ქრისტეს ეკლესიის დამოკიდებულება მისგან გამოყოფილი საზოგადოებების მიმართ

ავტორი: მიტროპოლიტი სერგი (სტრაგოროდსკი)

მორწმუნისათვის იმდენად არსებითია, არის თუ არა იგი ჭეშმარიტი ეკლესიის წევრი, რომ მართებული იქნება ეს საკითხი გადაწყდეს ყოველგვარი წყენისა და თავმოყვარეობის გარეშე. ის, ვინც განმიმარტავს, რომ მე ეკლესიის გარეთ ვარ და მიმითითებს, როგორ მოვხვდე იქ, ჩემგან უღრმეს მადლიერებას დაიმსახურებს. რეალურად ეს საკითხი კი ყველაზე მტკივნეულად ეხება ადამიანის თავმოყვარეობას. როგორც სჩანს ამაში დამნაშავენი არიან ჭეშმარიტებით შეიარაღებული ადამიანები–„მოწყალე სამარიტელები“, რომლებიც სამწუხაროდ თავს ვერ იკავებენ „დაცემული ავაზაკების მიმართ“ უარყოფითი დამოკიდებულებისაგან. თუმცა ეს ავაზაკები დიდწილად შეურიგებელი მოუთმენლობით პასუხობენ მათ არა თუ ასეთ დამოკიდებულებაზე – დახმარებაზეც კი.

ამიტომ, კულტურულ, ქრისტიანულ საზოგადოებაში არაა მიღებული ჭეშმარიტ  ქრისტეს ეკლესიაზე კატეგორიული საუბარი. უფრო ხშირად მუსირებს ფართო თვალთახედვა, რომლის მიხედვითაც ჩვენი ამქვეყნიური ბარიერები ცამდე ვერ აღწევს და ეკლესიის გაყოფა არის ნაყოფი სამღვდელოების ძალაუფლებისმოყვარეობისა,  ღვთისმეტყველთა დუმილისა და ურთიერთგაუგებრობისა. ადამიანი მართლმადიდებელი იქნება, პროტესტანტი თუ კათოლიკე მაინც ცხონდება თუ ქრისტიანულად იცხოვრებს, მაგრამ ზემოხსენებული არ აკმაყოფილებთ მართლმადიდებელ ღრმადმორწმუნე, ეკლესიურ ადამიანებს, რომელთაც სურთ მიიღონ თავიანთი სარწმუნოების შესახებ ზუსტი განმარტებები. მათი აზრით ეს თვალთახედვა სკეპტიკურად ეკიდება სარწმუნოებას, სულის გადარჩენას და  მართლმადიდებლობის უპატივცემულობას  წარმოადგენს. ამის გამო ისინი ხშირად გამოთქვამენ რადიკალურ აზრებს, რომელთა შინაარსი შემდეგია:–მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესიაა ქრისტეს ჭეშმარიტი ნავთსაყუდელი, მხოლოდ მას აქვს კავშირი ქრისტესგან, მხოლოდ მას აქვს მადლი ხალხთა ხსნისა, იგია ჭეშმარიტების სავანე და მხოლოდ მისი საიდუმლოებები ატარებენ სულიწმინდის მადლს, რაც მის გარეთაა–ქრისტეს გარეთაა, სხვა ქრისტიანულ მიმდინარეობებში მღვდლები მღვდლები აღარ არიან, ხოლო მათი საიდუმლოებები მადლს აღარ ატარებენ, გარდა ნათლობის საიდუმლოსი.

თუ ვიკითხავთ რომელი მოსაზრებაა სწორი, ყოველგვარი მერყეობის გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ მეორე, რადგან იგი უფრო ახლოა ჭეშმარიტ ეკლესიურ შემეცნებასთან. სჯობს ამის დასამტკიცებლად არ შევეხოთ პოლემიკურ თხზულებებში მოყვანილ არგუმენტებს და გადავხედოთ ჩვენსა და ძველ კათოლიკეთა ურთიერთობის ისტორიას.

ძველი კათოლიკეები შესაძლებლად მიიჩნევდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან შეერთებას მე–7 მსოფლიო საეკლესიო კრების დოგმატიკური სწავლების საფუძველზე, რომელიც განუყოფელ ეკლესიას გულისხმობს. მისი   განსაზღვრის კრიტერიუმად მიაჩნდათ წმინდა ბიკენტი ლერინელის წესდება, რომელიც ყოველთვის და ყველას მიერ იყო მიღებული. ამ წესდებით დგინდებოდა რომის ეკლესიის  სწავლების   და საიდუმლოებების  (ფილოქვე, წმინდა შესაწირავები და სხვა) აუცილებლობა  ან  არააუცილებლობა. თუმცა ზემოხსენებული „შეერთების“ საქმე ზოგი რუსი ენთუზიასტისათვის, რომელთაც ეჩქარებოდათ ძველ კათოლიკეთა მართლმადიდებლებად ხილვა,  ნელა მიიწევდა წინ. ზოგადად დიალოგი ამაზე  მშვიდად მიმდინარეობდა, სანამ ჩვენს „საეკლესიო მოამბეში“ ამ ასწლეულის პირველ წლებში არ დაიბეჭდა მითითება, რომლის თანახმადაც საკითხის ასე დაყენების პირობებში ჩვენი და ძველი კათოლიკეების  დაახლოების მცდელობა ვერანაირ  შედეგს ვერ გამოიღებს, რადგან ძველმა კათოლიკეები   ეკლესიის გარეთ დგანან. მართლია, მართლმადიდებელი ანუ აღმოსავლეთის ეკლესია გეოგრაფიულად ვერ ჩაითვლება „მსოფლიოდ“, მაგრამ ისტორიულად იგი „მსოფლიო ეკლესიაა“, რადგან მხოლოდ მან შეინარჩუნა ჭეშმარიტი ეკლესიის იერსახე და მოწყობა. ამიტომ ძველ კათოლიკეთა და ჩვენი შეერთება შესაძლოა მხოლოდ მათი მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში დაბრუნებით. ამის შემდეგ ყველა განსხვავებულობა ჩვენს შორის (სწავლებანი, რიტუალები, დისციპლინა, მოწყობა და სხვა.) უკანა პლანზე გადაიწევა, რადგან თავისთავად  დარეგულირდება.  ამ კეთილსასურველმა მითითებამ ძველ კათოლიკეთა   ისეთი  გაღიზიანება გამოიწვია, რომ  ამ საკითხზე საუბარი შეწყდა. მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ გამოცემა  „რწმენა და გონებაში“ თავის სტატიაში „პასუხები არამართლმადიდებელ ღვთისმეტყველს“ ხარკოვის არქიეპისკოპოსმა ანტონმა  დააფიქსირა ძველ კათოლიკეთა მთელი არათანმიმდევრულობა. აქ მან აჩვენა, რომ, თუ  კათოლიკეები  ცდილობენ  დაადგინონ  „შვიდი  მსოფლიო  კრების განუყოფელი ეკლესიის“ სწავლება წმინდა სამებაზე, წმიდა ძღვენის ზიარებად გარდაქმნაზე და სხვა, მათ ასევე უნდა  იზრუნონ   გაიგონ  ამ ეკლესიისვე  სწავლება თავად   ეკლესიაზე.

თუ მივყვებით ისტორულ დოკუმენტებს, აღმოჩნდება, რომ „ყოველთვის, ყველგან და ყველას მიერ, მიიჩნეოდა შემდეგი––ქრისტეს წმინდა საყდარი და სამოციქულო  ეკლესია არსებობს დედამიწაზე ხილული სახით.იგი ერთია, განუყოფელი, მკაცრად განსაზღვრული ორგანიზაციით, იერარქიით, მმართველობით და სხვა. ის ვინც იმყოფება ევქარისტიული კავშირში მასთან –მისი წევრია, ხოლო ვინც არ იმყოფება –ის მის გარეთაა. ალბათ არ არსებობს ამაზე მარტივი და ყველა  კონფესიის  მიერ აღიარებული დოგმატი. პრობლემა ისაა, რომ ყველა კონფესიის ეკლესია თვითონ მიიჩნევს თავს „ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიად“. ადრე   საუბრობდნენ არა  (როგორც დღესაა მიღებული დასავლურ მეცნიერებაში)   ზოგადად ეკლესიის გაყოფაზე, არამედ    მის წიაღში მომხდარ განხეთქილებაზე,  რომლის შედეგადაც „ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიას“ გამოეყოფოდა რომელიმე ადგილობრივი ეკლესია ან თემი და გამოყოფილნი კარგავდნენ ეკლესიის წმინდა საიდუმლოებებში მონაწილეობის უფლებას.

ასეთი იყო „შვიდი მსოფლიო კრების ეკლესიის“თვითშეგნება და ასეთივე თვითშეგნება აქვს ჩვენს (მართლმადიდებელ) ეკლესიას. მხოლოდ თავის თავს თვლის იგი „ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიად“, თავის საიდუმლოებებს მადლმოსილად, თავის იერარქებს კი მოციქულთა მიერ „შეკვრისა და გახსნის უფლებებით“ აღჭურვილად.  მის გარეშე არ არსებობს არც ცოდვათა მიტევება, არც   საიდუმლოებანი არც მადლმოსილება. ამიტომ იგი მხოლოდ მაშინ შეურიგდება  სხვა ქრისტიანულ მიმდინარეობებს, თუ ისინი დაუბრუნდებიან მის წიაღს, მოინანიებენ და უფლის მიერ მართლმადიდებელი ეკლესიისადმი მინიჭებული ძალაუფლების შესაბამისად– შენდობასაც მიიღებენ.

ზემოხსენებული საერთო პრინციპიდან გამომდინარე  იხატება შემდეგი სურათი.:–მართლმადიდებელ ეკლესიაში მოსახვედრად ყველა არამართლმადიდებელი (ანუ მადლის არმქონე) ქრისტიანული კონფესია  და მიმდინარეობა  უნდა გაერთიანდეს ერთ დიდი მასად  და ხელახლა უნდა მოინათლოს. რეალურად მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც მსოფლიო დოგმატის თანახმად  –მადლის საგანძურის ერთადერთი   მფლობელი დედამიწაზე, გვთავაზობს ასევე მსოფლიო დოგმატს „ერთიანი ნათლობის, როგორც ცოდვათა დატევების გზის“ შესახებ. ამ დოგმატით, წმინდა სამების სახელით აღსრულებული ნათლობის საიდუმლო (რომელიც შესაძლოა აღსრულებულ იქნა მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთაც, მაგრამ აბსოლუტურად სწორად–წმინდა სამების სახელით) ჭეშმარიტად მიიჩნევა.  უკვე მონათლულის შეერთებისას მართლმადიდებელ ეკლესიასთან –ნათლობის რიტუალის ხელახლა გამეორება  აღარ შეიძლება. არ შეიძლება გარკვეულ  შემთხვევებში ქიროტონიის  და  მის შემდეგ მირონცხების განმეორებაც. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებელ   ეკლესიაში მიღების ერთი წესის ნაცვლად (რასაც  დოგმატი მოითხოვს)  ამ  ეკლესიას აქვს მიღების სამი წესი–ზოგს იღებს ნათლობის, ზოგს მირონცხების,ზოგს სინანულის გზით.

არამართლმადიდებელთა მიღებისას ეკლესია ხელმძღვანელობს მათი მახასიათებლებით–მირონცხებით იღებს „სწორად მონათლულებს“, სინანულით, მათ, ვის ეკლესიაშიც   ღვთისმსახურების სისწორეა დაცული და ა.შ.

