შესაძლებელია თუ არა ხსნა ეკლესიის მიღმა?

დიაკვანი ანდრეი (კურაევი)

სპეციალურად საიტისთვის რუსულიდან თარგმნა დავით ხოსიტაშვილმა 

რატომ არიან მართლმადიდებლები ასე დარწმუნებულნი იმაში, რომ ეკლესიის მიღმა ხსნა არ არის? ეს რა, ცუდი ხასიათისათვის დამახასითებელი თვისებაა? შეუწყნარებელი საბჭოთა იდეოლოგიის დანატოვარია? შედარებით უფრო გვიანი “შუასაუკუნეების” აზრთა წყობის ბრალია? თუ, გარკვეულწილად, მართლმადიდებელთა აშკარა და სკანდალური დისტანცირება სხვა რელიგიათა მიმართ, თანამედროვე თაობის მართლმადიდებელ ქრისტიანთა დამახასიათებელი თვისებაა. ანუ ის, რაც დამოკიდებულია თავად ჩვენზე, ჩვენს განწყობაზე, ჩვენს აღზრდაზე. ანდა, იქნებ ეს, გარკვეულწილად მართლმადიდებელთა მსოფლმხედველობის მრავალსაუკუნოვანი ნორმაა? საიდან საზრდოობს მართლმადიდებლური იზოლაციონიზმი – სურვილებიდან (ცოდვითი სურვილებისგან, საერო მორალის თვალსაზრისით), მოძღვართაგან და თანამედროვე ერისკაცებისგან, თუ პირდაპირ ბიბლიასა და მართლმადიდებლური ტრადიციის წიაღიდან?

ქრისტიანები არ არიან საკუთარი ეკლესიისა და რწმენის ბატონ-პატრონნი. ჯერ კიდევ მოციქულების შესახებ არის ნათქვამი – “თქვენ კი არ აგირჩევივართ, არამედ მე აგირჩიეთ”. ქრისტიანები არ ფლობენ არანაირ ჭეშმარიტებას. ჩვენ რომ ვყოფილიყავით გნოსტიკოსები ან ოკულტისტები, რომლებიც თავიანთი ასკეზითა და ძალისხმევით ქმნიან საკუთარ კოსმოგონურ სისტემებს, მაშინ შეგვეძლებოდა იმის თქმა საკუთარი თავის შესახებ, რომ ჩვენ ვპოვეთ ცოდნა და ვფლობთ მას. მაგრამ საქმე სწორედ იმაშია, რომ ჩვენ კი არ ვიპოვეთ, არამედ ჩვენ გვიპოვეს. ჭეშმარიტება შეიჭრა მოციქულთა ცხოვრებაში და უთხრა: “გაგიჭირდება წიხლვა დეზისა”(საქმ. 9:5). მორწმუნე ადამიანი არ “ფლობს ჭეშმარიტებას” – ის მას ემსახურება. ესე იგი, იმ დროსაც კი როდესაც ჩვენ მოგვინდება ვიყოთ “გახსნილები” და “თანამედროვენი”, ახალი ქრისტეს გამოგონებას მაინც ვერ მოვახერხებთ.

ეკლესიაში შესვლა კონკრეტულ, ცოცხალ თემთან ერთობას ნიშნავს, რომელსაც ქრისტემ ბუნდოვანი გამოცანა-კოანები კი არ დაუტოვა, არამედ საკმაოდ მკაფიოდ განსაზღვრული მცნებანი. “სარწმუნოება არ გახლავთ ეული ტვინის ჭყლეტის შედეგი, სადაც  ყოველგვარი კავშირებისგან გათავისუფლებული მე, ჭეშმარიტების ძიებაში იგონებს რაღაცეებს…  და თუკი სარწმუნოება არ არის მოგონილი ჩემს მიერ, მაშინ მის სიტყვას ბედის ანაბარად ვერ მივაგდებთ და ვერ ჩავანაცვლებთ.” [1]

სახარებაში ბევრია ისეთი რამ, რაც პირადად მე არ მომწონს. მაგალითად, აქ ნათქვამია “ნეტარ იყვნენ გლახაკნი სულითა”, ცხადია, მე უფრო დამაშვიდებდა მანდ რომ ყოფილიყო: “ნეტარ იყვნენ ღვთისმეტყველების პროფესორები”.

