ავტორი: ზურაბ ჯაში
კორონა ვირუსის პანდემიის გავრცელებამ სერიოზული გამოწვევის წინაშე დააყენა ეკლესია, საჭირო გახდა ადამიანთა სიცოცხლის დასაცავად გამოძებნოს შესაბამისი საღვთისმსახურო ფორმები. ეკლესიისთვის ძვირფასია ყოველი ადამიანის სიცოცხლე და განუწყვეტლივ ლოცულობს „მშვიდობისათვის ყოვლისა სოფლისა“, რადგან მას სწამს, რომ მიუხედავად რელიგიური აღმსარებლობისა, თუ მორალური და სულიერი მდგომარეობისა თითოეული პიროვნება შექმნილია ღვთის მარადიული და უსაზღვრო სიყვარულით დანარჩენ კაცობრიობასთან და მთელ სამყაროსთან ერთად; თითოეული პიროვნება გააცხადებს მასში აღბეჭდილ ღვთის ხატებას და მსგავსებას სრულიად განუმეორებელი სახით. ამიტომ, ეკლესიის მწყემსთავართ, ეპისკოპოსებს თვით უფალ იესო ქრისტეს მიერ დაევალათ იზრუნონ თითოეული სულის გადარჩენისთვის. როგორც თავად ის არის მწყემსი კეთილი, რომელიც “თავის სულს დადებს ცხვრებისთვის“ (იოანე 10:11), ასევე ვალდებული არიან ეკლესიის მწყემსთავარნი მსგავსი თავგანწირული სიყვარული გამოავლინონ მათი სულიერი შვილების მიმართ.
ამგვარი სიყვარულით ხელმძღვანელობენ დღეს განსაცდელის ჟამს მსოფლიოს მართლმადიდებელი ეკლესიების მწყემსმთავარნი, როდესაც ისინი იძულებული არიან შეზღუდონ ღვთისმსახურების ჩატარება. კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა გამოაქვეყნა მიმართვა, რომლის თანახმადაც “ამ საგანგებო ვითარებაში უნდა შეიზღუდოს და შეჩერდეს ხალხის შეკრება და თავშეყრა. მოდით დავრჩეთ ჩვენს სახლებში. მოდით, გამოვიჩინოთ სიფრთხილე და დავიცვათ ადამიანები ჩვენს ირგვლივ. და აქ, ჩვენს სახლებში, გავძლიერდეთ ჩვენი სულიერი ერთობის ძალით. დაე, ყოველმა ჩვენგანმა აღავლინოს ლოცვა მთელი კაცობრიობისათვის“. მეტად საგულისხმოა, პატრიარქის მიერ ხაზგასმა, რომ ღვთისმსახურების ამგვარი შეზღუდვის პირობებში “საფრთხის ქვეშ დგას არა ჩვენი რწმენა, არამედ მორწმუნე ადამიანი; არა ქრისტე არამედ ჩვენ ქრისტიანები; არა ღმერთ-კაცი, არამედ ადამიანები“. მსგავსადვე შეაჩერა ღვთისმსახურებები საბერძნეთის, რუმინეთის და სხვა მრავალმა მართლმადიდებელმა ეკლესიებმა, მომლოცველთათვის დაიხურა ათონის მთა. შეიძლება გავიხსენოთ საბერძნეთის ცალკეულ კუნძულებზე ეპიდემიის გავრცელებისას მსგავსი გადაწყვეტილების მიღების ისტორიული პრეცედენტი. მოსახლეობის სიცოცხლის დასაცავად ახლად გათავისუფლებული საბერძნეთის სახელმწიფოს მეთაური, გუბერნატორი იოანის კაპადოსტრიასი იძულებული გახდა, 1828 წლის 20 აგვისტოს გამოეცა ბრძანება „სანიტარული მითითებების შესახებ“, რომლის მიხედვით „მოსახლეობას მოეთხოვება დარჩეს სახლებში. იკრძალება ყველა რელიგიური მსახურება. არ დაირეკება ზარები“ ( . . . ). მაშინ ასეთი მკაცრი ზომების მიღებას გაგებით მოეკიდნენ ეკლესიის მწყემსმთავარნი. შედეგად საბერძნეთის დანარჩენი ნაწილი და სხვა მეზობელი ქვეყნები გადაურჩა ეპიდემიის გავრცელებას.
მოდით, განვიხილოთ ამ სახის გადაწყვეტილებათა მართებულობა მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით. ეს განსაკუთრებით საშურია იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს ეკლესიის სინოდმა მიიღო ზემოხსენებულთა საპირისპირო გადაწყვეტილება და არსებული საფრთხის პირობებში ის არ აპირებს არათუ საღვთისმსახურო შეკრებების შეჩერებას ან თუნდაც შეზღუდვას, არამედ არც ზიარების ფორმის შეცვლას. გასაჯაროებული განჩინების ტექსტის თანახმად, ზიარების ფორმაზე რაიმე სახის შეზღუდვის ან ცვლილების დაწესება, თუნდაც საზიარებელ საერთო კოვზზე უარის თქმა “ყოვლად მიუღებელია“, რადგან ეს იქნებოდა “ზიარების საიდუმლოს არსში დაეჭვება“. როგორც ვხედავთ, აქ ქრისტეს სისხლისა და ხორცის გამომხსნელი ზიარების ნამდვილობის რწმენა წარმოჩენილია როგორც ამ ზიარების გაცემის ფორმასთან პირდაპირ კავშირში მყოფი. იმისათვის, რომ გავერკვეთ ამ კავშირის საღვთისმეტყველო არსში, უნდა განვიხილოთ ჯერ თვითონ ქრისტიანული რწმენის ბუნება და შემდეგ მისი მიმართება საეკლესიო საიდუმლოებებთან და კონკრეტულად ზიარებასთან.