რთული არაა იმის დანახვა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის ეს პრაქტიკა ზემოხსენებულ დოგმატთან მიმართებაში თუ წინააღმდეგობაში არ მოდის ––  გარკვეულ ცთომილებებს მაინც შეიცავს. როგორ შევაერთოთ საეკლესიო დოგმატი  და საეკლესიო პრაქტიკა?

მკაცრი ეკლესიური აზროვნების მიმდევარნი ამ საკითხის გადაჭრისას იგნორირებას უკეთებენ  „ნათლობის არგანმეორების“ დოგმატს, არად აგდებენ მას, თვლიან,  რომ  მართლმადიდებლური საიდუმლოებების გარდა არც ერთი სხვა ქრისტიანული საიდუმლო არაა ნამდვილი, შესაძლოა მათი აღსრულების რიტუალი სწორია, მაგრამ ცარიელია მადლისაგან და ადამიანისთვის არაფრის მიცემა არ შეუძლია და აქედან გამომდინარე მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესიის გადასწყვეტია, მიიღებს და აღიარებს თუ არა მათ.

ე.ი. არამართლმადიდებელთა  კლასიფიკაცია– მიღების სამი წესის თანახმად ყოველგვარ ობიექტურ, დოგმატურ საფუძველს მოკლებულია.

ეს კლასიფიკაცია ეფუძნება ე.წ. ეკლესიურ იკონომიას–ეკლესიის სურვილს–გარკვეული დროისა და ადგილის გათვალისწინებით გადაარჩინოს რაც შეიძლება ბევრი ადამიანი. როცა მართლმადიდებელი ეკლესიის სასარგებლოდ მიიჩნევა სიმკაცრის გამოჩენა სხვა აღმსარებლობის ადამიანების მიმართ ისინი მიიღებიან მის წიაღში მხოლოდ ნათლისღებით, ხოლო თუ იგივე აღმსარებლობის ადამიანთა მიმართ ეკლესია  დამოკიდებულებას არბილებს –მირონცხებისა და სინანულის შედეგადაც (თუმცა ისინი პრინციპში მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის მაინც მოუნათლავებად  რჩებიან).

ამისი დასტურია  არამართლმადიდებელი ადამიანების  მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიღების ისტორიულად არამდგრადი საეკლესიო პრაქტიკა. ერთი და იგივე აღმსარებლობა  სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ  სხვადასხვანაირად იყო განმარტებული, თუმცა ამას არ მოჰყოლია მართლმადიდებელთა და არამართლმადიდებელთა ურთიერთობის გაწყვეტა. პატრიარქ ფილარეტის დროს რუსული ეკლესია ყველა დასავლელ ნათლავდა, ხოლო ეხლა ჩვენ (ანუ რუსეთის) და სერბეთის ეკლესია  პროტესტანტებს ვნათლავთ მირონცხებით, ხოლო კონფორმირებულ ლათინებს  კი სინანულით, თანაც, მათ ღვთისმსახურებს არსებულ ხარისხში  ვაღიარებთ.

1756 წელს პატრიარქ კირილე პირველის დროს, საბერძნეთის ეკლესიამ მიიღო დადგენილება ყველა ერეტიკოსისა და მათ შორის ლათინების ნათლობის შესახებ, თუმცა ეს ბერძნული საეკლესიო პრაქტიკაც არ იყო მყარი. ელადის სამეფო ტახტის მემკვიდრის მეუღლის, ლუთერანი სოფიოსათვის (ვილჰელმ  II  და) კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა გამონაკლისი  დაუშვა–იგი მიიღო მირონცხებით. საეკლესიო პრაქტიკა არ იქნებოდა ასეთი არამყარი და ადგილობრივი ეკლესიები ვერ მოეკიდებოდნენ გულგრილად ზემოხსენებულ საკითხს (უ.სწ. ამ საკითხში თავის განსხვავებულ აზრს) თუ მართლმადიდებელ  ეკლესიაში მიღება, ცარიელი, ფორმალური რიტუალი არ იქნებოდა.

თუმცა ცდა, აიხსნას ეკლესიის პრაქტიკისა და პრინციპების  შეუთანხმებლობა არათუ ნათელს ჰფენს ამ პრობლემას არამედ უფრო ზრდის  გაოცებას და გაუგებრობას, განსაკუთრებით, თუ მკაცრი, ჩაკეტილი თვალთახედვის მქონენი ვიქნებით. ფართო თვალთახედვის ადამიანს  აქვს უნარი  მშვიდად უყუროს საეკლესიო პრაქტიკის არამდგრადობას. იგი შეიძლება  შეძრას მხოლოდ აკრიბიის (პრინციპთა მკაცრი  გამოყენების) შემთხვევებმა, როცა, მაგალითად, რომელიმე არამართლმადიდებელი ადამიანის მიღება ხდება მისი ხელახალი მონათვლის შედეგად. ამ შემთხვევაში მას შეუძლია მართლმადიდებელი ეკლესია დაადანაშაულოს „ახალმოქცეულის“ ადრე მიღებული ნათლისღებისადმი უპატივცემულობაში ან ახალი ნათლისღების თავსმოხვევაში (იგულისხმება უკვე მონათლულის ხელახლა მონათვლა), თუმცა  ეს  აკრიბია   საქმეს არ ვნებს, რადგან ასეა თუ ისე  ახალმოქცეული  „უკვე  მართლმადიდებელია“ და მასთან სარწმუნოებრივი ურთიერთობა ან მისი სასულიერო პირად ხელდასმა პრობლემას აღარ წარმოადგენს. ამასთან თუ ჩვენ  ე.წ. „მკაცრი“ სასულიერო პირების მსგავსად  ვისაუბრებთ რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ არანაირი საიდუმლოებანი არ არის, აკრიბია არავითარ  გაოგნებას აღარ გამოიწვევს, ხოლო იკონომია საერთოდ გაუგებარი ხდება:–როგორ შეიძლება მოუნათლავი ადამიანი (როგორებადაც მიიჩნევს ლათინებს კონსტანტინეპოლის ეკლესიის 1756 წლის ზემოხსენებული  დადგენილება), მიიჩნეოდეს მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრად, ნება ეძლეოდეს ეზიაროს და სხვა საიდუმლოებეში მონაწილეობა მიიღოს?  ან გამოიღებენ მისი სულიერებისათვის  სასიკეთო ნაყოფს ეს საიდუმლოებანი? ეს ხომ იგივეა, რაც მიცვალებულისათვის საზრდოს მიცემა? თუ ასეთი ადამიანი შეუერთდება სამღვდელოთა დასს, გახდება ეპისკოპოსი, შეძლებს მიანიჭოს სხვებს საღმრთო მადლი რომელსაც არ ფლობს? შეიძლება ურთიერთობა იმ ადგილობრივ ეკლესიასთან რომლის იერარქებიც დაკომპლექტებულია ასეთი   ეპისკოპოსებით  და მათი ხელდასხმული სამღვდელოებით?

„მკაცრი“ საეკლესიო პოზიციის მიმდევარნი ამ ჩიხიდან გამოსავალს ხედავენ ეკლესიის საიდუმლოთა კატეხიზისური სწავლების ჩასწორებაში. მათი აზრით, ეკლესია, როგორც საღმრთო უფლებებისა და მადლის გადაცემის და განკარგვის სრულყოფილი მფლობელი არ  იზღუდება მხოლოდ მადლის მიმნიჭებელი ჩვეულებრივი  საეკლესიო საიდუმლოებების ფორმებით, ამიტომ ექსტრაორდინარული შემთხვევბის დროს  ეკლესიას შეუძლია მადლის გადაცემა ისე, როგორც მოისურვებს. ასე  ხდება მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიღების მეორე და მესამე წესის დროს. თუ   მეორე წესისას, არამართლმადიდებელი მიიღება მირონცხებით, ეს არ ნიშნავს რომ მისი ნათლობა ჭეშმარიტად მიიჩნევა, არამედ იმას, რომ იგი მირონცხების დროს ნათლობის მადლსაც იღებს––ანუ მირონცხების რიტუალი ნათლობის რიტუალსაც ითავსებს. როცა ლათინი ან სომეხი მღვდელი მიიღება მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში   მესამე წესით, არსებულ  ხარისხში, მონანიების, სინანულის გზით,   სინანულის ეს რიტუალი  ანიჭებს მას ნათლობასაც, მირონცხებასაც და ქიროტონიასაც. ე.ი. ყოველივე ზემოთქმული ისევე, როგორც ყოველივე გენიალური––– მარტივი და პრაქტიკაში იოლად გამოსაყენებელია, თუმცა სახეზეა, რომ აქ ადგილი აქვს არა ამ პრობლემის გადაჭრას და სწორად გადაწყვეტას––– არამედ მისთვის გვერდის ავლას. გორდიას კვანძი კი არ იხსნება, არამედ იჭრება, ხოლო სწავლების მიმზიდველი სიცხადე, რომელიც ბოლომდე მიუწვდომელია ადამიანის ცნობიერებისათვის, უფრო გამაფრთხილებელია, ვიდრე დამამშვიდებელი.

რეალურად კი რა კეთილი მიზნებისა და გარემოებების გამოც არ უნდა მიიჩნიოს მართლმადიდებელმა  ეკლესიამ ზედმეტად ნათლისღება დადგენილ ფორმაში, არსებობს სრულიად ცხადი უფლის ნება ამ საკითხთან დაკავშირებით: „ყველა ხალხი მოინათლოს მამის, ძის და სულიწმიდის სახელით“ (მათე 28,19) ან „თუ რწმენა აქვს და მოინათლება გადარჩება“ (მარკოზი 16,16). მართლია, არსებობს შემთხვევები, როცა ეკლესია გვერდს უვლის კანონს  წყლით  ნათლობის შესახებ და ნათლავს სისხლით ან უწყლოდ (წყლის არქონის დროს), თუმცა ასეთ შემთხვევებზე არსებობს განსაზღვრული მითითებანი სეკლესიო სწავლებასა და  კანონმდებლობაში.

საინტერესოა რამდენად სწორია დანერგო  ახალმოქცეულთა ეკლესიაში მიღების ზემოხსენებული წესები, მიიჩნიო ისინი ბუნებრივად, გასაგებად და არ  გქონდეს მათზე მითითება საეკლესიო სწავლებასა და კანონმდებლობაში. საოცარია, რატომ ცდილობს ეკლესია  მიღების წესების დროს წარმოქმნილი დარღვევები ყოველთვის  გაამართლოს და მოტივირებულ–ჰყოს?

გავიხსენოთ თუნდაც  იმავე 1756 წლის განჩინება ერეტიკოსთა ხელახლა მონათვლის შესახებ, რომლიც მოტივაციაც ფრიად საინტერესოა:––მათი ნათლობა ნათლობა კი არა–განბანვაა, რომელიც არაფერს იძლევა–ისინი   მოუნათლავნი რჩებიან. ჩვენს მიერ ზემოგანხილული მოსაზრების მიხედვით მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ აღსრულებული  არც ერთი ნათლობა ლეგიტიმურად არ ითვლება, აქედან გამომდინარე კი ერეტიკოსები და სქიზმაში მყოფნი მოუნათლავნი არიან, თუმცა მართლმადიდებელი ეკლესია  ზოგ მათგანს იღებს მეორე, ზოგს კი მესამე წესით და მათი მოუნათლავობის შესახებ სიტყვასაც არ ძრავს. საინტერესოა– მიიჩნევს კი  იგი ამას ღვთის ნებისაგან გადახვევად და თუ ასეა–– სდუმს თუ არა ამის შესახებ?

დავუშვათ რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს საკმარისი მოტივები, რათა უფლის მითითებიდან ამოიღოს და გადააკეთოს რამე, ისე, რომ არც კი გააცხადოს, მაგრამ თუ განსახილველი საკითხის მომხრეთა მოსაზრებების საეკლესიო პრაქტიკაში გამოყენებისას ისევ დუმილთან გვექნება საქმე–ეს უფრო მეტ გაუგებრობას წარმოშობს.