ასევე ძალიან მინდა რომ სახარებაში არ ყოფილიყო იგავი ათი ასულის შესახებ. ამ იგავის შინაარსი ნათელია: შეიძლება მხურვალე გულით შევეხმიანოთ სიძეს, შეიძლება გავხდეთ ქრისტიანი, მაგრამ საბოლოო ჯამში ჩვენი გზები არ გადაიკვეთოს ქრისტესთან – თუკი ჩვენი სულის ლამპარში, ღვთისადმი თავგამოდებული სიყვარულის კანდელის ზეთი უფრო მალე ჩაიწვება ვიდრე მოსალოდნელია, თუკი ქრისტესთან თანაცხოვრების საწყისი ლოცვითი წვა შესამჩნევად განელდება და სიცოცხლის ბოლოს ვიქცევით ჩვეულებრივ ნელ-თბილ ობივატელად, რომელიც სიტყვებით კი საუბრობს ქრისტეზე, მაგრამ საქმეებით შორსაა მისგან. ჩემთვის უფრო ახლოებელი იქნებოდა სექტა “ოჯახის” კონცეფცია (ადრე ის “ღვითის შვილის” სექტის სახელით იყო ცნობილი და თავისი სკანდალური პოპულარობა მოიპოვა იმით, რომ სახარების ქადაგების მეთოდად პროსტიტუციას იყენებდა, მათ შორის ბავშვთა პროსტიტუაციასაც, რომელსაც “მოარშიყე ლიფსიტას სამწყსოს” უწოდებდა): თუკი შენ ერთხელ იწამე ქრისტე, მას შემდეგ ვერანაირი ცოდვა ვეღარ შეძლებს წაგართვას ცათა სასუფეველი, შენ უბრალოდ განწირული ხარ საცხოვნებლად” [2]

გარდა ამისა, მე მინდა ბესარიონის სექტის (“თემი ერთიანი რწმენისა”) ერთი დოქტრინა გავიზიარო. მათ აქვთ ერთი სიმპატიური თეორია, რომ ადამიანი დედამიწაზე შვიდჯერ ცხოვრობს. როდესაც მე ვკითხე ბესარიონს (მან თავი მეორედ მოსვლის მესიად გამოაცხადა), კონკრეტულად რა სიახლის მიწოდებას ცდილობდა იგი კაცობრიობისთვის, “ჰრქუა ძემან კაცისამან კანდიდატს ღვთისმეტყველებისა” [3], რომ მოსვლის მიზანი იყო ცნობა იმის შესახებ, რომ ჩვენ მხოლოდ შვიდჯერ ვცხოვრობთ ამ ქვეყანაზე. მართლაც, ტრადიცული ქრისტიანობა თვლის, რომ ადამიანი მოიპოვებს ამა თუ იმ სახის მარადიულობას მისი ერთხელ ცხოვრების შედეგის საფუძველზე (ვითარცა-იგი წინა-უც კაცთა ერთ გზის სიკუდილი და მისა შემდგომად საშჯელი…” ებრ. 9:27) აღმოსავლური რელიგიები მოგვითხრობენ მილიონი გარდასხეულელების შესახებ. აღმოსავლური ვარიანტი ნამეტანი დამღლელია, აი, შვიდი მცდელობა კი ზუსტად ის არის, რაც საჭიროა.

ბევრი რამის შეცვლის სურვილი მექნებოდა წმინდა წერილში… მაგრამ არ შემიძლია – რადგან არ ეგების ქრისტიანს სახარების ცენზურაში გატარება. თუკი ჩვენ “გამოსყიდულნი ვართ ქრისტეს მორჩილებისთვის”, მაშინ არ უნდა მივუსადაგოთ ღვთის სიტყვა ჩვენს სურვილებს და ჩვენი შემეცნების დონეს, არამედ თავად შევეცადოთ გაგება, რისთვის და რის შესახებ გვამცნობს ჩვენ სახარება. შეიძლება აღვშფოთდეთ, რომ ტატიანა ლარინამ უარყო ორიგენე. მაგრამ თუკი ჩვენ გვინდა ჩავწვდეთ პუშკინს და არა მხოლოდ გამოვთქვათ ჩვენი აზრი ცხოვრებისა და “თავისუფალი სიყვარულის” შესახებ, შედარებით ნაყოფიერი იქნებოდა დაფიქრება იმის შესახებ, მაინც რატომ აირჩია პუშკინმა ამგვარი დასასრული…თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ რა არის ყველაზე მთავარი სახარებაში – უფრო კი მივხვდეთ რატომ გახდა ღმერთი ადამიანი და რატომ არ შემოიფარგლა მხოლოდ ქადაგებებითა და საუბრებით, მეტიც – მოკვდა და აღდგა, გვმართებს უფრო მეტი დაკვირვებით წავიკითხოთ წერილი. ხოლო ესა თუ ის პირადი სურვილი ან თანამედროვე მოსაზრება შევაჯეროთ სახარებასთან.