ხშირ შემთხვევაში მორწმუნე მრევლი დღეს არ სვამს კითხვას, თუ რამდენად განსხვავდება რწმენის ქრისტიანული გაგება მისი ყოველდღიური ცხოვრებისეული გაგებისგან. სწორედ ამ განსხვავების უცოდინრობა ხდება მრავალი გაუგებრობის საფუძველი როგორც მორწმუნეთათვის ასევე ქრისტიანობისადმი კრიტიკულად განწყობილ ინტელექტუალთათვის. რწმენას ხშირად ვაიგივებთ გრძნობის ორგანოებით მიუწვდომელი და ლოგიკურად დაუსაბუთებელი რაიმე სახის მოვლენის ნამდვილობის დაჯერებასთან. რწმენაზე ამგვარი წარმოდგენა რელიგიური ადამიანისთვის ადვილად იქცევა ფანატიზმის საფუძვლად, რაც კრიტიკულად მოაზროვნე ადამიანში ბუნებრივად აღძრავს ბრალდებას მისი რწმენის სიბრმავის შესახებ. მართლაც, ამგვარი რწმენას სხვას ვერაფერს ვუწოდებთ თუ არა ბრმა რწმენას. ხოლო როდესაც ამგვარი რწმენა მიმართულია საეკლესიო რიტუალებისადმი, შედეგად ვიღებთ ამ რიტუალების მაგიურ გაგებას. არა და სწორედ ამის საპირისპიროს წარმოადგენს ქრისტიანული გაგება როგორც რწმენისა ასევე რიტუალისა.
რწმენის შემდეგი განსაზღვრება არის მოცემული წმინდა წერილში: „ხოლო რწმენა არის უეჭველობა იმისა, რასაც მოველით, და წვდომა უხილავისა“ (ებრ. 11:1). პირველ რიგში აქ ცხადია, რომ რწმენა მიემართება არა აწმყოს არამედ მომავალ რეალობას – „რასაც მოველით“. და მაინც რას მოელის ქრისტიანი, რა არის მისთვის ესოდენ ძვირფასი იმედი, რომ მზად არის მის გამო დაითმინოს ყოველგვარი განსაცდელი, თვით მოწამეობრივი აღსასრულიც? ეს არის „საუკუნო სიცოცხლის იმედი, საუკუნეთა უწინარეს რომ აღუთქვა უტყუარმა ღმერთმა“ (ტიტე 1:2). ანუ ეს არის სწორედ რომ ჩვენთვის ესოდენ ძვირფასი სიცოცხლე, რომელიც მის სრულყოფილებას იძენს ღმერთთან ურთიერთობაში, ისე რომ ვეზიარებით თვით ღმერთის სიცოცხლეს. როგორც პეტრე მოციქული აღნიშნავს, ჩვენს მიმართ ღმერთის „დიადი და ფასდაუდებელი აღთქმანი“ მდგომარეობს იმაში, რომ გავხდეთ „საღმრთო ბუნების თანაზიარნი“ (2 პეტ. 1:4). და ეს მარადიული ღვთაებრივი სიცოცხლე გვებოძება იესო ქრისტეს ჯვარცმისა და მკვდრეთით აღდგომის მეშვეობით, როდესაც ჩვენმა მამამ და ღმერთმა „თავისი მრავალმოწყალებისაებრ ხელახლა გვშობა ცოცხალი სასოებისთვის, იმის წყალობით, რომ მკვდრეთით აღადგინა იესო ქრისტე“ (1 პეტ. 1:4). სწორედ ამ სასოებით განსაზღვრავს პავლე მოციქული მთელი ქრისტიანული რწმენის არსს, რის გარეშეც ეს რწმენა აზრს კარგავს: „თუ მკვდრეთით აღდგომა არ არის, მაშინ არც ქრისტე აღმდგარა. ხოლო თუ ქრისტე არ აღმდგარა, ფუჭია ჩვენი ქადაგება და ფუჭია თქვენი რწმენაც. მაშინ ჩვენ ცრუმოწმენი ვყოფილვართ ღვთის მიმართ“ (1 კორ. 15:13). სწორედ ქრისტეს მეშვეობით ბოძებული ამ მარადიული სიცოცხლის იმედის გამო მზად იყო პავლე მოციქული და ყოველი ქრისტიანი გაეწიარა საკუთარი თავი, როგორც იგივე პავლე მოციქული აცხადებს სამსჯავროს წინაშე: „და აქ იმისთვის ვისჯები, რომ მკვდრეთით აღდგომის იმედი მაქვს“ (საქმე 23:6). მაგრამ ეს მარადიული სიცოცხლე ქრისტეს მეშვეობით და ქრისტეში არის არა აწმყოში არსებული რეალობა არამედ მომავალი ღვთის სასუფევლის რეალობა, და ამიტომ არის ის იმედისა და მოლოდინის საგანი: „ხოლო იმის მსასოოვარნი, რასაც ვერ ვხედავთ, მოთმინებით მოველით მას“ (რომ. 8:25).