რეალურად მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში დაბრუნება სურს არამართლმადიდებელ ქრისტიანს რომელიც მან წესით მოუნათლავად უნდა ჩათვალოს. იკონომიიდან გამომდინარე   ეკლესიას არა აქვს  მისი მიღების პრობლემა, მაგრამ არ სურს მტკივნეულად შეეხოს ახალმოქცეულის თავმოყვარეობას. ამიტომ, ისე იქცევა, თითქოს ცნობს მას მონათლულად, ხოლო მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში დასაბრუნებლად  მირონცხებას ან სინანულს სთავაზობს, რომლებთან ერთადაც ნათლობის საიდუმლოსაც გადასცემს. სამწუხაროა, მაგრამ ყოველივე ამას ეკლესიისათვის შეუფერებელი, არაგულწრფელი და არასერიოზული სახე აქვს. ესაა ნათლობის წესის ბოროტად გამოყენება. ეს ხომ დაახლოვებით იგივეა, ინდიელი ან ჩინელი მოტყუებით წყალში რომ აბანავო, ან წყალი მიასხა, ამ დროს ნათლობის ფორმულა წაუკითხო და მონათლულად ჩათვალო? ან  მეძველწესეები მიიწვიო ეკლესიაში  დღესასწაულის გამომსხველ ხატზე სამთხვევლად და შუბლზე ნაკურთხი ზეთის ნაცვლად წმინდა მირონი წაუსვა? ეს ხომ   ობივატელური   დამოკიდებულებაა  ნათლობის საიდუმლოს მიმართ, ეს ხომ ნათლობას რაღაც მაგიურ რიტუალს ამსგავსებს? ასეთი „მაგიური“ ნათლობა „ ტარდება  ადამიანზე“  მისგან დამოუკიდებლად და მისი სურვილის გარეშეც. ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესია კი ნათლობის საიდუმლოდ მოიაზრებს  ნათლობის მადლის გზით, ადამიანის კეთილი ნებით  გააზრებულ  გადასვლას ქრისტესმიერ ცხოვრებაში. აი, რატომ იყო მიღებული  და გავრცელებული ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებშიც და შემდეგაც ნათლისღება ზრდასრულ ასაკში. ცნობილია, რომ მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის ვაჟი წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი მოინათლა თითქმის დავაჟკაცებული, ხოლო პატრიარქი ნექტარიუსი, რომელმაც ნესტორის დამხობის შემდეგ მიიღო კათედრა, მოინათლა მოხუცებულ ასაკში, მას მერე, რაც პატრიარქად აირჩიეს. ბავშვთა ნათლობა დაშვებული იყო, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ   ნათლიები მისი ქრისტიანული აღზრდის პირობას  დადებდნენ. ზრდასრულს, კი ვინც ინათლებოდა ზემომოხსენიებულის გაუაზრებლად და შეუგნებლად,  ეკლესია წმინდა კირილე იერუსალიმელის პირით აუწყებდა რომ, ნათლობის წმინდა წყალი მათთვის იყო მხოლოდ წყალი. აქედანაა მე–7 მსოფლიო საეკლესიო კრების  მე–8  წესდება, რომლის თანახმადაც „უბრალოდ“ ანუ არაშეგნებულად მონათლულები  ნათელღებულებად არ ითვლებიან, ქრისტიანები არ არიან და ძველ რჯულზე რჩებიან.

მართლმადიდებლური ეკლესია რომ იყოს ერთგული თავისი სწავლებისა, მიიჩნევდეს ყველა არამართლმადიდებელს მოუნათლავად, საეკლესიო იკონომიიდან გამომდინარე სურვილს გამოთქვამდეს ზოგიერთი მათგანი  მონათლოს  მირონცხებით ან სინანულით–ამას ჩუმად კი არ უნდა აკეთებდეს არამედ გაცხადებულად და ამაზე განსაკუთრებული განკარგულებაც უნდა ჰქონდეს შედგენილი. იგი ნათელს მოჰფენდა ყველაფერს  და  ყველა არამართლმადიდებელი  ზემოხსენებულს გაგებით მოეკიდებოდა.

თუ არამართლმადიდებელ ქრისტიანებს იღებენ ნათლობის საიდუმლოს მხოლოდ ცარიელი ფორმით (მადლის გარეშე)–მათსა და  სხვა რელიგიის აღმსარებლებს (მუსლიმებს, იუდეველებს და სხვა.) შორის მხოლოდ ფორმალური განსხვავებაა.  რატომ არ შეიძლება ეს იკონომია მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იმ ურწმუნოებზეც გაავრცელოს, რომელნიც მასთან ახლოს დგანან? უამრავი არაქრისტიანია, რომლებიც აღიზარდნენ ქრისტიანულ ოჯახებში, ისწავლეს ქრისტიანულ სკოლებში და თავიანთი კულტურულ–ცხოვრებისეული დონით არაფრით განსხვავდებიან ქრისტიანებისაგან. თუმცა წმინდა ტიმოთე ალექსანდრიელის  პირველი წესდების თანახმად  კათაკმეველი,  რომელიც შემთხვევით მოხვდება ლიტურგიაზე და ეზიარება უნდა მოინათლოს. აღსანიშნავია, რომ ამ წესდებაში საუბარია იმ  კათაკმეველზე, რომელსაც გავლილი აქვს კათაკმევლობის საწყისი საფეხურები,  უფლება აქვს დაესწროს ლიტურგიას და თითქმის ეკლესიის წევრია.  საინტრესოა, რომ ის უფრო ახლოსაა ეკლესიასთან ვიდრე ნებისმიერი მის გარეთ მყოფი არამართლმადიდებელი, თუმცა მისთვის არც ერთ საიდუმლოს, თვით წმინდა ზიარებასაც არ შეუძლია შეცვალოს წმინდა ნათლისღება. ნათელია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ხედავს რაღაც ობიექტურ ზღვარს, რომლის იქით გადაბიჯება არანაირი იკონომიით არ შეიძლება.

ეს ობიექტური ზღვარი თავს იჩენს  პრაქტიკაში არამართლმადიდებელთა მიღების შესახებ. თუმცა იგი იკონომიისათვის უფრო გადაულახავია (შემწყნარებლობის კუთხით), ვიდრე სიმკაცრისათვის. არამართლმადიდებელთა ნაცნობი ჯგუფისათვის შესაძლებლად მიიჩნევა, ის რაც  მას   ფორმალურ საფუძველზე აქვს  ან  ის, რასაც წარმოუდგენს საეკლესიო პრაქტიკა. ლათინებს ფორმალურად აქვთ საფუძველი მიღებულ იქნან მეორე და მესამე წესით,  არსებულ ხარისხში, თუმცა საბერძნეთის ეკლესიამ  საჭიროდ მიიჩნია  მათი მიღება პირველი წესით. მაქსიმე ცინიკოსს შეეძლო  პრეტენზია გამოეთქვა, რათა სამოციქულო მემკვიდრეობის მქონე  მღვდელთმთავართა მიერ აღსრულებული მისი ქიროტონია ნამდვილად ჩათვლილიყო, თუმცა მეორე მსოფლიო საეკლესიო კრებამ მიიჩნია, რომ „ მაქსიმე  ეპისკოპოსი და მის მიერ დანიშნული ნებისმიერი წევრი ეკლესიის დასისა ….ასევე ყველაფერი, რაც მისთვის და მის მიერაა ჩადენილი არარაობაა.“ (პირველი მსოფლიო საეკლესიო კრების წესდება  4 და 6).

ისტორიამ იცის შემთხვევები, როცა ეპისკოპოსთა კრების დავალებით,  ერთი ეპისკოპისის მიერ აღსრულებული    ქიროტონია  სხვა ეპისკოპოსისა მადლმოსილად და კანონიერად მიიჩნეოდა. მაგალითად რუსულ ეკლესიაში წმინდა სინოდის დავალებით ერთხმად იყო  ქიროტონიზირებული იოასაფი კადიაკის  (ალიასკის)  მისიისათვის. დასავლეთის ეკლესიის კანონიკური სამართლით ერთპიროვნული ქიროტონიები კანონიერ მოვლენას წარმოადგენს. ამ საფუძველზე, სხვათა შორის ზოგი რუსი ღვთისმეტყველი  ერთპიროვნული ქიროტონიით დაწყებულ, ძველ კათოლიკურ იერარქიას ცნობდა. ამავე საფუძვლებზე აღიარების პრეტენზია შეიძლება ჰქონდეს ბელოკრინიცკის იერარქიასაც, მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია ამ  იერარქიას უმნიშვნელოდ  აცხადებს  და მის მიერ აღსრულებულ საიდუმლოებებს, მადლის არმქონედ და არაჭეშმარიტად მიიჩნევს. ობოვლეჩენსკის, გრიგორიევსკის და მათი მსგავსი იერარქიები უეჭველია დასაბამს იღებენ მართლმადიდებელი  მღვდელთმთავრებისაგან. თავად  ქიროტონიის წარმოება კი დიდწილად არ იწვევს წინააღმდეგობას. თუმცა, იმ აკრძალვების შემდეგ რომლებიც დაადო მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ახალი განხეთქილების მეთაურ სასულიერო პირებს, მათი  იერარქები მიიჩნევიან მადლის არმქონეებად, ხოლო მათი აღსრულებული საიდუმლოებები არაჭეშმარიტად (გარდა ნათლობისა). ამიტომ, ასეთ საზოგადოებებში შობილებს მართლმადიდებელი ეკლესია იბრუნებს მირონცხების გზით (მოციქულთა 68–ე კანონის თანახმად). ამ მდგომარეობაში იმყოფებიან საზღვარგარეთ მყოფი  (მაგალითად კარლოვაცკის) განხეთქილების მიმდევარნიც. ზემოხსენებული შემთხვევების დროს შესაძლოა საეკლესიო პრაქტიკის  გადახრა შემწყნარებლობისაკენ. მაგალითად რუსული ეკლესია იღებს ლათინებს მესამე წესით, პროტესტანტებს მეორე წესით, ალბათ მას მომავალში მიბაძავს საბერძნეთის ეკლესიაც თუ იგი სერიოზულად მიისწრაფვის ანგლიკანებთან უნიისაკენ (ამბობენ რომ უკვე არსებობს კონსტანტინეპოლის პატრიარქის საიდუმლო დადგენილება ამ შესაძლო უნიის შესახებ). ნესტორის მიმდევარი ეპისკოპოსები III მსოფლიო საეკლესიო კრების თანახმად იყვნენ:––„მღვდელმსახურებისაგან მოკვეთილნი და სამღვდელო  ხარისხჩამორთმეულნი“ (წესდება 1,2), მაგრამ  შემდეგ ტრულის საეკლესიო კრების 95–ე  წესდების თანახმად ნესტორიანელები მიიღებიან მესამე წესით, ე.ი. მათი არც ქიროტონია და არც მირონცხება არ მეორდება. არიანელები  ( II მსოფლიო საეკლესიო კრების 8 და IV მსოფლიო საეკლესიო კრების 95  და სხვა წესდებებით) მიიღებიან მეორე წესით–მირონცხებით–ე.ი. მათი ქიროტონია ნამდვილად არ მიიჩნევა, თუმცა ჩვენ ვიცით  უამრავი შემთხვევა, როცა არიანელთა მიერ ხელდასხმული ეპისკოპოსები მიღებულ იყვნენ ხილულ საეკლესიო ხარისხში– მაგალითად,: წმინდა კირილე იერუსალიმელი. შესაძლოა რომ ჩვენი ადგილობრივი საეკლესიო კრება (როცა იგი შეიკრიბება), შეიცვლის აზრს დღევანდელი საეკლესიო განხეთქილებების შესახებ  და მასში მყოფი ადამიანების მიღების ახალ პრაქტიკას დანერგავს.