მაშ ასე, ქრისტიანული რწმენა იმის შესახებ, რომ ქრისტეს მიღმა არ არის ხსნა – ადამიანური შეუწყნარებლობისა და შემოსაზღვრულობის შედეგია, თუ – გარდაუვალი და ლოგიკური დასკვნა იმ გამოცხადებიდან, რაც აღბეჭდილია წმინდა წერილში?

მთელ ბიბლიას წარმართობის გამოაშკარავება გასდევს. რა არის წარმართობა? წარმართული ხალხურს ნიშნავს. წარმართობა ხალხის რელიგიაა (ენის რელიგია, რუსულიდან Язычество (მთაგმნ. შენიშვნა)). ის ადამიანური რელიგიური შემოქმედების ნაყოფია. ქრისტიანული ღვთისმეტყველება აღიარებს მითოლოგიური შემოქმედების იმ მექანზმებს, რომელსაც აღწერს თანამედროვე მეცნიერული რელიგიათმცოდნეობა და რელიგიის ფსიქოლოგია. ჩვენ მხოლოდ იმას აღვნიშნავთ, რომ ეს ადამიანური მექანიზმები მოქმედებენ საკმაოდ სრულად და ამომწურავად წარმართულ რელიგიებში, მაგრამ ისინი არ არიან სრულყოფილნი, ქრისტიანობის არსის ასახსნელად. ამ მექანიზმების, “არქეტიპების”, “პროექციის”, “სუბლიმაციის”, “გამოხშირვის” და ა.შ. გარდა, ქრისტიანობის ასახსნელად აუცილებელი მინიმუმი თავად ქრისტეს არსებობაა. შესაძლოა, სპარტაკის დამარცხებამ ნამდვილად შეამსუბუქა ქრისტეს გამარჯვება, მაგრამ ამ გამარჯვებისათვის აუცილებელი იყო თავად ქრისტეს არსებობა.

ბიბლიური ღვთისმეტყველების მოსაზრებით, წარმართობა ადამიანთა რელიგიური ძიების ნაყოფია, სახარება კი – შედეგია იმისა, რომ ღმერთმა თავად გამოუვლინა თავი ადამიანებს. სხვა რელიგიების შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ იქ ადამიანები ჯერაც ეძებენ ღმერთს. ბიბლიაში კი მოთხრობილია ისტორია იმის შესახებ, თუ როგორ ეძებდა ღმერთი ადამიანებს. ერთ-ერთი პირველი სურათი ბიბლიიდან  – ადამი, რომელიც ემალება ღმერთს ბუჩქის ძირას. (დაბ. 3:8) გადამწყვეტი მომენტი კი ეს არის: “მო-სამე-იწია თქუენ ზედა სასუფეველი ღმრთისაჲ”. ადამიანებს უწია სიხარულმა, სახარება დაეწია მათ… ბიბლიური რელიგია არ წარმოადგენს ისრაელის რელიგიას. ეს არ არის ერთგვარი სარწმუნოებრივი სისტემა, რომელიც ოდესღაც შეიმუშავა ებრაელმა ხალხმა. ბიბლია თავს მოხვეულია ისრაელზე და არა მის მიერ შექმნილი.