ქრისტიანული რწმენის ამგვარი მომავალზე ორიენტირებული ხასიათი შესაძლებლობას აძლევდა ეკლესიის მამებს, რომ არ მოსულიყვნენ წინააღმდეგობაში აწმყო რეალობის მეცნიერულ კვლევა-ძიებასთან, არამედ პირიქით კიდევაც შემოქმედებითად აეთვისებიათ მათი ეპოქის მიღწევები რწმენის სამსახურში. მათი ამგვარი მცდელობის შედეგად იშვა კავშირი, რასაც ეწოდა ერთობა იერუსალიმსა და ათენს შორის, ანუ რწმენასა და ფილოსოფიურ აზროვნებას შორის. ამიტომ, უადრესი ხანიდან ეკლესიამ განავითარა საღვთისმეტყველო აზროვნება მის გარშემო მყოფ კულტურასთან (ისტორიულად ბერძნულ-რომაულ კულტურასთან) და მის წიაღში განვითარებულ ადამიანური შემოქმედების სხვადასხვა სფეროებთან ცოცხალ დიალოგში. ამის შედეგად, ეკლესიაში შედგა ერთობა რწმენასა და ცოდნას შორის. ჯერ კიდევ მეორე საუკუნეში წმინდა იუსტინე მოწამე, ამავე დროს ფილოსოფოსად წოდებული, აცხადებს: „რაც კი კანონმდებლებმა და ფილოსოფოსებმა კარგად თქვეს, მათ ეს ჩამოაყალიბეს ღვთის სიტყვის (ლოგოსის) ნაწილობრივი მიგნებითა და შეცნობით“ (მეორე აპოლოგია X, 1). ამიტომ, წმინდა კლიმენტი ალექსანდრიელი კიცხავს მათ, „რომლებიც ფიქრობენ, რომ მიმადლებულნი არიან, და უგულებელყოფენ როგორც ფილოსოფიასთან შეხებას ასევე განსჯას, და აგრეთვე, ბუნებისმცოდნეობითი მეცნიერების შესწავლასაც. ისინი მოითხოვენ, მხოლოდ ლიტონ რწმენას” (სტრომატები, VIII, 1, 9). ამის საპირისპიროდ, ის მოითხოვს მორწმუნისაგან მისი რწმენის ზრდასა და გაღრმავებას ძიებით, კრიტიკული აზროვნებით და მეცნიერული მტკიცებულებებით. ის გვასწავლის: „ვიცით, რომ საუკეთესოა რწმენით შემცნობელი ძიება, რაც რწმენის საძირკველზე აშენებს ჭეშმარიტების დიდმშვენიერ ცოდნას“ (სტრომატები, V, 1, 15). რწმენის საფუძველზე ცოდნის გაღრმავებისა და ზრდის აუცილებელი პრინციპი წარმართავდა ქრისტიანულ საღვთისმეტყველო აზროვნებას ეკლესიის მთელი ისტორიის განმავლობაში. ის გამოიხატა წმინდა ავგუსტინე ჰიპოელის ცნობილ ფორმულაში: „ირწმუნე, რათა შეიცნო“ (იოანეს სახარების განმარტება 29.6).
რწმენისა და მეცნიერების ამგვარი ჰარმონიული ერთობა განსაზღვრავს სარწმუნოებრივი დოგმატის ხასიათს როგორც არა ბრმა სარწმუნოებრივი ავტორიტეტის საფუძველზე მისაღებ დებულებას, არამედ როგორც გამოცხადებაზე დაფუძნებულ თავისუფალი და რაციონალური მსჯელობისა და დასაბუთების მეშვეობით წარმოჩენილ ჭეშმარიტებას, რომელიც გადმოიცემა ლოგიკური კატეგორიებითა და კონცეპტუალური აზროვნებისთვის დამახასიათებელი ტერმინოლოგიით. თუმცა, ამავე დროს ის სრულად არ ამოიწურება მისი გადმოცემის კონკრეტული ენით და მუდამ გახსნილია ახალი ინტერპრეტაციებისათვის წინარე ტრადიციის სულთან თანხმობაში. აქედან გამომდინარე, დღეისათვის შექმნილ რთულ ვითარებაში პრაქტიკული გადაწყვეტილებების მისაღებად შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეკლესიისთვის სრულად მისაღები უნდა იყოს დაავადებათა კონტროლის ცენტრისა და სხვა სამედიცინო დაწესებულებების მიერ თანამედროვე სამეცნიერო კვლევების საფუძველზე შემუშავებული უსაფრთხოების დაცვასთან დაკავშირებული რეკომენდაციები.