თუმცა ლუთერან პასტორს ან მოძღვარს, რომელსაც საკუთარი სულიერი მოძღვარი არა ჰყავს, როგორი ღირსეული ადამიანებიც არ უნდა იყვნენ ისინი და რა სასარგებლოც არ უნდა იყოს მათი ყოფნა ეკლესიის  წიაღში, მართლმადიდებელი ეკლესია არ მიიღებს თავისი დასის წევრად მართლმადიდებლური ხელდასხმის გარეშე, რადგან მათ ან საერთოდ არა აქვთ ქიროტონია, ან მათი ქიროტონია არასწორია. ასეთ შემთხვევებზე თვით ყველაზე უფრო ავტორიტეტულ პრეცედენტებსაც არ შეუძლიათ იქონიონ   გავლენა. მაგალითად, წმინდა ბასილი დიდი წერდა:–„წმინდა დიონისე დიდმა (ალექსანდრიელმა) არ მიუთითა, რომ პეპუზიანებს, მათ   მიერ წმინდა სამების დოგმატის დამახინჯების შემდეგ, არ შეიძლებოდა ჰქონოდათ ჭეშმარიტი ნათლობა და იღებდა მათ ნათლობის გარეშე–ჩვენ არ უნდა მივბაძოთ  არასწორს.“(წმინდა ბასილი დიდი, წესდება1). აქ საუბარია პეპუზიანთა საზოგადოების ობიექტურად წარმოჩინებულ ნაკლზე,–ნათლობის არაჭეშმარიტებაზე, რის გამოც მართლმადიდებელ ეკლესიას მათი მიღების საშუალება ეძლევა მხოლოდ ხელახლა მონათვლის შემდეგ.

ასე რომ,  არამართლმადიდებელი საზოგადოებების მიღება მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში ხორციელდება სამი წესით. ყველა კონკრეტულ საზოგადოებას  ამ სამი წესიდან ერთ–ერთი   შეესაბამება–მათი  შინაარსისა  და მახასიათებლების გათვალისწინებით. მართლმადიდებელი ეკლესიის იკონომიას ან გადაწყვეტილებას უეჭველია შეუძლია შეიტანოს ცვლილებები   მიღების შესახებ ამ განსაზღვრებაში, თუმცა გარკვეული, მკაცრად  დადგენილი  ჩარჩოების დაცვით. ხდება, რომ საეკლესიო პრაქტიკით უმაღლეს კატეგორიას  მიკუთვნებული არამართლმადიდებელი საზოგადოებები (მაგ: ლათინები და ნესტორიანელები საბერძნეთის ეკლესიის პრაქტიკაში), გამომდინარე არსებული დროიდან, უმდაბლეს კატეგორიამდე ქვეითდებიან, ხოლო შემდეგ, ჩვეულ კატეგორიას უბრუნდებიან (მაგალითად იგივე არიანელები ადგილის მიხედვით, ნესტორიანელები), მაგრამ საზოგადოებები, რომლებიც თავიანთი ბუნებიდან გამომდინარე იმთავითვე მიეკუთვნებოდნენ უმდაბლეს კატეგორიას (მაგალითად საზოგადოებები, რომელთა მიღებაც ხდება პირველი წესით) არასდროს მაღლდებოდნენ უმაღლეს კატეგორიამდე. აღსანიშნავია, რომ საეკლესიო პრაქტიკის მითითებული საზღვრები იმეორებს საეკლესიო სამართლის საზღვრებს, რომლის თანახმადაც ადამიანს, რომელსაც მიღებული აქვს ჭეშმარიტი ნათლობა, მირონცხება და ქიროტონია საეკლესიო სასამართლომ შეიძლება ჩამოართვას სამღვდელმსახურო თანამდებობა, წმინდა ზიარების უფლება და განკვეთოს კიდეც ეკლესიიდან, თუმცა რაიმე მადლმოსილების მინიჭება შესაბამისი საიდუმლოებების გარეშე ადამიანისათვის საეკლესიო სასამართლოს არ ძალუძს.

განსახილველი  მოსაზრების მხარდამჭერნი  თავიანთი სიმართლეს  ასაბუთებენ  წმინდა ბასილი დიდის წესდებით, რომლის მეორე ნახევრიდან მოჰყავთ მონათხრობი კათარების შესახებ :“ მართლია გადაცდომის დაწყება მოხდა განხეთქილების შედეგად, თუმცა  ეკლესიისაგან განდგომილთ უკვე აღარ ჰქონდათ მადლი წმიდა სულისა, რადგან  შემცირდა მადლის გადაცემა,  რამეთუ  აღმოიფხვრა კანონიერი  თანამიმდევრობა. პირველ განდგომილებს მამათაგან  მიღებული ჰქონდათ კურთხევა და  მათგან ხელდასხმულებმა მიიღეს სულიერი ნიჭი. თუმცა ეკლესიისგან მოწყვეტილებს, რომელნიც ერისკაცნი გახდნენ სხვათა არც ნათლობის და არც ხელდასხმის უფლება არ ჰქონდათ. ისინი ვერ გადასცემდნენ სულიწმინდის მადლს რადგან არ  გააჩნდათ  იგი.“

ზემოხსნებულთა  აზრით, ამ სიტყვებში მოცემულია მართლმადიდებელი ეკლესიის  უმთავრესი შეხედულება  არამართლმადიდებელი  საზოგადოებების შესახებ, რომელნიც (როგორც  წესდებიდან  ჩანს)  მადლის არმქონენი არიან და ხელახლა ნათლობას საჭიროებენ. შემდეგ ბასილი დიდი განგვიმარტავს თუ როგორ და რატომ ხდება, გამონაკლისის სახით,  გადახვევა  ამ პრინციპიდან:– „რადგანაც ადამიანებს აზიაში სურთ ბევრთა სწორ გზაზე დაყენებისთვის კაფართა მონათვლა, დე ეს სურვილი მისაღები იყოს.“ გადახვევა ხდება არა რაიმე ობიეტური მიზეზების გამო, არამედ იმიტომ, რომ ასე „ნებავს“ საეკლესიო ხელისუფლებას, ეკლესიის სასარგებლოდ, – „ბევრთა სწორ გზაზე დაყენებისათვის“. შემდგომ ენკრატიტებზე უფრო ნათლადაა ლაპარაკი. ბასილი დიდის  აზრით ისინი ხელახლა უნდა  მოინათლონ, თუმცა „რახან ეს შეიძლება საზოგადო  კათილდღეობისათვის ხელისშემშლელი აღმოჩნდეს“,  ჯერ საჭიროა მამათა წესების დაცვა ენკრატიტთა ნათლობის გარეშე მიღება. „რადგან  მე მეშინია, რომ ჩვენ ……. არ შევაჩეროთ გადასარჩენნი გადაუდებელი სიმკაცრით.“ ამრიგად,  ბასილი დიდის აზრით, იმ შემთხვევებში მაინც, სადაც მართლმადიდებელი ეკლესიის გამოკვეთილი დადგენილება არ არსებობს („რადგან ენკრატიტების შესახებ ნათლად არაფერია ჩამოყალიბებული“) საქმის გადაწყვეტა შეუძლია  რომელიმე ადგილობრივ ეპისკოპოსსაც. მას ნება ეძლევა მისდიოს მკაცრ საეკლესიო წესდებას და ხელახლა მონათლოს არამართლმადიდებლები, მაგრამ თუ დაინახავს რომ ეს ხელს უშლის მათ მობრუნებას მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში უფლება აქვს იკონომია გამოიყენოს.

ბასილი დიდს, თითქოს მინიშნებაც არა აქვს იმაზე, რომ კათარები ან სხვა რომელიმე განდგომილები თავიანთი ბუნებიდან გამომდინარე  მიღებულ იქნენ ნათლობის გარეშე:  აქ საქმე მდგომარეობს იმის გარკვევაში– სიკეთეს მოიტანს ეს თუ სიავეს, თანაც ყველაფერი უნდა მოხდეს „ჩვეულების“ დაცვით,დადგენილი წესრიგით   (რათა არ  წარმოიქმნას არეულობა), თანაც აუცილებელია „მიდევნა ყველა ქვეყნის ჩვეულებებისა“, თითქოს არც უნდა გაირკვეს ეს ჩვეულებები მართებულია თუ არა.

რადგან  მიჩნეულია რომ ყველა არამართლმადიდებელი უმადლოა, თითქოს მნიშვნელობაც არ უნდა ქონდეს ვის რომელი წესით მიიღებენ. ვთვლი, რომ ბასილი დიდის 1 წესდების ჭეშმარიტი  შინაარსის  გასაგებად საჭიროა მისი ანალიზი.

ამფილოქე იკონიელმა გაუგზავნა ბასილი დიდს ეპისტოლე, რომელშიც მას სხვა ბევრ რამესთან ერთად ეკითხებოდა  კაფართა, პეპუზიანთა და სხვა განდგომილთა   მიღების წესის შესახებ. წმინდა ბასილიმ მისწერა მას საპასუხო ეპისტოლე, რომელიც ჩვენ   საგნობრივად  დავშალეთ    წესდებებად.

შესავლის  მერე, რომელშიც წმინდა ბასილი მორჩილად აღნიშნავს, რომ ამფილოქის კითხვებით თვითონაც სიბრძნეს იძენს, ეპისტოლეში იწყება საუბარი „კაფართა საკითხის შესახებ“ (1 წესდების დასაწყისი).“ადრეც იყო ნათქვამი და შენც გონივრულად აღნიშნე, რომ ყურადღება უნდა მიექცეს ყველა ქვეყნის წეს–ჩვეულებებს, რადგან მათ (განდგომილების) ნათლობაზე სხვადასხვა დროს სხვადასხვანაირად ფიქრობდნენ“.

როგორც ვხედავთ  ეს ჯერ კიდევ არაა კაფართა საკითხის გადაწყვეტა და არც წმინდა ბასილის აზრი ამის შესახებ, არამედ ამფილოქის ფიქრი ან ფრაზა, უ.სწ. მისი მოარული  გამოთქმა მოყვანილი მის ეპისტოლეში განმარტების სახით–თუ რატომ კითხულობს კაფართა შესახებ.

იმეორებს რა  ამფილოქის მონათხრობს წმინდა ბასილი დიდი –ამართლებს არა  კათარებთან დაკავშირებულ მრავალფეროვან საეკლესიო პრაქტიკას, არამედ ამფილოქის მიერ მათი საკითხის დაყენებას, რომელიც ბუნებრივად წარმოიშობა ასეთი მრავალფეროვანი პრაქტიკის დროს.

სხვა მიდგომას ვაწყდებით აქ პეპუზიანებთან დაკავშირებით. რადგან მათზე არსებობს   ბოლომდე   განსაზღვრული საეკლესიო წესები. შემდეგ წმინდა ბასილის ეპისტოლეში მოდის  არამართლმადიდებელთა ჩვენთვის უკვე ნაცნობი კლასიფიკაცია სამი კატეგორიის მიხედვით. 1:–ერეტიკოსები, „მთლიანად მოწყვეტილნი და თვით სარწმუნეობაშიც გაუცხოვებულნი“, „ამიტომაცაა“, რომ  (არა  უბრალოდ სარგებლის გათვალისწინებით)   „ძველ მამებს  (საეკლესიო გადმოცემით) სურდათ ერეტიკოსთა ნათლობა საერთოდ  უარეყოთ“. 2. გამთიშველნი, ეკლესიისგან დაშორებულნი მეტ–ნაკლებად უმნიშვნელო საკითხების გამო („რომელთა მკურნალობაც დასაშვებია“).მათი    ნათლობა ეკლესიისთვის „ჯერ კიდევ უცხო არაა“  და ეკლესიას მათი მიღების სურვილი აქვს და ბოლოს 3. თვითაღიარებული კრებული–განხეთქილებაში მყოფი–გამთიშველნი  დღევანდელი, თანამედროვე მნიშვნელობით, რომელნიც ეკლესიას დაშორდნენ  პირადი და დისციპლინალური საკითხების გამო. ესენი მიიღებიან მესამე წესით, როგორც ყველაზე ახლოს მდგომნი ეკლესიისაგან (მეორე კატეგორიისაგან–გამთიშველებისაგან განსხვავებით).