მოსეს თითქმის ძალით მიჰყავს თავისი ხალხი ეგვიპტიდან, მისი 40 წლიანი მოგზაურობის მიზანი – მისივე ხალხის სიკვდილია… ის, ვინც იშვა მონობაში, ის ვინც სრულად განმსჭვალულია ეგვიპტური მაგიითა და წარმართობით, არ შეუძლია შევიდეს წმინდა მიწაზე. თავად მოსეც კი მხოლოდ შორიდან ხედავს, მაგრამ არ ეხება აღთქმულ მიწას.  ეს 30 – 40 წელი იყო უწყვეტი რიგი მოსეს და მისი ღმერთის წინააღმდეგ ისრაელის ამბოხებისა. შემდგომ მსაჯულნი და წინასწარმეყველნი ერთვებიან საკუთარი ხალხის წარმართული მიდრეკილებების წინააღმდეგ ბრძოლაში. კერპების დამზადება და სპირიტიზმი, მაგია და ასტროლოგია, მეზობელი ტომების წარმართული დოქტრინებითა და პრაქტიკით გატაცება – აი ის ჩამონათვალი, საითაც იხრებოდა ხალხი ყურადღების მცირედ შესუსტების დროსაც კი და საიდანაც ისევ და ისევ უწევდათ ამოქაჩვა ღვთის მიერ გამოგზავნილ ფანატიკოსებს.  წინასწარმეტყველები და მსაჯულები ღვთის ძალითაც და მახვილითაც ჟლეტდნენ მეამბოხეებს. მეამბოხენი (გამომხატველები ხალხის სურვილისა, ანუ ოცნებისა სიმდიდრის მომტანი მაგიის შესახებ) ხოცავენ და აძევებენ წინასწარმეტყველებს. “…სხუანი წარკუეთითა თავთაჲთა აღესრულნეს; და არა მოიღეს მათ გამოჴსნაჲ, რაჲთა უმჯობესსა აღდგომასა ღირს იქმნენ. ხოლო სხუანი ტანჯვითა და გუემითა განიცადნეს; მერმე კუალად ბორკილებითა და საპყრობილებითა; ქვითა განიტჳნნეს; განიხერხნეს; განიცადნეს; სიკუდილითა მახჳლისაჲთა მოსწყდეს; იქცეოდეს ხალენებითა და თხის ტყავებითა ნაკლულევანნი, ჭირვეულნი, ძჳრ-ხილულნი, რომელთა ღირსვე არა იყო სოფელი ესე, უდაბნოთა ზედა შეცთომილნი, მთათა და ქუაბთა შინა და ჴურელთა ქუეყანისათა.” (ებრ. 11:35-38)