ახლა გადავიდეთ იმის განხილვაზე, თუ როგორ მიემართება ამგავრად განსაზღვრული რწმენა ქრისტეს სხეულთან მაცხოვნებელ ზიარებას. როგორც აღვნიშნეთ, ქრისტიანული რწმენა დაკავშირებულია განუსაზღვრელ მომავალში მოსალოდნელ ღვთის სასუფევლის დამყარებასთან, როდესაც ღვთის ქმნილება ეზიარება თვით ღმერთის მარადიულ სიცოცხლეს. მაშ, რაში მდგომარეობს ეკლესიისა და მის წიაღში აღსრულებული ზიარების საიდუმლოს როლი? ეკლესიის მამის წმინდა ნიკოლოზ კაბასილას სწავლებით, როგორც დედის წიაღი ადამიანს „ამზადებს სინათლეში ცხოვრებისთვის და აყალიბებს იმ ცხოვრების კანონების მიხედვით, რომელიც მან უნდა მიიღოს, მსგავსადვე ხდება წმინდანებთან დაკავშირებით [ეკლესიაში] … მაგრამ თუკი მიწიერი ჩანასახი წინასწარ ვერ შეიგრძნობს შობის შემდგომ ცხოვრებას, წმინდანები უკვე ამ ცხოვრებაში შეიგრძნობენ მომავალ ცხოვრებას [ღვთის სასუფეველში]“ (შვიდი სიტყვა ქრისტეში ცხოვრების შესახებ 1. 3). როგორც ვხედავთ, ეკლესიის დანიშნულება არის ადამიანის შემზადება მომავალი სასუფევლისათვის. კი, მაგრამ რა საჭიროა შემზადება, თუკი ღვთის ნება სასუფევლის დადგომისა არის ცალმხრივი და შესაბამისად სასუფევლის დადგომის მოვლენა გარდაუვალია? საქმე იმაშია, რომ ღვთის ნება არ მოქმედებს ცალმხრივად როგორც ტირანი მბრძანებელი, რომელიც არ ითვალისწინებს მის ქვეშევრდომთა თავისუფალ ნებას. წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი საგანგებოდ ხაზს უსვამს, რომ ღმერთისთვის უცხოა „ტირანული ძალაუფლება“ (τῆς δὲ τυραννικῆς ἐξουσίας), არამედ ის ყველა ღონეს მიმართავს, რომ „არ გვაიძულოს, არამედ დაგვარწმუნოს“ (ἵνα μὴ βιασθῶμεν, ἀλλὰ πεισθῶμεν). ეკლესიის მამა განმარტავს, რომ ღმერთი „არ ფიქრობს, რომ სასარგებლო იქნება [ადამიანის] ნების საწინააღმდეგო რამ არამედ ნებაყოფლობითი. ამიტომ ის, როგორც მასწავლებელი და ექიმი (παιδαγωγικῶς τὲ καὶ ἰατρικῶς), ნაწილობრივ განგვაშორებს და ნაწილობრივ გვიტოვებს წინაპართა ჩვეულებებს, უშვებს რა მცირე რაიმეს, რაც სიამეს გვგვრის, როგორც მედიკოსები ეპყრობიან პაციენტებს, რათა მათ მიერ მისაღები წამლები ხელოვნებით შეზავებული იყოს სასიამოვნოსთან“ (სიტყვა 31. 25). ასევე წმინდა მაკარი ეგვიპტელი საუბრობს სულიერ ცხოვრებაში ადამიანის თავისუფალი ნებით მოღვაწეობის საჭიროებაზე: „ასე განაგო ღვთის მადლმა, რომ თითოეულმა საკუთარი ნებითა და სურვილით, და ასევე ღვაწლითა და ბრძოლით მოიპოვოს სულიერი ზრდა“ (დიდი ეპისტოლე II. 5). ამიტომ, როგორც წმინდა გრიგოლ ნოსელი გვასწავლის, “სათნოება არის შიშისგან თავისუფალი და მას არ ჰყავს ბატონი; ის ირჩევს სიკეთეს ნებაყოფლობით და გაცნობიერებულად” (ადამიანის შესაქმის შესახებ 184. 28-31). ამგვარი მიდგომა ღვთის ნებასთან ადამიანის ნებაყოფლობითი თანამშრომლობისა ეფუძნება ქრისტიანული ანთროპოლოგიის ხელშეუხებელ პრინციპს, რომლის მიხედვით „თვით ადამიანი უნდა იყოს თავისი საქმეების სათავე და მათზე უფლებამოსილი“ (წმ. იოანე დამასკელი, მართლმადიდებელი სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემა 39).