ზემოხსენებულიდან კარგად ჩანს, რომ არამართლმადიდებლები დაყოფილნი არიან სამ კლასად უპირველეს ყოვლისა თავიანთი ბუნებრივი თვისებებიდან        გამომდინარე და არა  სარგებლობა–უსარგებლობის   გათვალისწინებით.      ერეტიკოსთა ნათლობა არ ხდება მხოლოდ ბუნებრივი მიზეზების გამო :“რადგან აქაა ხილული განსხვავებულება თვით უფლის რწმენაში“. უდიდესი ყურადღების ღირსია წმინდა ბასილის მოსაზრება, რომლის თანახმადაც – არამართლმადიდებელთა კლასიფიკაცია  ხდება  მათი ბუნებიდან მომდინარე ეკლესიისადმი გაუცხოვების ხარისხით.  ერეტიკოსებს, რომლებიც  „თვით რწმენისაგან არიან გაუცხოვებულნი“ არაფერი საერთო აღარა აქვთ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან. ისინი იწოდებიან :“ სრულიად მოწყვეტილებად, ჩამოშორებულებად“ და მათი საიდუმლოებები მიუღებელია.

გამთიშველნი–„ჯერ კიდევ არ არიან უცხონი ეკლესიისათვის“ და თუ ბერძნულიდან ზუსტად ვთარგმნით „ჯერ კიდევ მიეკუთვნებიან ეკლესიას“–ანუ ბოლომდე არ მოწვეტიან მას, მასთან კავშირს ინარჩუნებენ და ამიტომ მათი ნათლობა მიღებულია.  თვითაღიარებული  კრებული  კი რასკოლნიკებზე ნაკლებად უცხოა ეკლესიისათვის, რის გამოც  მიღებულია მათი ნათლობაც და მირონცხებაც. აქედან ჩანს რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის იქით თითქოს  აბსოლუტური სიბნელე კი არ იწყება–არამედ მასა და ერეტიკულ საზოგადოებებს შორის არსებობს შუქ–ჩრდილები, რომელნიც  თავის მხრივ იყოფა გამთიშველებად და თვითაღიარებულებად. ეს  კატეგორიები  არ შეიძლება მიჩნეულ იქნენ   არც  ეკლესიის გარეთ მყოფებად არც ეკლესიისათვის ბოლომდე გაუცხოვებულებად  რა მკაცრი საზომითაც არ უნდა მივუდგეთ. აქ უმნიშვენელოვენესი ის, რომ წმინდა ბასილი დიდი ზემოხსენებულს მიიჩნევს არა საკუთარ მოსაზრებად და ვარაუდად, არამედ ამბობს, რომ  ასე  ფიქრობდნენ „ძველები“, „დასაბამიდან მყოფი მამები“, რომელთაც ამ საფუძველზე „დაადგინეს ნათლისღების მიღება “ გამთიშველთათვის. ე.ი. ესაა ეკლესიის უძველესი სწავლება, რომელიც, ვთვლით, რომ განსაკუთრებულ ნათელს ჰფენს ჩვენს კითხვას ერთიან, განუყოფელ ეკლესიასა და ერთიან ცოდვათა მიმტევებელ ნათლობას შორის ერთი შეხედვით არსებულ წინააღმდეგობაზე. ბოლოს ტერმინი „ნათლისღების  მიღება“ , გამოყენებული წმინდა ბასილის მიერ, ცუდად ეთავსება  ვარაუდს, თითქოს აქ საქმე გვაქვს ნათლისღების მოჩვენებით მიღებაზე, თითქოს რეალურად ეკლესიის წიაღში მობრუნებული ადამიანი მოუნათლავად ითვლება. ეკლესია გარკვეული კეთილგანწყობიდან გამომდინარე არ იმეორებს საიდუმლოს, არამედ გადასცემს მას ჩუმად ახლადშემოერთებულს მირონცხების სახით. ეს ტერმინი, განსაკუთრებით ამ კონტექსტში, ისეთი შენიშვნების გვერდით როგორიაცაა : „ჯერ კიდევ ეკლესიის წიაღში მყოფნი“ ან სლავურად „ჯერ კიდევ არა უცხონი ეკლესიისათვის“ და ა.შ. –წმინდა ბასილთან უნდა ნიშნავდეს მხოლოდ გულწრფელ მიღებას „ძველების, ეკლესიის ძველი მამების“  მიერ  გამთიშველების (როგორც სარწმუნოებისგან საერთოდ არგანდგომილების) ნათლობისა, რომელსაც მოქმედი ძალა აქვს. ყოველ შემთხვევაში არესტინი განმარტავს რა ამ ადგილს, პირდაპირ ამბობს, რომ, გამთიშველნი:„უნდა იყვენენ მიღებულნი, როგორც მონათლულნი“–ანუ მათი ნათლობა ფორმალური კი არა ნამდვილია და აქედან გამომდინარე მათი მიღებისათვის საკმარისია მირონცხებაც.

ადგენს რა  ზოგად მდგომარეობას, რომლითაც უბრძანებს ეკლესიას იხელმძღვანელოს არამართლმადიდებელი  საზოგადოებების განსჯისას, წმინდა ბასილი გადადის ამფილოქის მიერ მოყვანილი  ამ საზოგადოებების  ცალ–ცალკე  განხილვაზე. ამ განხილვის კვლევისას უნდა გვახსოვდეს, რომ იგი არის კანონიკური, იურიდიული  დოკუმენტი. წმინდა მამა აქ მსჯელობს როგორც იურისტი, მოსამართლე, რომელიც ჯერ ადგენს განსასჯელის მოქმედებას და აფასებს მას არსებული კანონმდებლობიდან გამომდინარე.ერთი სიტყვით ჩვენ აქ შევხვდებით იურიდიულ ცნებებს და სამართლის ხერხებს.

“ პეპუზიანები  თავისი არსით ერეტიკოსები არიან“, ისინი   გაკიცხვის  იმსახურებენ  ადამიანის ღმერთად აღიარებისა და სულიწმინდის გმობის გამო.   ამიტომაც „ჭეშმარიტად მონათლულნი   არ არიან“, რადგან „არასწორად,   არა ჩვენი წესების შესაბამისად  მოინათლნენ“. ამიტომ მათი მიღება ნათლობის გარეშე შეუძლებელია, თუმცა „წმინდა დიონისე დიდმა ეს არ მიუთითა“.

ეს საზოგადოება თავისი  ბუნებით,  არ შეიძლება მიკუთვნებულ იყოს კანონით დადგენილ პირველ ჯგუფს.

„კათარები თავისი არსით გამთიშველნი არიან“–მსჯელობა კათარებზეც ზემოხსენებულ კანონს ეფუძნება (ალბათ ისინი იგულისხმებიან იქ, როცა საუბარია გათიშვაზე:– „გათიშვა, განხეთქილება არის მართლმადიდებელი ეკლესიისგან განსხვავებული სინანულის საიდუმლოს აღსრულება“). პრინციპში ესაა ბასილი დიდის პასუხი ამფილოქისადმი კათარების მიღების შესახებ. თუ ისინი მახასიათებლებით გამთიშველნი არიან, მიღებულ უნდა იქნენ გამთიშველთათვის დადგენილი კანონის შესაბამისად––ანუ მირონცხების გზით, როგორც უკვე ნათელღებულნი. თუმცა ბასილი დიდს პეპუზიანებზე  თავისი კანონიერი განაჩენის გამოცხადებით  უნდა გაექარწყლებინა დიონისეს არასწორი, საწინააღმდეგო მოსაზრება. მაგალითად: დიონისესთან იყო–„თუმცა ძველთაგან სასურველ იყო “–(ეს ფრაზა შესატყვისია ჩვენს მიერ თავიდან გამოყენებული წესისა („დასაბამიდან სურდათ ძველ მამებს“ „ძველებმა დაადგინეს“)) და ნიშნავდა ეკლესიის უძველეს გადმოცემას, ან უძველესი დროიდან დადგენილ საეკლესიო კანონს.   წმინდა  ბასილი  კი ამ „ძველებს“ სახელით მოიხსენიებს:––„როგორღაც კიპრიანეს და ჩვენს ფერმილიანეს“.სიტყვასიტყვით რომ ვთარგმნოთ ბერძნულიდან: „ კიპრიანეს და ჩვენს ფერმილიანესთან ახლოს მყოფებს“.–ე.ი. მათ  მიმდევრებს. ჩანს, რომ აქ საუბარია ძველ დროში არსებული ზოგიერთი წმინდა მამის მოსაზრებასა, უფრო სწორად ზოგიერთი ძველი ეკლესიის პრაქტიკაზე, რომელიც განსხვავდება აწინდელი (წმინდა ბასილის დროინდელი)  კანონებისაგან. „რადგან თუმცა  განდგომის  დასაწყისი დაიწყო გათიშვიდან“ და ა.შ.  როგორც მოვიყვანეთ ჩვენი ნაშრომის  თავში, როცა ჩამოვაყალიბეთ მკაცრი საეკლესიო წესების დამცველთა პოზიცია არამართმადიდებელთა შესახებ.

კონტექსტიდან ნათლად ჩანს, რომ ეს არც წმინდა ბასილის აზრი არაა და არც მის მიერ გამოხატული საყოველთაო საეკლესიო სწავლება–არამედ მოტივირებაა კიპრიანესა და ფერმილიანეს მოსაზრებისა, რომელსაც წმინდა ბასილი უპირისპირებს მის მიერ ახლადგამორკვეულ კანონს კათარებზე. მაგრამ, რატომ არ უარიყოფა ეს მოსაზრებები აქ,როგორც უარიყო დიონისეს მოსაზრებები პეპუზიანელთა შესახებ? იმიტომ, რომ აქ საუბარია მოსაზრებაზე, რომელიც პირველი მსოფლიო საეკლესიო კრების შემდეგ  მიიჩნეოდა სიცოცხლის უუნაროდ და აუდგილოდ მართლმადიდებლურ პრაქტიკაში. სავარაუდოდ იგი მოიხსენა წმინდა ბასილიმ მხოლოდ იმიტომ, რომ   მას იხსენებდა ამფილოქი. წმინდა ბასილი წერს არა დოგმატურ ტრაქტატს, სადაც ყველა მოსაზრება შინაარსობრივად უნდა გაირჩეს არამედ პასუხობს კანონიკურ კითხვებზე. მისთვის, როგორც იურისტისთვის და მოსამართლისათვის საკმარისია დადგინდეს, რომ ეს მოსაზრება ეწინააღმდეგება არსებულ კანონს და არა აქვს არანაირი სავალდებულო ძალა. ამიტომ არ არჩევს რა მას შინაარსობრივად და არ უსვამს თავის თავს კითხვას–რა სჯობია მოსაზრება თუ კანონი (რაც მოსამართლისათვის უადგილოცაა), წმინდა ბასილი იზღუდება არსებული კანონის ერთი   გამეორებით „რამეთუ“ და ა.შ.