ამ ხალხის უკან იდგა უფალი, რომლის თვალშიც ისრაელი მსგავსია მიგდებული ბავშვისა. “…შობა შენი, რომელსა დღესა იშევ, არა შეიკრნეს ძუძუნი შენნი, უპე შენი არა მეტკუეთილ-ყვეს. და წყლითა არა განიბანე საცხოვნებელად, არცა მარილითა შეიმარილე და სახუევლებითა არ შეიხჳე. არცა ჰრიდა შენ ზედა თუალმან ჩემმან ყოფად შენდა ერთიცა ამათ ყოველთაგანი, ვნებად რაჲმე შენ ზედა; და განიგდე პირსა ზედა ველისასა გულარძნილებითა სულისა შენისაჲთა, რომელსა დღესა იშევ. და განვვლე შენ ზედა და გიხილე შენ შებღალული სისხლისა მიერ შენისა და გარქუ შენ: სისხლისაგან შენისა ცხორებაჲ; და გარქუ შენ: სისხლისა თანა შენისა სცხონდე. განმრავლდი უბრალოდ, ვითარცა აღმოსავალი აგარაკისაჲ, მიგეც შენ და განჰმრავლდი და განსდიდენ და შეხუედ ქალაქებთა ქალაქთასა; ძუძუნი შენნი აღემართნეს და თმაჲ შენი აღმოჰჴდა, ხოლო შენ იყავ შიშუელ და უშუერქმნილ. და განვლე შენ მიერ და გიხილე შენ; და, აჰა, ჟამი შენი და ჟამი დამარღუეველთაჲ; და განვიფრთენ ფრთენი ჩემნი შენ ზედა და დავბურე უშუერებაჲ შენი, და გეფუცე შენ და შემოვედ აღთქმისა მიერ შენ თანა, – იტყჳს ადონაი უფალი, – და იქმენ ჩემდად. და განგბანე შენ წყლითა და წარგრეცხე სისხლი შენი შენგან და გცხე შენ ზეთითა. (იეზეკ. 16:4-9) და შეიმკვე ოქროჲთა და ვერცხლითა, და იქმნეს გარემოსასხმელნი შენნი ბისონისანი და ტრიხაპტანი და ჭრელნი ჭიჭნაუხტითა შეგასხენ; და მიგეც საჭმლად შენდა სემიდალი და თაფლი და ზეთი, შეჭამე და იქმენ შუენიერ ფრიად ფრიად და წარემართე მეფობად. (იეზეკ. 16:13) და მოსავ იქმენ სიკეთესა ზედა შენსა და ისიძვე სახელითა შენითა და განჰფინე სიძვაჲ შენი ყოველსა ზედა თანწარმავალსა; მისსა იქმნა, რომლისა არა იყო. (იეზეკ. 16:15) რაჲთა განვწმიდო გული შენი, – იტყჳს ღმერთი უფალი, – ქმნასა შინა შენგან ამათ ყოველთა საქმეთა დედაკაცისა მეძვისა განკადნიერებულისათა, და განჰმეძვენ სამ წილ ასულთა შორის შენთა? (იეზეკ. 16:30) და ყოველთა მეძავქმნილთაჲ მის თანა მიმცემელი სასყიდელთაჲ: ხოლო შენ მისცენ სასყიდელნი ყოველთა ტრფიალთა შენთა და აღსტჳრთევდ მათ მოსლვად შენდამი გარემოჲს სიძვითა შენითა. (იეზეკ. 16:33) ამისთჳს, მეძავო, ისმინე სიტყუაჲ უფლისაჲ! (იეზეკ. 16:35) ამისთჳს, აჰა, მე შენ ზედა შევკრიბნე ყოველნი ტრფიალნი შენნი, რომელთა შორის აღერიე მათ შორის, და ყოველნი, რომელნი შეიყუარენ, ყოველთა თანა, რომელთა სძულობდ; და შევკრიბნე იგინი შენ ზედა გარემოჲს, და გამოვაცხადნე სიბოროტენი შენნი მათდამი, და იხილონ ყოველი სირცხჳლი შენი. (იეზეკ. 16:37) ამათ იტყჳს ადონაი უფალი: და ვყო შენ შორის, ვითარცა ჰყავ, ვითარცა უპატივო-ჰყავ წყევაჲ ესე გარდასლვად მცნებისა ჩემისა. და მოვიჴსენო მე აღთქმისა ჩემისა შენდა მიმართისაჲ დღესა შინა სიჩჩოჲსა შენისასა და აღგიდგინო შენ აღთქმა ჩემი აღთქმად საუკუნოდ. (იეზეკ. (იეზეკ. 16:59-60) და აღვადგინო მე აღთქმაჲ ჩემი შენ თანა და სცნა, ვითარმედ მე ვარ უფალი, რაჲთა მოიჴსენო და გრცხუენოდის, და არა იყოს შენდა მერმე აღებად პირისა პირისაგან უპატიოვებისა შენისა ლხინებასა შენსა ჩემგან ყოველთაგან, რომელნი ჰყვენ, – იტყჳს ადონაი უფალი. (იეზეკ. 16:62-63) რამეთუ არა მნებავს სიკუდილი მოსიკუდიდისა მის, – იტყჳს ადონაი უფალი, ვითარ მოქცევაჲ მისი გზისაგან მისისა და ცხოვნებად სული მისი, – იტყჳს ადონაი უფალი, – და მოიქეცით და ცხოვნდით. (იეზეკ. 18:32)

შეიძლება გავიხსენოთ ისრაელის მიმართ წარმოთქმული ქრისტეს სიტყვებიც: “იერუსალჱმ, იერუსალჱმ, რომელმან მოსწყჳდენ წინაწარმეტყუელნი და ქვაჲ დაჰკრიბე მოვლინებულთა შენ ზედა, რაოდენ-გზის ვინებე შეკრებაჲ შვილთა შენთაჲ, ვითარცა სახედ შეიკრიბნის მფრინველმან მართეუნი თჳსნი ქუეშე ფრთეთა თჳსთა, და არა ინებეთ! აჰა ესერა დაეტეოს თქუენგან სახლი თქუენი ოჴრად”. (მათე. 23:37-38)