ახლა შეგვიძლია გავცეთ პასუხი ჩვენს კითხვას ეკლესიისა და მისი საიდუმლოებების დანიშნულების შესახებ. ღმერთი არასოდეს გვახვევს თავს მის ნებას მომავალი სასუფევლის შესახებ, არამედ მხოლოდ გვთავაზობს მას ჩვენი თავისუფალი ნებით მის მისაღებად. ის არის მეფე, რომელიც ამავე დროს გვეკითხება: გვსურს თუ არა მივიღოთ მისი მომავალი მეუფება, რომელიც გვპირდება მარადიულ სიცოცხლეს. და ეკლესია არის ადგილი, სადაც ის ახლა და აქ გვთავაზობს და გვპირდება ამ მომავალს როგორც თავისუფალ არჩევანს. ამიტომ არის მნიშვნელოვანი ადამიანის ეკლესიის წევრად გახდომა, რამდენადაც ეს ღმერთის შემოთავაზებაზე მის თანხმობას გულისხმობს. რწმენა კი არის ჩვენი დადებითი პასუხი ამ შემოთავაზებაზე, ჩვენს მიერ ღმერთის დაპირებისადმი გამოცხადებული ნდობა. ამგვარი ნდობის კულტივირებას და ზრდა-განვითარებას ისახავს მიზნად ეკლესიური ცხოვრება და შესაბამისად მის საიდუმლოებებში მონაწილეობა. მაგრამ აქვე უნდა გვახსოვდეს, რომ ეკლესია და მისი საიდუმლოებები წარმოადგენს არა უკვე დასრულებულ რეალობას სასუფევლისა, არამედ ჩვენი ნებაყოფლობითი ჩართულობის გამოცხადებას ამ რეალობის დადგომის ხანგრძლივ პროცესში. აქედან გამომდინარე, წირვის ძღვენი, უფალ იესო ქრისტეს სისხლი და ხორცი არის არა აწმყო მატერიალური რეალობა არამედ მომავალი რეალობის აწმყოში შემოჭრა შემოთავაზების სახით. შესაბამისად, მხოლოდ ჩვენი თავისუფალი ნებითა და ცნობიერებით მისი ზიარების შემთხვევაში ძალგვიძს გამოვუცხადოთ თანხმობა ქრისტეს მომავალ მეუფებას ჩვენზე და ასევე ნდობა მარადიული სიცოცხლის მისეულ დაპირებას.
ეს ყოველივე იმას ნიშნავს, რომ წირვის ძღვენი არ წარმოადგენს ქრისტეს ხორცსა და სისხლს ჩვენი რწმენისა და ცნობიერებისგან დამოუკიდებელი ობიექტური რეალობის სახით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ ჩვენ ძღვენს დავუქვემდებარებთ ლაბორატორიულ ანალიზს მისი ქიმიური შემადგენლობის გამოსაკვლევად, ვნახავთ, რომ ის არის პური და ღვინო. ის მხოლოდ ადამიანის გაცნობიერებულ რწმენასთან და მომავალი სასუფევლის იმედთან მიმართებაში იძენს რეალურ ბუნებას. ზიარების ამგვარ შეიძლება ითქვას დიალოგური სახის ონტოლოგიაზე მეტყველებს ეკლესიის დიდი მამის, წმინდა სვიმონ ახალი ღვთისმეტყველის გაფრთხილება: „მაგრამ თუ ჩვენ ხილულ პურზე მეტს არაფერს ვიგრძნობთ და არ შევიცნობთ ჩვენთან მომავალ სხვა ცხოვრებას, მაშინ, რასაც ვეზიარეთ, არის ოდენ პური და არა ღმერთი“ (ზნეობრივი სწავლება 14). ისევე, როგორც ზემოთ მოყვანილ წმინდა ნიკოლოზ კაბასილას ციტატაში, აქაც აქცენტი კეთდება შეგრძნებაზე. ჩვენი რწმენა იმდენად ძლიერი უნდა იყოს, რომ შევძლოთ ვიგრძნოთ ზიარების ქრისტესეული რეალობა და არა უბრალოდ ვაიძულოთ საკუთარი თავი, ბრმად ვირწმუნოთ ის, რისი აღქმაც და დასაბუთებაც შეუძლებელი ჩანს. მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის რწმენა ღმერთისა და ნდობა მისი მომავალი დაპირებებისა არ ატარებს დოქტრინალური დებულებებისადმი თანხმობის ხასიათს, არამედ ეს არის ღმერთთან როგორც პიროვნებასთან პიროვნული სიყვარულით დამყარებული ურთიერთობა.