არ იქნება ზედმეტი მოვიგონოთ ჩვენს მიერ ნახსენები ჩარჩოებიც, რომელთა შორისაც საეკლესიო პრაქტიკის მერყეობა დაიშვებოდა. დიონისე იღებდა პეპუზიანებს (რომელნიც თავისი ბუნებით არ შეიძლება მონათლულად ჩათვლილიყვნენ) ნათლობის გარეშე, ხოლო კიპრიანე და მისი მომხრეები პირიქით, ითხოვდნენ იმათ ნათლობასაც, რომელნიც კანონით მონათლულად ითვლებოდნენ (მაგ; კათარებისას). პირველ შემთხვევაში საეკლესიო სასამართლო გამოდიოდა თავის უფლებამოსილების საზღვრებიდან და სურდა მიენიჭებინდა პეპუზიანებისთვის ის, რაც მათ შეიძლება მიეღოთ მხოლოდ საეკლესიო საიდუმლოს გზით. მეორე შემთხვევაში კი ცხადდებოდა განაჩენი, შესაძლოა ძალიან მკაცრიც, რომელიც  არ შეეფერებოდა კაფართა „ეკლესიისგან განდგომის“ ხარისხს (ანუ არ იყო სწორი )–თუმცა ფორმალურად სამართლიანად ითვლებოდა. ადგენდა რა სექტის დანაშაულს, სასამართლოს შეეძლო შეეზღუდა  სექტა იმ უფლებებშიც, რომელსაც იგი ფლობდა.

„რადგან დიდწილად ზოგიერთებს აზიაში გადაწყვეტილად უნდოდათ ბევრთა დამოძღვრისა და მოქცევისათვის მიეღოთ მათი ნათლობა–დე იყოს იგი მიღებული“–წერს წმინდა ბასილი. არ შეიძლება ეს (მკაცრი მოსაზრებების დამცველებთან ერთად)  გავიგოთ ისე, თითქოს  მან უარყო ამ საკითხის შესახებ ადრე გამოთქმული თავისი აზრი ან საერთო საეკლესიო სწავლება მიღებული წეს–ჩვეულებების გამო.  აქ მხოლოდ მეორდება გადამისამართება კანონზე, რომ გამოჩნდეს ზემოხსენებული  მოსაზრების  არააუცილებლობა. „ზოგიერთები აზიაში“, იხსენიებიან აქ მაშინ, როცა ადრე კანონი იწოდებოდა „ძველი მამების  სურვილად“–ალბათ იმიტომ, რომ ისინი პრინციპულად იცავდნენ თავიანთ პრაქტიკას კიპრიანელთა წინააღმდეგ და მსოფლიო საეკლესიო კრება მათ მხარეზე იდგა.  ე.ი. არსებული კანონით კათარები გამთიშველნი არიან.  თუმცა კვიპრიანე და ფერმილიანე  თავიანთ მიმდევრებთან ერთად კათარებს, როგორც ყველა განდგომილებს ხელახლა ნათლავდნენ. მაგრამ ჩვენთვის კანონი აუცილებელია. დაუშვებელია იფიქრო, თითქოს წმინდა ბასილი აქ საუბრობს არამართლმადიდებელთა მიღების შესახებ ეკლესიის  გადაწყვეტილების უსაზღვრო თავისუფლებაზე, თითქოს ეკლესია მიიჩნევს რა ყველას ერთნაირად მოუნათლავად–თვითნებურად, საკუთარი სარგებლის მიზნით ნებისმიერ მათგანს მონათლულად თვლის და იღებს ნათლისღების და თვითმირონცხების გარეშეც. გამოთქმა :“უნდოდათ“, სრულიადაც არ ნიშნავს თვითნებობას გადაწყვეტილებებში. საკმარისია ეს ადგილი შევადაროთ  სიტყვებს :“ჰსურს წმინდა სულს და ჩვენ“(შესაქმე 15,28), რათა დავინახოთ, რომ ეს სიტყვა ნიშნავს გადაწყვეტილებას მიღებულს საქმის ყოველმხრივი განსჯის შედეგად. ყველაზე სავარაუდოა, რომ წმინდა ბასილი პირდაპირ ციტირებს აქ შესაქმეთა ამ ადგილს, რათა ამფილოქისათვის სრულიად გასაგები  ასეთი ფიგურალური გადახვევით შეცვალოს უბრალო ფრაზა :“დადგენილია საეკლესიო კრების მიერ“. აქედანაა მსჯელობათა დასასრულიც:“და იყოს ეს მიღებული“, რაც გამოხატავს არა საქმის არსისადმი გულგრილობას არამედ საეკლესიო კრების ავტორიტეტის, როგორც ჭეშმარიტების უტყუარი მოწმისა და სამართლის ბოლო ინსტანციისადმი  მორჩილებას.

ზუსტად ასევე გამოთქმას–„მრავალთა  სწორ გზაზე დაყენებისათვის, დარიგებისათვის“ აქ არა აქვს ის ზედაპირული და სენტიმენტალური აზრი, როგორც უნდათ რომ გამოაჩინონ. მკაცრი საეკლესიო პოზიციის ნაკლოვანება, (რომელიც უარყოფს და უარყოფდა ყველაფერს რაც ეკლესიის წიაღში არაა), გამომდინარეობდა მისი შეზღუდული პრინციპულობისაგან, რის გამოც კარგავდა რეალობის, თანამედროვეობის შეგრძნებას და მიუხედავად სწორი გზავნილებისა და ლოგიკური ანალიზისა აკეთებდა ძლიერ არასამართლიან, არაჭეშმარიტ და სასტიკ დასკვნებს, რომელიც ფრიად საშიში იყო და არის ეკლესიისათვის „ შემძლებელი  შეიძლება იქნეს  დაბრკოლება საყოველთაო კეთილაღმშენებლობისათვის.“  როცა ეკლესია იღებს დიდ გზავნილს, რომ მის გარეთ არაა მადლი და მცირე გზავნილს, რომ არამართლმადიდებლები ჩამოშორდნენ ეკლესიას, დასკვნის გამოტანამდე აუცილებლად თვლის გამოიკვლიოს ყველა მსჯავრდებულის დანაშაული და მიდის დასკვნამდე, რომ რეალურ ცხოვრებას, როგორც ყოველთვის აქაც შესწორებები შეაქვს განყენებულ პრინციპებში. ეკლესიას ჩამოშორდა ყველა არამართლმადიდებელი საზოგადოება, თუმცა არსებობს ჩამოშორების ხარისხები. ზოგიერთი ჩამოშორდა იმიტომ, რომ დაკარგეს ყოველივე ეკლესიური: შერყვნეს და დაამახინჯეს რწმენა, წმინდა სამება, უფლის განგებულება. ნათლობა, აღსრულებული ასეთი ერეტიკოსების მიერ შეიძლება იწოდოს მხოლოდ უბრალო განბანვად და წაბილწვადაც კი (რადგან მათ სწავლებაში არის სულიწმინდის გმობა), ამიტომ სამართლიანობა მოითხოვს, მოწყალება იქნეს გაღებული ამ სულით მკვდარი ადამიანების მიმართ და ისინი ხელახლა მოინათლნონ. ზოგნი ჩამოშორდნენ ეკლესიას გარკვეული საკითხების გამო, მაგრამ ყოველივე რაც ხდის ადამიანს ქრისტიანად:––რწმენას წმინდა სამებისა და უფლის განგებულებას ნათლობაზე– მკაცრად იცავენ. თუ ისინი განდგნენ– გარკვეული კავშირი მართლმადიდებელ ეკლესიასთან შეინარჩუნეს. ამ კავშირთან ერთად დარჩა (შესაძლოა ჩვენთვის შეუმჩნეველი და გაუგებარი) საშუალება, რომლითაც ისინი ეზიარებიან მართლმადიდებელი ეკლესიის ცხოველ მადლმოსილებას.  მართლმადიდებელი ეკლესია არ  იქნება აღმასრულებელი ხალხთა გადარჩენის წმინდა მისიისა, თუ სულ მცირე მადლს მაინც დაუკარგავს არამართლმადიდებლებს. სწორედ ამ რეალობიდან გამომდინარე გამოაქვს, მას თავისი განაჩენი  გამთიშველებზე   და თვითაღიარებულებზე. რა თქმა უნდა   მართლმადიდებელ ეკლესიას ფორმალურად აქვს უფლება დამნაშავეს და განდგომილს ჩამოართვას ყველა  ის მადლმოსილება რომლითაც იგი სარგებლობდა  მის წიაღში ყოფნისას და გაათანაბროს იგი   წარმართებთან, თუმცა ამ ფორმალური უფლებით როგორც წესი არ სარგებლობს.  ჩვეულებრივ იგი ადანაშაულებს გამთიშველებს და თვითაღიარებულებს მათ ნამდვილ დანაშაულში–სარწმუნოების ზოგიერთი მეორეხარისხოვანი საკითხის შეცვლაში ან საეკლესიო წესრიგის  და ერთობის დარღვევაში, რაც მათ მოუნათლავ წარმართებად არ აქცევს. ამიტომ აჩერებს რა ეკლესია თავის დამსჯელ მახვილს, ჩვეულებრივ,  გამთიშველებსა და თვითაღიარებულებს იღებს მეორე და მესამე წესით. მხოლოდ დამამძიმებელი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში (სექტის განსაკუთრებული სისასტიკე, მის წიაღში ეკლესიისათვის არსებული  საშიშროება და ა.შ.) აიძულებს საეკლესიო სასამართლოს დაადოს რომელიმე ამ სექტას უფრო მკაცრი სასჯელი (ამასთან არ გამოირიცხება მომავალში სასჯელის შემსუბუქება თუ გარემოება შეიცვლება). მართალია  ეკლესიის ჩვეულებრივი განაჩენი გამთიშველებისა და თვითაღიარებულების შესახებ არის უფრო რბილი ვიდრე კართაგენისა, მაგრამ იგი უფრო სამართლიანია (რადგან დამყარებულია ძიების მიერ დადგენილი დამნაშავის ნამდვილი დანაშაულის განსაზღვრაზე), უფრო შორსმჭვრეტელი და მიზანმიმართულია „მრავალთა სწორ გზაზე დაყენების, დარიგების“ თვალსაზრისით. ერთი სიტყვით ეს განაჩენი უფრო მეტად პასუხობს  კაცთმოყვარებას, სიბრძნეს, დედამიწაზე ქრისტეს საქმეთა გამგრძელებელი ეკლესიის ჭეშმარიტებას. არაა რთული იმის დანახვა, რომ მთავარი პრინციპი აქ უარყოფილი არაა. ეკლესია რჩება მადლმოსილების  ერთადერთ საგანძურად, აქ უბრალოდ არაა დავიწყებული ამ პრინციპის  შეზრდა რეალურ ცხოვრებასთან, რაც ხშირად სწორხაზოვანი ლოგიკის მიღმა რჩება.