მაშ ასე, აღთქმის რელიგია თავს მოხვეულია ისრაელისათვის და არა მის მიერ შექმნილი. და როდესაც ისრაელმა არ მიიღო ახალი აღთქმა და აღმოჩნდა “სახლი მისი ოჴრად”, როდესაც “უხუცესნი წავიდნენ” (წავიდნენ წინასწარმეტყველები და წავიდა მადლიც ღვთისა), საბოლოოდ მიენდო საკუთარ გულისთქმას და შეიქმნა ის რელიგია, რის გაკეთებასაც უშლიდნენ წინასწარმეტყველები. მან თვითგაღმერთების რელიგია შექმნა [4] შექნა კაბალა. ყველაფერი ის რაც იკრძალებოდა ძველ აღთქმაში, ნებადართულია კაბალაში – მაგია და ოკულტიზმი, ასტროლოგია და ერთიანი პიროვნული შემოქმედი ღმერთის უარყოფა [5]. სულთა გარდასხეულების წარმართული დოქტრინაც კი ერთ-ერთი პირველი იყო რომელიც ჩაიწერა ისრაელის დაცარიელებულ სახლში. მანამდე სანამ ღვთიური განგებულება მისცემდა მიმართულებას, ის სავსე იყო უცნაურობებით. ის რომ ადამიანი, სულიერ სამყაროზე პირველად შეხების ჟამს, ცდილობს დაკავდეს მაგიით – არ წარმოადგენს დიდ მოულოდნელობას. “უფრო სწრაფად, უფრო სარფიანად და უფრო იაფად” – ამგვარი ჩვეულებრივი საბაზრო მოთხოვნილებებით სცდება ის სულების სამყაროს საზღვრებს. რელიგიის ისტორიის თვალსაზრისით უცნაური იყო ძველი ებრაული რელიგიის არსებობა – რელიგიისა რომელსაც არ გააჩნდა “ზეციერი ქორწინება”[6], არ გააჩნდა მითები თანავარსკვლავედთა და პლანეტათა წარმოშობის შესახებ, რელიგია, რომელიც არ ეთაყვანებოდა პლანეტებსა და სულებს; რელიგია რომელსაც არ ჰყავდა სიმდიდრის ქალღმერთი და არ სცემდა თაყვანს სიკვდილის ღმერთს…

რათა შევნიშნოთ რელიგიის უჩვეულობა, რომელიც მიეცა ძველ ისრაელს, საკმარისია მის ორ უცნაურობას დავაკვირდეთ – მისი კოსმოლოგიისა და ტანატოლოგიის (სწავლება სიკვდილის შესახებ) უჩვეულობას.

სამყაროს ჩვეული რელიგიური სურათის თანახმად, კოსმოსი სამნაწილოვანია: არის ზეციური სამყარო (სამყარო ღმერთებისა და ნეტარებისა), არის სამყარო ქვესკნელისა (ჯოჯოხეთი, სამყარო სიკვდილისა და ბოროტებისა), და არსებობს შუალედური სამყარო ადამიანთა. სამყაროს სამგვარი დაყოფა ბიბლიის პირველ გვერდზეცაა ასახული, მაგრამ ერთი უცნაური დეტალით: სამყარო შედგება 1. წყლებისგან, რომელიც ცათა ზევით მდებარეობს 2. ცისგან და 3. ცის ქვეშა წრისგან. აქ არ არის ქვესკნელი. მოგვიანებით ბიბლია იტყვის ”ღმერთმან სიკუდილი არ დაჰბადა” (სიბრძნე 1.13). პირველ გვერდზევე ჩანს ერთი რამ: ღმერთს არ შეუქმნია ჯოჯოხეთი.

შემდგომ კი, თუკი ჩავუკვირდებით წერილს, შევამჩნევთ, რომ სამყარო ბოროტებისა და იმ სულთა, რომელიც არც თუ ისე მოსაწონია ადამიანისთვის, ბიბლიის თანახმად განთავსებულია არა მიწის ქვეშ, არამედ – მიწის ზევით. დედამიწა – დაბლოკილი პლანეტაა, ის გარეშემორტყმულია ადამიანისადმი მტრულად განწყობილი სულიერი სტიქიებით, რომლის მიღმაც უნდა გააღწიოს ზეციერმა შემოქმედმა.