ასეთი ურთიერთობის დამყარება ღმერთთან კი გულისხმობს ადამიანის სულის განწმენდის ხანგრძლივ ასკეტურ ღვაწლს, რაც საჭიროებს ამქვეყნიური საზრუნავისგან განშორებას და გარკვეული სახის განმარტოებასაც. ამ შემთხვევაში სულიერი ცხოვრების სიმძიმის ცენტრი მოთავსებულია მორწმუნე პიროვნების წიაღში და არა მის გარეთ ეკლესიის ინსტიტუციაში. ეს შესანიშნავად ჩანს თვითონ წირვის ლოცვის სიტყვებიდანაც. სულიწმინდის მოწვევისთვის ლოცვისას წარმოვთქვამთ: „მერმეცა შევსწირავთ შენდა სიტყვიერსა ამას და უსისხლოსა მსხუერპლსა და გხადით და გევედრებით: გარდამოგვივლინე სული შენი წმიდაი ჩუენ ზედა და წინამდებარეთა ამათ ძღუენთა ზედა“ (წმ. იოანე ოქროპირის წირვა). აქ პირველ რიგში ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ტერმინ „სიტყვიერ მსხვერპლზე“, რასაც ბერძნულ დედანში შეესატყვისება λογίκη λατρεία, რაც სიტყვა-სიტყვით ნიშნავს აზრისმიერ ანუ გონივრულ მსახურებას. შემდეგ უნდა დავაკვირდეთ, რომ სულიწმინდა უპირველესად გადმოდის „ჩუენ ზედა“ და მხოლოდ შემდეგ არის მოხსენიებული ძღვენი. ეს აშკარად მიუთითებს იმაზე, რომ სულიწმინდის მოწვევით, პირველ რიგში, ეს ჩვენ გარდავიქმნებით ქრისტეს სხეულად, და შემდეგ ძღვენის გარდაქმნაც სწორედ ამ მიზანს ემსახურება. ეს ცხადი ხდება მომდევნო ლოცვებში, სადაც კარგად ჩანს ძღვენის გარდაქმნის მიზანი: „შეცვალე სულითა შენითა წმიდითა. ამინ. ამინ. ამინ. რაითა ექმნეს მიმღებელთა განსაფრთხობელად სულისა, მისატევებლად ცოდვათა, ზიარებად სულისა წმიდისა სულისა შენისათა, სასუფევლისა ცათაისა აღვსებად, ნუ სასჯელად გინა დასასჯელად“ (წმ. იოანე ოქროპირის წირვა). მომადლებულ სიკეთეთა ამ ჩამონათვალში პირველად ნახსენებია „განსაფრთხობელად სულისა“. თანამედროვე ქართველისთვის კვლავ გაუგებარი შეიძლება იყოს, თუ რა იგულისხმება სიტყვა „განფრთხობაში“. ძველად ის აღნიშნავდა გამოფხიზლებას, სიფხიზლეს. ბერძნულ დედანშია εἰς νῆψιν ψυχῆς, რაც ახალ ქართულად იქნება „სულის გამოსაღვიძებლად“ ან „სულის სიფხიზლისათვის“. ტერმინი „ნეფსისი“ კარგად არის ცნობილი ასკეტურ ლიტერატურაში. ასკეტური ნაშრომების გამორჩეული კრებულის „სათნოებათმოყვარეობის“ სრული სათაურია „წმინდა მღვიძარეთა სათნოებათმოყვარეობა“ (ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ). რა თქმა უნდა, აქ ტერმინი „მღვიძარება“ აღნიშავს ზემოთ განხილულ ფილოსოფიურ სწავლებას საკუთარი თავისადმი ყურადღების მიქცევისა და საღვთო გონებასთან – ლოგოსთან – შეერთების მიზნით საკუთარი აზრების მოწესრიგების შესახებ.
ამრიგად, საკუთარი სულის შინაგანი სამყაროს გამზადება სულიწმინდის დავანებისათვის თვითონ ამ სულს გარდაქმნის ღვთის ტაძრად. ეს შესანიშნავად ჩანს წმინდა მაკარი ეგვიპტელის სწავლებაში: „ხილული საგნები სახე და აჩრდილია დაფარულთა და ხილული ტაძარი — გულის ტაძრის სახე, მღვდელი ქრისტეს მადლის მატარებელი ჭეშმარიტი მღვდლის სახეა, ხოლო მთელი ხილული მოწყობის წესრიგი კი შინაგანი ადამიანის გონისმიერი და დაფარული საგნების ხატი. ამიტომ, ჩვენ ვღებულობთ ეკლესიის ხილულ მოწყობას და მართვა-გამგეობას როგორც სიმბოლოს იმისა, რაც ხდება ადამიანის სულში ღვთის მადლით“ (ჰომილიები I.140: 3-8). მაგრამ ბოლოს მთელი ეს „ეკლესიის ხილული მოწყობა და საიდუმლოებები დასრულდება, მაგრამ ადამიანის გონიერი და სულიერ არსი დარჩება; მისი გულისთვის აღსრულდება სულიწმინდით მთელი განგებულება და ღვთის ეკლესიის ზეციურ საიდუმლოებათა მსახურება, რათა სულიწმინდის ცოცხალი მოქმედებით ღვთის ჭეშმარიტ წმინდა ტაძრად და ქრისტეს ეკლესიად აღდგენილმა სულმა იმემკვიდროს მარადიული ცხოვრება“ (იქვე, 139: 27-29). უფრო მეტიც, წმინდა მამის სწავლებით მთელი საღვთო განგებულებისა და ეკლესიის დაარსების მიზანი არის სწორედ თვითეული ადამიანის გონების სულიერი განათლება: „ამისთვის მოვიდა მაცხოვარი, ამისთვის არსებობს ეკლესიის მთელი ხილული სახე, რომ მორწმუნეთა სულის გონიერმა არსმა შეძლოს მადლის მოქმედებით აღდგენა, განახლება და შეცვლილმა იმემკვიდროს მარადიული ცხოვრება“ (იქვე).