წმინდა ბასილის წესდების ის ნაწილი, სადაც იგი განიხილავს „ენკრატიტთა გაიძვერობას და ბოროტგანზრახვას “ –ადასტურებს, რომ წმინდა მამა საეკლესიო პრაქტიკაში ვერ ხედავდა ობიექტურ მდგრადობას: „ყველა უნდა მოინათლოს ხელახლა, თუმცა ეს შეიძლება საყოველთაო კეთილაღმშენებლობის ხელისშემშლელი იყოს.“  ესე იგი,  შესაძლოა ეს ნათლობა არ მოხდეს. რეალურად კი წესდების ნაწილი, რომელიც ეხება ენკრატიტებს, ისე როგორც მთელი წესდება დგას არამართლმადიდებელთა სამი კატეგორიის შესახებ არსებულ საეკლესიო კანონიკაზე –„როგორც დასაბამიდან სურდათ ძველ მამებს.“

უნდა აღვნიშნოთ, რომ წმინდა ბასილი თავიდან ენკრატიტთა შესახებ გამოთქვამს საკუთარ აზრს:–“რათგან მათზე არაფერი არაა გამორკვეული.“აქ ჩანს იგულისხმება არა საერთო ზემოხსენებული საეკლესიო კანონის არარსებობა არამართლმადიდებელთა მიღებაზე, არამედ სპეციალური დადგენილება ენკრატიტთა თაობაზე (ასეთი სპეციალური საეკლესიო კრების დადგენილება არსებობდა კაფართა თაობაზეც). თუმცა შესაძლოა ამას წმინდა ბასილი იმიტომაც წერს რომ მართლა არა აქვს ინფორმაცია ამ სექტაზე. აქედან ჩანს, რომ წმინდა ბასილის მიერ დაყენებული საკითხი  ეხებოდა  არა სექტანტთა მიღების ახალი წესის შემოღებას, არამედ იგი ბევრად უფრო ვიწრო გახლდათ:–რომელ კატეგორიას   უნდა მიკუთვნებოდნენ ენკრატიტები არსებული, დადგენილი წესით და როგორ უნდა მომხდარიყო მათი მიღება.

ბასილი დიდის პირადი მოსაზრება ასეთია:“ რადგან  წესია, რომ განვაგდოთ მათი ნათლობა….და.. (მაგრამ)…ეკლესიაში მოსულები მოვნათლოთ.“ თუმცა ეს საჭიროა არა იმიტომ, რომ ყველა არამართლმადიდებელი ხელახლა უნდა მოინათლოს.  ბასილი დიდი თავის მსჯელობაში სრულიადაც არ გამოდის ზემოხსენებული, მის მიერ მოხმობილი და ახსნილი  კიპრიანესა და ფერმილიანეს პრაქტიკიდან. პირიქით, მას სურს, ენკრატიტთა   ხელახალი  ნათლობა გაამყაროს სპეციალური დასკვნებით– მათი  ბუნებრივი თვისებებიდან გამომდინარე. „ მათ ჩაიფიქრეს დაეჩქარებინათ საკუთარი ნათლობა,“ რათა გამხდარიყვნენ ეკლესიისათვის წარმოუსახველნი“–სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ–არის ეჭვი, რომ მათ საკუთარ ნათლობაში შეიტანეს, რაღაც ღვთის განგების შემრყვენელი, რის გამოც, ამ სექტანტთა მიღება ხდება პირველი წესით–ანუ ხელახალი ნათლობის გზით. ნათელია, რომ წმინდა მამის ფიქრები მომდინარეობს არა მარტო ზოგადსაეკლესიო წესიდან   მიღების სამი  წესის შესახებ, არამედ სხვა რამიდანაც.

გამოთქვამს, რა თავის პირად აზრს ენკრატიტების ხელახლა მონათვლის შესახებ, წმინდა მამას ეშინია „ არ შეაჩეროს გადასარჩენნი გადადების სიმკაცრით“, შემდეგ ამ აზრს უარყოფს და გვირჩვეს „მივსდიოთ მამათა ჩვეულებებს, რომელთაც  კათილად განაგეს ჩვენი საქმენი.“ „მამათა ჩვეულება“ აქ შეიძლება ნიშნავდეს  მხოლოდ ზემოაღნიშნულ საეკლესიო წესს. ბასილი დიდი არაა დარწმუნებული თავის პირად აზრში, თუ რომელ ხარისხს უნდა მიაკუთვნონ ენკრატიტები და   ბოლომდე  ემორჩილება  ეკლესიის წესდებას, სადაც ყველა ხარისხის ნიშან–თვისებები და მახასიათებლებია ჩამოყალიბებული. მას ახსოვს, რომ კართაგენელთა არაზომიერმა სიმკაცრემ ხელი შეუშალა მრავალთა გადარჩენას და რომ ეს უკვე დაგმობილია მსოფლიო საეკლესიო კრების მიერ, რომელმაც მიიჩნია, რომ საჭიროა უფრო „კეთილგანგებული გადაწყვეტილებები.“

ბასილი დიდს, რომ ეკლესიის სარგებელი მიეჩნია ერთადერთ კანონად არამართლმადიდებლებთან ურთიერთობაში ის არ იტყოდა ამას:––თუ ენკრატიტები იღებენ ჩვენს ნათლობას, ეს არ განსაზღვრავს ჩვენს ურთიერთობას მათდამი. ჩვენ, ამ საქმეში არ უნდა ვიხელმძღვანელოთ   მათდამი მადლიერების გრძნობით,“მაგრამ დავემორჩილოთ წესებს, დავიცვათ წესები  სიზუსტით“ (დავემორჩილოთ კანონთა აკრიბიას). რადგან აქ საუბარია  მიღების წესებზე „აკრიბიაც“ იმაშია, თუ თავისის ბუნებრივი თვისებებიდან გამომდინარე რომელი საზოგადოება რომელ ხარისხს ეკუთვნის (პირადი მოსაზრებისგან დამოუკიდებლად).

მოითხოვს   რა წმინდა ბასილი დაჟინებით ენკრატიტთა მირონცხების აუცილებლობას, მოულოდნელად  იხსენებს ეპისკოპოსების ზოინესა და სატორნინეს ხილულ ხარისხში აყვანას და ასკვნის, რომ ჩვენ უკვე „აღარ  შეგვიძლია სიმკაცრით გავრიყოთ ენკრატიტები ეკლესიიდან“. ეს ციტატა მოყვანილია ზემოხსენებული წესდებიდან:“ჯერ კიდვე არა უცხონი ეკლესიისათვის“, თანაც აქ წმინდა ბასილი უფრო დიდ შემეცნებით კომენტარს აკეთებს სიტყვა „უცხონი“–სთან. ზოინესა და სატორნინეს მიღებით დგინდება „მათთან (ენკრატიტებთან) ურთიერთობის რაღაც წესები“. ზემოთ ვთქვით, რომ გამთიშველთა ეკლესიაასათვის „არა უცხოდ“ გამოცხადება უშვებს მათ რაღაც კავშირს ეკლესიასთან, რომელიც მათ ზოგიერთ საეკლესიო საიდუმლოებებს უნარჩუნებს. აქ წმინდა ბასილი ამ კავშირს პირდაპირ უწოდებს „ურთიერთობის  ზოგიერთ  წესს“, ურთიერთობა კი ორივე მხარეს ავალდებულებს ერთმანეთის საიდუმლოებები აღიარონ–თუმცა აქ „მხოლოდ ურთიერთობის ზოგიერთ წესზეა საუბარი“, რადგან ურთიერთობა არასრულია და მხოლოდ საიდუმლოთა ზოგიერთ წესს ეხება.

როგორ მოხდა, რომ ეპისკოპოსთა მიღების ეს ერთი ფაქტი წმინდა ბასილისათვის აუცილებლობად იქცა? დიონისე როგორც ვნახეთ აღიარებდა პეპუზიანთა ნათლობას. ბასილი კი ამტკიცებს რა ამის არასწორობას, ამბობს, რომ  „ჩვენ არ უნდა მივსდიოთ არაჭეშმარიტს, არასწორს“. როგორც ჩანს ზოინესა და სატორნინეს მიღება რომელიმე ეპისკოპოსის თვითნებობის შედეგი კი არა, რომელიღაც საეკლესიო კრებაზე მიღებული გადაწყვეტილებების შედეგი იყო. ეტყობა აქ გამოიძიეს ენკრატიტთა სექტის ბუნებრივი თვისებები და გადაწყვიტეს   მიეღოთ   ზოინე და სატორნინე    მესამე  წესით. სასამართლო პრაქტიკაში  კი კერძო შემთხვევაზე სასამართლოს მიერ გამოტანილი –უმაღლესი ინსტანციის მიერ დადგენილი განსაზღვრება –განგებულება– კანონად იქცევა სხვა ყველა ანალოგიური შემთხვევებისათვის. საჭიროებას არ წარმოადგენს იმისი ძიება თუ რომელ კატეგორიას უნდა მიეკუთვნონ ენკრატიტები:–საეკლესიო სასამართლომ ისინი სატორნინესა და ზოინეს სახით მესამე კატეგორიას მიაკუთვნა. აქედან გამომდინარე მათი მიღება არ შეიძლება აიხსნას ისე, თითქოს წმინდა ბასილი თვალს ხუჭავს წესების ფაქტიურ დარღვევაზე, რადგან შიშობს ამ საკითხის წინ წამოწევით მღელვარება არ გამოიწვიოს. აქ იგი გააზრებულად, თანამიმდევრულად უმორჩილებს თავის აზრს არსებულ კანონს. იურიდიულ საკითხზე მომუშავე იურისტისათვის ასეთი გადაწყვეტა საკითხისა სავსებით ბუნებრივია.

ბასილი დიდის პირველი წესდების ანალიზიდან ჩანს, რომ  არამართლმადიდებელი საზოგადოების სამ ხარისხად განაწილების საფუძველი არის  მათი გაუცხოვების დონე, რაც მომდინარეობს  მათ მიერ საეკლესიო წესებისა და სწავლების შეცვლისაგან.  ბოლომდე, საერთოდ ჩამოშორებულებს ეკლესია არაქრისტიანებად თვლის და მიღებისას ხელახლა ნათლავს. მასთან, კი ვინც ბოლომდე არაა ჩამოშორებული იტოვებს გარკვეულ კავშირს, იცავს მასთან „ურთიერთობის გარკვეულ წესებს“–მიიჩნევს რა ჭეშმარიტად  მის ზოგ საიდუმლოს. რა თქმა უნდა ბასილი დიდი საუბრობს ამაზე უფრო ანალოგებით და მინიშნებებით ვიდრე ზუსტი ტერმინებით. მისი პირველი წესდება არ იძლევა საშუალებას მკვეთრად დავინახოთ როგორ აგრძელებენ მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში დარჩენას მისგან გამიჯნული საზოგადოებები, როგორ შეიძლება არ დაირღვეს  მემკვიდრეობით მიღებული მადლი  (მადლის მემკვიდრეობა) ფაქტიური განხეთქილების დროს. მამა ბასილიმ საჭიროდ არ მიიჩნია დეტალურად აეხსნა, როგორ და რაში რჩებიან გამთიშველები „ეკლესიისათვის არაუცხონი“. როგორც სჩანს არც მისთვის და არც მისი მომავალი მკითხველისათვის ამას ახსნა არ სჭირდებოდა, რადგან ეს ყველასთვის გასაგები და მისაღები იყო. რაც არ უნდა იყოს, არ შეიძლება იმაზე ფიქრი, რომ აქ საქმე ეხება გამთიშველთა მიერ მხოლოდ გარეგნული ეკლესიურობის შენარჩუნებას, რადგან გარეგნულობა  მათ საიდუმლოს მადლს არ ანიჭებს და არ ავალდებულებს მართლმადიდებელ ეკლესიას „მასთან ურთიერთობის წესები მონახოს“. არის რაღაც უფრო მეტი, გათვალისწინებული საეკლესიო კრების სიბრძნით, რაც იძლევა საშუალებას ერთმანეთის გვერდით  უშიშრად დადგეს რწმენა ერთი მხსნელი ეკლესიის შესახებ და რწმენა უფლის ნებით დადგენილი ერთი ნათლობის შესახებ, თუნდაც ეს ნათლობა აღსრულებულ იქნას ეკლესიის გარეთ. ფიქრი გამთიშველთა არა საბოლოო ჩამოშორებაზე  ეკლესიისაგან თითქოს ეწინააღმდეგება მთელს საეკლესიო პრაქტიკას მათთან მიმართებაში. საეკლესიო წესებით აკრძალულია ლოცვითი ურთიერთობა არა მარტო იმ ერეტიკოსებთან რომელთა შესახებაც საუბარია წმინდა ბასილის  პირველ წესდებაში, არამედ ზოგადად ყველა განდგომილთან.  მათ არ შეიძლება ჰყავდეთ მოწამენი, ჰქონდეთ სიწმინდენი, საიდუმლონი.