წინასწარმეტყველ დანიელის წიგნის მეათე თავში ანგელოზი, რომელსაც ის სთხოვდა შემწეობას, წინასწარმეტყველის ლოცვის შემდგომ მხოლოდ სამი კვირის შემდეგ შესძლო მისვლა. მისი შეყოვნება კი ანგელოზმა, რომელიც წოდებულია როგორც “ძალი დიდი” (დან. 10:1) ამგვარ ახსნა: ნუგეშინინ, დანიელ, რამეთუ დღითგან პირველით, რომლით მიეც გული შენი გულისხუმის-ყოფად და ძჳრის-ხილვად წინაშე უფლისა ღმრთისა შენისა, სასმენელ ექმნეს სიტყუანი შენნი. და მე მოვედ სიტყუათა შინა შენთა. და მთავარი მეფობისა სპარსთაჲსაჲ დგა წინააღმდგომად ჩემდა ოცდაერთსა დღესა. და, აჰა, მიხაილ, ერთი მთავართაგანი პირველთაჲ მოვიდა შეწევნად ჩემდა. და იგი დაუტევე მუნ მთავარსა თანა მეფობისა სპარსთაჲსასა.” (დან. 10.12-13) მაშ ასე, ღვთის მაცნეს არ შეუძლია დაბრკოლების გარეშე შეაღწიოს ადამიანთა სამყაროში. გარკვეული სულები, რომლებმაც მიიქციეს წარმართთა რელიგიური ენთუზიაზმი (ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სპარსთა), რეალურ წინააღმდეგობას უწევენ მადლს. და მხოლოდ მთავარანგელოზ მიქაელის შემწეობით (რომელიც შემთხვევით არ იწოდება ზეციურ ძალთა არქისტრატად და მხედართმთავრად) შესაძლებელი გახდა ბლოკადის გარღვევა და ისიც მხოლოდ დროებით. “უკუეთუ უწყი, ვითარმედ მოვედ შენდა მომართ და აწ მივიქცე ბრძოლად მთავრისა თანა სპარსთასა, და მე განვიდოდე და მთავარი ელლინთაჲ მოვიდოდა…”(დან. 10:20)

აქ დემონები იწოდებიან იმ ერად ვის სამსახურში იმყოფებიან იმ მომენტისთვის. მაგრამ ისინი არც მათ მიწაზე სახლობენ და არც მათ ქვევით. საზოგადოდ გავრცებეული მითოლოგიური მოსაზრების თანახმად, დემონთა სამყოფელი მიწისქვეშეთია, ქვესკნელია. ხალხური წარმოდგენა ჯოჯოხეთს მიწისქვეშ ათავსებს, იქ სადაც დუღს მაგმა. მაგრამ ბიბლიაში, საუბარი უფრო იმაზეა, რომ “ავი სულები” ზეციერ სამყაროში ბინადრობენ და არა მიწის ქვეშ. ისინი ასევე იწოდებიან “სულნი უკეთურებისანი, რომელი არიან ცასა ქუეშე” (ეფ. 6:12) ბიბლიის ავტორებისთვის ღვთისმებრძოლი სულები ერთგვარი კოსმიური არსებები არიან, ბინადარნი სამყაროს ზეციერ სფეროში და არა მიწის ქვეშეთში. როგორც ჩანს, სამყარო, რომელსაც ადამიანები “ხილულ ზეცას” უწოდებენ სულაც არ არის ისეთი უსაფრთხო, ის ცდილობს დაიქვემდებაროს ადამიანის გული…

ზეცა უფარავს ადამიანს ღმერთს და ეს ბლოკადა უნდა გაირღვეს. “უკეთუ განაღო ცაჲ, ძრწოლამან შეიპყრნეს შენგან მთანი” (ეს.64:1) – აცხადებს ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველი ისაია. კიდევ ერთი ძველი აღთქმის წიგნი ააშკარავებს იუდეველებს იმაში, რომ “დაუტევნეს ყოველნი მცნებანი უფლისა ღმრთისა თჳსისანი და იქმნეს თავისა თჳსისა დასხმითნი ორნი დიაკეულნი და თაყუანი-სცეს ძალთა ცისათა…“(IV მეფეთა 17:16) ჯერ კიდევ ხუთწიგნეულშია აღწერილი ებრაელთა რელიგიური ქმედების უნიკალური აქტი:  “შესცთე თაყუანის-ცემად, ანუ მსახურებდე მათ, რომელ-იგი განგაშორნა თქუენგან უფალმან ღმერთმან თქუენმან და მისცა წარმართთა, რომელ არს ქუეშე ცასა.”(მე-2 სჯ. 4:19) წინასწარმეტყველი ისაია განჭვრეტს რისხვის დღეს, “კოსმური იერარქიის” დაცემის დღეს: “…დადნენ ყოველნი ძალნი ცისანი, და წარიგრაგნოს ცაჲ, ვითარცა წიგნი. და ყოველნი ვარსკულავნი დამოცჳვენ, ვითარცა ფურცელნი ვენაჴისაგან და ვითარცა დაცჳვიან ფურცელნი ლეღჳსაგან. დაითრო ჴრმალი ჩემი შორის ცისა…”(ესაია24:4-5)