თითოეული ადამიანის ამგვარად ღვთის ცოცხალ ტაძრად დანახვა და მისი უპირატესობის ჩვენება ხელითნაგებ მიწიერ ტაძრებზე წმინდა იოანე ოქროპირისთვის იქცა ტაძრების შემკობის მკაცრი კრიტიკის საფუძვლად: „რა სარგებელია იმაში, რომ ქრისტეს ტრაპეზი ოქროს ლარნაკებით არის დამძიმებული, მაშინ როცა თვითონ შიმშილით კვდება? დაიწყე მშიერის დაპურებით და, რაც დარჩება, იმით შეამკე საკურთხეველი. შენ გაქვს ოქროს ბარძიმი და აძლევ ერთ ჭიქა წყალს? და სარგებელი აქვს ქრისტეს ტრაპეზს ოქრომკედის გადასაფერებელისგან, თუ არ გასცემ საჭირო სამოსელს? ამით რას მოიპოვებ? მითხარი, თუ ხედავ, რომ ქრისტეს აკლია აუცილებელი საკვები და შენ მას მიატოვებ საკურთხევლის ძვირფასი ფარჩებით დასაფარად, ნუთუ მას ეს ეამება? ნუთუ ეს მას უფრო არ განარისხებს? ან კიდევ, ხედავ ქრისტეს ძონძებში შემოსილს, სიცივით გაყინულს, შენ კი არ ფიქრობ, მისცე მას მოსასხამი, არამედ აღმართავ ოქროს სვეტებს ეკლესიაში და ამბობ, რომ ეს მის პატივსაცემად არის. ნუთუ ეს არ არის მისი დაცინვა, რაც უნდა შეფასდეს როგორც მისი შეურაცხყოფა და შეურაცხყოფაზე მეტიც? არ ფიქრობ, რომ ასე ექცევი ქრისტეს, როცა ის მოდის მოგზაური, უცხო და უსახლკარო? და შენ არ უმასპინძლდები მას, არამედ ამკობ მოპირკეთებულ ქვებს, კედლებს და სვეტების თავებს, ლამპრებს ამაგრებ ვერცხლის ჯაჭვებით? მაგრამ შენ არ გინდა დაინახო, რომ მას ჯაჭვები ადევს ციხეში. მე ამას არ გეუბნები შენი გულუხვობის დასაბრკოლებლად, არამედ იმისთვის, რომ მას თან მოადევნო, ან უფრო სწორად, მას წინ უსწრებდეს ქველმოქმედების სხვა საქმეები. რადგან არავის დასდებენ ბრალად, თუ ის არ გააკეთებს პირველ მათგანს, არამედ იმას, რომ მან უგულებელყო მეორე; მას ემუქრება გეენა და ცეცხლი, და დემონებთან თანაზიარება. ამიტომ, როცა ეკლესიას ამკობ, არ დაივიწყო განსაცდელში მყოფი შენი ძმა, რადგან ეს ტაძარი იმ ქვის ტაძარზე გაცილებით უფრო ძვირფასია“ (მათეს სახარების განმარტებები 65).
ეკლესიის ამ სწავლებათა შუქზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სულიერი განათლების მიზანდასახულობა საეკლესიო საიდუმლოებებისა ძირეულად განასხვავებს მათ ზოგადად რელიგიური რიტუალებისგან, რომელთა აღსრულებაც აღიქმება ისტორიულად დაწესებული წეს-ჩვეულებების გაუცნობიერებელ მექანიკურ გამეორებად. ქრისტიანული ლიტურგია არის პირველ რიგში „გონისმიერი მსახურება“, როგორც ამას ხაზს უსვამს პავლე მოციქული (რომ. 12:1-2), რაც ასევე აისახა წმინდა იოანე ოქროპირის ლიტურგიის ლოცვებში. ამგვარი მსახურება თითოეული პიროვნებისგან მოითხოვს სულიერ სიფხიზლეს და მორალურ პასუხისმგებლობას ღვთისა და მოყვასის წინაშე. ამიტომ, ასკეტური ღვაწლი და შინაგანი ლოცვითი მედიტატიური მოღვაწეობა არის აუცილებელი წინაპირობა ღვთისადმი რწმენის ცოცხალი შეგრძნებების დონეზე განვითარებისათვის. თავის მხრივ კი ასეთი რწმენა შესაძლებლობას იძლევა წირვის ძღვენი მივიღოთ როგორც ჭეშმარიტად ქრისტეს ხორცი და სისხლი. ამის შემდეგ უპრიანი იქნება ვიკითხოთ, რამდენ ჩვენგანს აქვს დღეს განვითარებული ამგვარი რწმენა და ნდობა ღვთის აღთქმებისადმი, ან რამდენი ჩვენგანი იღწვის რწმენის განვითარებისათვის, ანდა საერთოდ თუ აქვს თუნდაც მართებული წარმოდგენა ქრისტიანული რწმენის არსზე, ისე რომ მას შეეძლოს მიეახლოს წირვის ძღვენს მასზე სნეულების გადადების შიშისგან თავისუფლად? რომელ ჩვენგანს აქვს აბრაამის რწმენა, რომელსაც ღმერთი მოსთხოვს მისი მხოლოდშობილი ძის ისააკის მსხვერპლად შეწირვას, ის კი დარწმუნებულია, რომ ღმერთი არ მიიღებს მისგან ამ მსხვერპლს და „ღმერთი გამოაჩენს თავისთვის აღსავლენ კრავს“ (დაბ. 22:8)? მაგრამ რატომ უნდა გამოვცადოთ ღმერთი, როდესაც ის არ ითხოვს ჩვენგან ასეთ მსხვერპლს. ის ითხოვს ჭეშმარიტი სარწმუნოების აღსარებისა და მოყვასის სიყვარულის მოწამეობრივ მსხვერპლს, მაგრამ საუკუნეების განმავლობაში ეკლესიას არასოდეს აუყვანია ზიარების საიდუმლოში მონაწილეობა ასეთი მოწამეობრივი მსხვერპლის დონეზე. გარდა ამისა, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომელ ჩვენგანს აქვს უფლება გამოსცადოს სხვა ადამიანების და მთელი საზოგადოების რწმენა მაშნი, როდესაც შესაძლოა ჩვენ თვითონ გავხდეთ სხვებისთვის დაავადების გადამტანები?