უპირველეს ყოვლისა მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ საეკლესიო პრაქტიკის გარეგნული სიმკაცრე და სიხისტე სრულიადაც არ გულისხმობს ცოდვილთან საბოლოო კავშირის გაწყვეტას, უფრო პირიქითაა. მაგალითად წმინდა პავლე მოციქულმა დამოძღვრა კორინთელები არ ჰქონოდათ ურთიერთობა მრუშებთან, მექრთამეებთან, მევახშეებთან, კერპთაყვანისმცემლებთან და სხვებთან, თუმცა არც ეკლესიის გარეთ მდგომებთან, ანუ, თუ ვინმე   ძმა (ანუ   ქრისტიანი, ეკლესიის წევრი) იწოდება მრუშად და სხვა ზემოაღნიშნულად  ასეთებთან –  „ესევითარისა მის თანა არცაღა ჭამად“ (1 კორინთელთა თავი 5, 9-13). თუ გამთიშველებისადმი გამოიყენება ცნობილი ჩამოშორების  განსკუთრებული  ზომები, ეს  მოწმობს იმას, რომ მათ ეკლესია ჯერ კიდევ ძმებად, ეკლესიის წევრებად თვლის, რომლებიც შეცდნენ და საჭიროებენ გამოსასწორებელ ღონისძიებებს.

შემდგომ აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ ეკლესიის  არამართლმადიდებლებთან ურთიერთობაზე მსჯელობისას  ჩვენ ვტრიალებთ არა დოგმატიკის, არამედ საეკლესიო სამართლის ან დისციპლინის სფეროში. აქ საქმე ეხება არა ცნობილ, განყენებულ პრინციპებს და მათ შორის ურთიერთობას, არამედ ამ პრინციპების მისადაგებას კონკრეტულ მოვლენებთან, ასევე ცოცხალ ადამიანებთან, პიროვნებებთან.  აქ დოგმატიკურმა ლოგიკამ უნდა შეძლებისდაგვარად დაუთმოს არსებულ სინამდვილეს, დანაშაულის ხარისხს, გამოუსწორებლობას და სხვა. რეალურ ცხოვრებაში ამ პრინციპების ასეთ გარდატეხის ცოცხალ მაგალითს ემსახურება მართლმადიდებელი ეკლესიის სინანულის დისციპლინა (სინანულის საიდუმლო).

მკაცრად რომ ვთქვათ, არც ერთი მკვლელი, მრუში, მევახშე თუ მექრთამე ვერ დაიმკვიდრებს ღვთის სასუფეველს: „და ესემცა უწყით, რამეთუ ყოველსა მეძავსა და არაწმიდასა და ანგაჰრსა, რომელ არს კერპთ–მსახური, არა აქუს მკვიდრობა სასუფეველსა ქრისტესსა და ღმრთისასა“ (ეფესელთა 5,5). ლოგიკით ჩანს, რომ ნათლობის მერე ყველა შემცოდე ეკლესიიდან მკვდარი ნაწილივით უნდა მოიკვეთოს. ასე ასწავლიდნენ ზოგი საეკლესიო აზრის დამგმობი სექტები. მართლმადიდებელი ეკლესია კი პირიქით თავის დანიშნულებას ცოდვილი ადამიანის სულში არსებული ჭეშმარიტი ნაპერწკლის  აგიზგიზებაში, მისი სრულფასოვანი ცხოვრების აღდგენაში ხედავს. ამიტომაც ცოდვილთათვის მან   აღმართა ისეთი კიბე, რომელზედაც ბასილი დიდის პირველ წესდებაშია ნათქვამი:––მხოლოდ ყველაზე მოუნანიებელ ცოდვილებს იშორებს იგი, აღუკვეთს წმინდა ზიარებას და ქრისტიანულ დაკრძალვას. სხვა ცოდვილთ მხოლოდ დროებით აღეკვეთებათ ზიარება. ჩვეულებრივ, მძიმე შეცოდებების არმქონე ერისკაცებს კი ზიარების უფლება მოძღვართან აღსარების შემდეგ ეძლევათ. ზოგ ცოდვილს კი ხშირად მრავალწლიანი სხვადასხვა სახის ეპიტიმია ეკისრებათ გამოსწორების მიზნით. წმინდა ზიარებიდან განშორებული იურიდიულად ჯერ კიდევ ეკლესიაშია მაგრად ფაქტიურად მის გარეთაა, რადგან მოკლებულია ყველაზე მთავრ საიდუმლოს–ქრისტეს სისხლისა და ხორცის ზიარებას.

რა თქმა უნდა  მონანიების დისციპლინასა და ეკლესიის მიერ არამართლმადიდებელი საზოგადოებების გასამართლებას შორის ანალოგია არ არსებობს. მონანიების დისციპლინა თავისი არსით ცვალებადი და უსასრულობამდე მრავალფეროვანია, რადგან ყველა ცოდვილს თავისი უნიკალური ცხოვრება, ისტორია და მდგომარეობა აქვს. არსებული ეპიტიმიის წესების პრინციპები ყველა კონკრეტული ადამიანისათვის ინდივიდუალურია და დიდ განსჯას მოითხოვს. დისციპლინას კი მთელ საზოგადოებასთან მიმართებაში   უკვე ზემოხსენებულის გამო არ შეუძლია არ მოითხოვოს კონკრეტულ საზოგადოებასთან დაკავშირებული უფრო მყარი წესები. თანაც ამ საზოგადოებების წევრებს ერთ მუშტად კრავს სწორედ ის საკითხები, რომლებიც მას ეკლესიისაგან გამოყოფს. მთელი საზოგადოებების სასამართლო არის სწორედ საეკლესიო სასამართლო– ცოდვილებისა და აქედან გამომდინარე მის საფუძველში დევს ის დასაწყისი, ის „სასწაულებრივი გადარჩენა უფლისაგან მისი კაცთმოყვარეობის გამო“, რომელიც არ უშვებს არც საკმევლის ჩაქრობას არც  მოტეხილი ტოტების გათელვას, რომელიც ცოდვილში სიცოცხლის უმცირეს ნიშანსაც კი უფრთხილდება,  რათა   ხელსაყრელ პირობებში და სიტუაციაში ეს უმცირესი ნიშანი სიცოცხლისა გაღივდეს  და ადამიანი ბოლომდე ააღორძინოს. ამიტომაა, რომ ეკლესია თავისი წიაღიდან   მხოლოდ ერეტიკოსებს იშორებს სრულიად და სამუდამოდ (თუ ჩავუღრმავდებით ვნახავთ, რომ ისინი თვითონ ჩამოშორდნენ და განუდგნენ საბოლოოდ ეკლესიას). გამთიშველებს რომლებიც  გაემიჯნენ ეკლესიას „მკურნალობას დაქვემდებარებული საკითხების გამო“ –ეკლესია მკურნალობს  ნათლობით–როგორც ჯერ კიდევ საეკლესიო საიდუმლოთი. თვითაღიარებულებს  კი ქიროტონიით და მირონცხებით. ცოდვილი სინანულის საიდუმლოს შემდეგ ხდება მართლმადიდებელი  ეკლესიის სრულფასოვანი წევრი. იგი ინარჩუნებს ადრე მიღებული ნათლობის და სხვა იმ საიდუმლოებებს რომელთაც  მის ძველ ეკლესიაში აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესია და იღებს იმას, რაც მას აკლია (ზოგი მირონცხებას, ზოგი  აღსარებით ცოდვათა მიტევებას). ანუ ახალმოქცეული ინარჩუნებს ყველა ჭეშმარიტ საიდუმლოს, რომელიც მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ არაა უარყოფილი.

მე შეიძლება მკითხონ :გამთიშველნი და თვითაღიარებულები ითვლებიან „ჯერ კიდევ ეკლესიის წიაღში მყოფებად?“ ან „ეკლესიისაგან არა განშორებულებად?“, რა საჭიროა მათი შეერთება მართლმადიდებელ ეკლესიასთან თუ აქვთ სულის საცხონებელი ჭეშმარიტი საიდუმლოებები? პასუხი შემდეგია: არამართლმადიდებლებს აქვთ ზოგი ჭეშმარიტი საიდუმლო, აქვთ უფლება ატარონ ქრისტიანის სახელი  ყოველივე აქედან გამომდინარეთი, ისინი დგანან ფიგურალურად რომ ვთქვად მართლმადიდებელი ეკლესიის ზღურბლთან, მაგრამ საეკლესიო ევქარისტიაში არ მონაწილეობენ. უფალმა თქვა „თუ კაცის ხორცს არ ჭამთ და მის  სასხლს არ სვამთ, სიცოცხლე არა გაქვთ თქვენში“(იოანე 6, 53). მართალია არამართლმადიდებლები აღასრულებენ ევქარისტიას, მაგრამ ჩვენ არა გვაქვს მათ ევქარისტიაში მონაწილეობის უფლება (არც მათ ჩვენსაში). არად სწორედ ევქარისტიაა მაზიარებელთა ერთობა ქრისტესთან და ქრისტეში ერთმანეთთან. ესე იგი რომელიღაცა ჩვენთაგანი ჭეშმარიტ ევქარისტიას არ აღასრულებს. ორი ერთმანეთში შეუთანხმებელი ევქარისტიის არსებობა კი  ისეთივე შეუძლებელია, როგორც ორი ქრისტესა და ორი ეკლესიის არსებობა. ესე იგი შეუთანხმებლობა და წინააღმდეგობა სწავლებაში ერთი მხსნელი, მაცხოვნებელი ეკლესიის შესახებ, ასევე არამართლმადიდებელი საზოგადოებების საიდუმლოთა (ნათლობის და სხვა) ჭეშმარიტად მიჩნევა შეიძლება მაშინ, როცა ჩვენ სექტანტთა მსგავსად ადამიანური მიხვედრილობით ვიხელმძღვანელებთ. საეკლესიო გადმოცემისათვის კი ასეთი წინააღმდეგობა არ არსებობს. ეკლესია– როგორც ქრისტეს „აღსრულება“  შეგნებულად აცნობიერებს, რომ იგია ადამიანთათვის მადლის ერთადერთი, ჭეშმარიტი წყარო. ამიტომ ამბობს წმინდა კვიპრიანე. :“ვინც ეპისკოპოსის გარეთაა (ანუ თვითაღიარებულია)–ის ეკლესიის გარეთაა. ვისთვისაც ეკლესია არაა დედა (იგულისხმება გამთიშველები)–მისთვის ღმერთი არაა მამა.“ ფლობს რა „გახსნისა და შეკვრის ძალას“ ეკლესიას აქვს უფლება ყველა დაუმორჩილებელი განკვეთოს და საუკუნო ცხონების–გადარჩენის იმედი დაუკარგოს. თუმცა მას, როგორც ქრისტეს საქმეთა  გამგრძელებელს   ასეთი მკაცრი განაჩენი  მხოლოდ მაშინ გამოაქვს, როცა ყველანაირი მკურნალობა უშედეგოა. ჩვეულებრივ, იგი  არ აღასრულებს  გამთიშველებთან და თვითაღიარებულებთან  ევქარისტიულ და ლოცვით ურთიერთობებს, თუმცა „ურთიერთობის ზოგ ფორმას „ მათთან ინარჩუნებს, რაც საშუალებას იძლევა ამ საზოგადოებებში ჭეშმარიტი საიდუმლოებები აღსრულდეს.