელსაც მან მიანება უმიზნო ტრიალი დადგენილი კანონების თანახმად. იგი სტოელთა ღმერთზე და მით უმეტეს გამოცხადების ღმერთზე, უფრო აბსტრაქტულია. ისიც კი გამოუცნობია, სურს თუ არა მას სიკეთე თავის ქმნილებათათვის.
როცა წიგნში რამეზე ნათქვამია, უფალი ღმერთის შექმნილიაო, ავტორის კილო არც სასოებას გვაგრძნობინებს და არც მადლიერებას. ბრძენი მხოლოდ ადამიანის დაქვემდებარების სამწუხარო ფაქტს გვიდასტურებს. ადამიანები ბრმები არიან და მათ თვალის ახელა არ ეღირსებათ.
“როცა გულს ვიდევ შემეცნო სიბრძნე და მომეხილა ყოველი საქმე, რაც ქვეყნად ხდება, ჩემს თვალებს ძილი არ უნახავთ არც დღე, არც ღამე. ვიხილე ღვთის ყოველი საქმე, რომ ვერ მიხვდება ადამიანი ვერაფერ საქმეს, რაც მზის ქვეშ ხდება; რაც უნდა დაშვრეს და იძიოს ვერაფერს მიხვდება; თუნდაც ბრძენკაცმა თქვას: მივხვდიო, ვერას მიხვდება” (3:16-17).
გამოუცნობია, საერთოდ რატომ მისცა შემოქმედმა გონება ადამიანს. სულერთია, მისი ცხოვრება მაინც უღიმღამოა, ხოლო ყველა ძალისხმევა – ფუჭი. იგი შეზღუდული და უბადრუკი არსებაა. კოჰელეთი მწარე ირონიით აცხადებს:
“კიდევაც ვნახე საზრუნავი, რომელიც ღმერთმა მიუჩინა ადამის ძეთ მათ სატანჯველად. მან ყველაფერი კეთილად შექმნა თავისი დროისთვის, თვით იდუმალის შეცნობად აღძრა გონება კაცთა, ოღონდ ისე, რომ ვერ გაუგონ ღვთის ნამოქმედარს თავი და ბოლო” (3:10-11).
„მარადისობა“ („ოლამი“), რომელიც მოკვდავ ადამიანებშია ჩადებული, აღაგზნებს მათ, ეძიონ ჭეშმარიტი სრულყოფილება, სიმართლე და ჰარმონია. მაგრამ ისინი ვერაფერს პოვებენ და ვერაფერს გაიგებენ. მაშინაც კი, როცა კაცი იმედოვნებს, არისო რაღაც, ზნეობრივი მსოფლიო წესრიგი, იგი ცდება, განა ყველასთვის ცხადი არაა, რომ კაცის ბედი ყოველთვის როდია განსაზღვრული მისივე ქმედებებით. კეთილთათვის არ არსებობს ნამდვილი ჯილდო და თვით ეს ჯილდო ამა სოფელში რაღა არს, თუ არა ამაოება ამაოებათა?
ყველა გზა მხოლოდ საფლავისკენ მიდის. ეგებ ამით შემოქმედს სურს ადამინებს დაანახოს, რომ ისინი „მხოლოდღა ცხოველები არიან“? სანამ კაცი ცოცხლობს, მას მირაჟები ახვევია გარს, სიკვდილის შემდეგ კი – სიცარიელე:
“რადგან კაცის და პირუტყვის ხვედრი ერთია – ერთის სიკვდილი მეორისას ჰგავს და ყველას ერთი სული უდგას. კაცი პირუტყვზე ვერაფრით ვერ უპირატესობს, რადგან ყველაფერი ამაოა, ყოველივე ერთ ადგილას მივა; ყველაფერი მიწისგანაა და ყველაფერი მიწად იქცევა. რომელი იტყვის, რომ კაცთა სული ზევით მიილტვის, ხოლო პირუტყვის ქვევით ჩადის ქვესკნელისაკენ?” (3:19-21).
მართალია, სხვა ადგილას კოჰელეთი ამბობს, რომ გარდაცვალებულის სული, ანდა სამშვინველი, „უბრუნდება ღმერთს, რომელმაც შთაბერა იგი ადამიანს“, მაგრამ ეს არაა უკვდავების რწმენის აღიარება. ბრძენს მხოლოდ იმის თქმა სურს, კაცის სიცოცხლეს რაღაც იდუმალი ძალა, „რუახი“ ინახავს, ხოლო როცა სული „ნეფეში“, სხეულს განშორდება, ეს ძალა – მათი დამაკავშირებელი – განქარდება და უბრუნდება ზენა საუფლოს, საიდანაც მოვიდა.
მთელ პესიმისტურ ლიტერატურაში, ალბათ, არ მოიძებნება ეკლესიასტესავით უსაშველობის, უსასოობის მსოფლშეგრძნების წიგნი. მოკვდავთა ხვედრს კოჰელეთი ყველაზე საშინელი ფერებით ხატავს. კაცმა შეიცნო ცხოვრების ყველა სიკეთე და მით უფრო ზიზღით უბნობს მათს შესახებ. ამით იგი ბუდას გვაგონებს. ხოლო მისეული შეფასება ამა სოფლისა ბუდისტურის მსგავსია. მაგრამ ამა სოფლის უარმყოფელთა უმრავლესობისგან განსხვავებით მქადაგებელი არ ეძიებს გამოსავალს. რენანმა მას ზუსტად უწოდა შოპენჰაუერი, რომელმაც შინაგანი სიმშვიდე პოვა. მართლაც, ამ „ებრაელი ეპიკურესთვის“ უცხოა ამბოხი და აღშფოთება: იგი მზადაა მიიღოს ეს ცხოვრება ისეთად, როგორადაც მას ეხატება. იგი არ ყვედრის არც ღმერთს, არც სამყაროს, უბრალოდ თავის მოწაფეებს ეთათბირება, თუ როგორ მიაგნონ ამ ამაოებისა და უაზრობის საუფლოში მშვიდი ცხოვრების პატარა კუნძულს.
მისი აზრით, აუცილებელია, გვახსოვდეს ყველა იმედისა და ნუგეშინის უაზრობა და დავაფასოთ მცირეოდენი. სიკვდილი გარდაუვალია, ცხოვრება – მწარსევდიანი, მაგრამ მაინც „ცოცხალი ძაღლი მკვდარი ლომის უმჯობესია“. და, რადგანაც ცოცხალი არსებანი გვქვია, შევიშნოთ ის მცირეოდენი, რაც მოგვნიჭებია.
(თავი წიგნიდან „ახალი აღთქმის ზღურბლთან“)
თარგმნა ნოდარ ებრალიძემ
გამოქვეყნდა ჟურნალში „ემაოსი“ #1 (8), 2007.