მართლმადიდებლური საეკლესიო ტრადიციის სიმდიდრე და მრავალფეროვნება სრულებით იძლევა საშუალებას, თავი ავარიდოთ ამგვარი მორალური სახის დილემებს. დავიწყოთ იქიდან, რომ ზიარების კოვზი ისევე როგორც სხვა ლიტურგიული ფორმები ნამდვილად არ წარმოადგენს უცვლელი დოგმატის ნაწილს. ისტორიაში კარგად არის ცნობილი, რომ კოვზის გამოყენების პრაქტიკა შემოიტანეს XI-XII საუკუნეებში. ადრეული ლიტურგიული პრაქტიკა შემორჩენილია „იაკობ მოციქულისა და უფლის ძმის წირვაში“ (შემორჩენილია ამ წირვის ძველი ქართული თარგმანის ორი სხვადასხვა რედაქცია იხ. Michael Tarchnisvili, Liturgiae ibericae antiquiores. Scriptores iberici, tom. I, Lovanii: E typographeo linguarum orientalium, 1950, 1-64), როდესაც ძღვენის პური არ იდება ბარძიმში არამედ ცალკე ეძლევა ზიარებისას. ამ პრაქტიკაზე დაყრდნობით სავსებით შესაძლებელია პურის ბარძიმში ჩალტობა და შედმეგ მიწოდება მოზიარეთათვის. მეორეს მხრივ, ხალხმრავალი შეკრებებისგან თავის არიდება შეიძლება გამოვიყენოთ სახლებში ზემოთ განხილული პიროვნული რწმენის განვითარების სულიერი ასკეტური და ლოცვითი მოღვაწეობისთვის, რაც თავისი არსით არათუ განსხვავდება წირვის საზოგადო მსახურებისგან, არამედ მიზნად ისახავს მის სიღრმისეულ გათავისებას. ამგვარი მოღვაწეობის უამრავ მაგალითს გვთავაზობს ეკლესიის ტრადიცია მეუდაბნოე მამებისა და დედების სახით, რომლებიც საკმაოდ ხანგრძლივ პერიოდს ატარებდნენ მარტოობაში და შესაბამისად ვერ იღებდნენ მონაწილეობას საზოგადო საეკლესიო ღვთისმსახურებაში.
დასასრულს, მსურს დავადასტურო ჩემი ღრმა პატივისცემა ჩემი ეკლესიის წმინდა სინოდისადმი, როგორც ჩემი ეკლესიის უმაღლესი მმართველი ორგანოსადმი, მაგრამ ამავე დროს აღვნიშნო, რომ ეს არ მაძლევს უფლებას, უკრიტიკოდ მივიღო მისი გადაწყვეტილება, რომელიც არათუ განამტკიცებს ეკლესიის მრევლის რწმენას, არამედ შეიცავს საფრთხეს, რომ ქრისტიანული რწმენა გაგებული იქნეს როგორც მაგიური რიტუალებისთვის დამახასიათებელი ცრურწმენა, რომელიც არ საჭიროებს პიროვნების თავისუფალ გაცნობიერებულ პასუხს ღვთის განგებულებაზე, არამედ პირიქით თრგუნავს ქრისტიანისთვის ესოდენ ძვირფას თავისუფალ ნებასა და აზროვნებას – ღვთის ხატებას ადამიანში. მეორე მხრივ, არანაკლები საფრთხე მომდინარეობს შეუზღუდავი საღვთისმსახურო შეკრებების მეშვეობით დაავადების გავრცელებისთვის ხელშეწყობისაგან, რაც ასევე ეწინააღმდეგება მოყვასის სიყვარულის წმინდა მცნებას. ამგვარი საფრთხეებისგან გამოსავლის ძიებისას ახლა როგორც არასდროს საჭიროა, მივმართოთ ჩვენი ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი საღვთისმეტყველო აზროვნების საუნჯეს. ეს საუნჯე დაგვეხმარება განმარტოებული სულიერი ღვაწლის მეშვეობით არ დავარღვიოთ წირვის არსი ქრისტიანთა ერთობისა გადმოცემული სიტყვებით „ვიყუარებოდეთ ურთიერთას და ერთობით აღვიარებდეთ მამასა და ძესა და წმიდა სულსა“. ამ დროს უნდა გვახსოვდეს დიდი მეუდაბნოე მამის, ევაგრე პონტოელის სიტყვები: „მონაზონი ყველასგან განშორებულია და ამავე დროს იმყოფება ყველასთან ერთობაში“ (თავები ლოცვის შესახებ 124). ვფიქრობ, დღეს გვეძლევა საშუალება მცირედით მაინც ვეზიაროთ მონაზონთა ამ ღრმა სულიერ გამოცდილებას.