დგება დრო ახალი აღთქმისა და აღმოჩნდება რომ სულაც არ დამდგარა დრო შერიგებისა ღმერთისა კოსმიურ სულებთან. ეს დრო აღმოჩნდა ჟამი გადამწყვეტი ბრძოლისა. თუკი ჩვენ არა მორალური, არამედ რელიგიური კუთხით წავიკითხავთ ახალ აღთქმას, შეუძლებელია არ შევამჩნიოთ, რომ ქრისტე მებრძოლია და ის პირდაპირ აცხადებს, რომ ის აწარმოებს ომს მტრის წინააღმდეგ, რომელსაც “მთავარი იგი ამის სოფლისაჲ” ეწოდება (იოანე 12:31) მის ამ სიტყვებში ერთი დეტალია, რომელსაც ადამიანები ვერ ამჩნევენ, თუკი ტექსტის ბერძნულ დედანს არ მიმართავენ. “მთავარი იგი ამა სოფლისაჲ” არის თარგმანი ბერძნული სიტყვათშეთანხმებისა. პავლე მოციქულს აქვს სახასიათო სიტყვები: “არა არს ბრძოლაჲ ჩუენი სისხლითა მიმართ და ჴორცითა, არამედ მთავრობათა მიმართ და ჴელმწიფებათა, სოფლის მპყრობელთა მიმართ ბნელისა ამის საწუთროჲსათა, სულთა მიმართ უკეთურებისათა, რომელნი არიან ცასა ქუეშე.”(ეფეს. 6:12) “სოფლის მპყრობლები” თანამედროვე ჟრგონით, თამამად შეიძლება ითარგმნოს, როგორც “კოსმოსის მპყრობელი”.

სამყარო თავისთავად ცუდი არ არის. არა, შექმნილია რა ღვთის მიერ, შესაბამისად ლოგოსის მიერ ქმნილია, რომელიც ქრისტეში განხორციელდა. მაგრამ მას შემდეგ რაც “დასაბამად ქმნნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანაჲ (დაბ. 1.1) ციურ სამყაროში ერთგვარი განხელთქილება მოხდა და მას შემდეგ ანგელოზთა ნაწილი ცდილობს მოიპოვოს უღმერთო ბატონობა ადამიანსა და მის სამყაროზე. ღირსი ანტონ დიდი ასე საუბრობს წარმართობის წარმოშობის შესახებ: “მაშ ასე, უპირველეს ყოვლისა, ვიცით, რომ დემონები ასე იწოდებიან არა იმიტომ, რომ ასეთად არიან შექმნილნი. ღმერთს არ შეუქმნია არანაირი ბოროტი. პირიქით, ისინი კეთილებად არიან შექმნილნი; მაგრამ გადმოცვივდნენ რა ზეციური სიმაღლიდან და უკვე დედამიწის გარშემო იწყეს მოძრაობა, იწყეს წარმართთა ცდუნება სხვადასხვა ხილვებით” [7].

პავლეს ყველა ეპისტოლე ერთხმად საუბრობს ჯვარზე, როგორც ქრისტეს გამარჯვებაზე ერთგვარ “კოსმიურ ძალებზე” – “ჴელმწიფებისა აერისა” (ეფეს. 2.2) სწორედ მათ შეებრძოლა ქრისტე “განძარცუნა მთავრობანი იგი და ჴელმწიფებანი და საჩუენებელ ქმნნა იგინი კადნიერებით და განაქიქნა იგინი მას შინა.“ (კოლ. 2.15) [8].

მას შემდეგ რაც განკაცდა ღმერთი ცისქვეშა სამყაროში, ადამიანს მიეცა შესაძლებლობა ურთიერთობაში ცისზედა (ზეციურ) სამყოფელთან შესულიყო. “… რაჲ-იგი არს გარდამატებული სიმდიდრე ძლიერებისა მისისაჲ ჩუენდა მომართ მორწმუნეთა შეწევნისაებრ სიმტკიცისა ძლიერებისა მისისა, რომელ ქმნა ქრისტეს თანა, რამეთუ აღადგინა იგი მკუდრეთით და დასუა მარჯუენით მისა ზეცათა შინა, უზეშთაეს ყოველთა მთავრობათა და ჴელმწიფებათა და ძალთა და უფლებათა და ყოვლისავე სახელისა, რომელ სახელ-დებულ არს არა ხოლო თუ ამას სოფელსა, არამედ მერმესაცა მას. და ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა, რომელი-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო. (ეფეს. 1:19-23)

როგორც ღირსი მაქსიმე აღმსარებელი ხსნის, ჯვარმა გააუქმა “მტრული ძალები, რომლებიც ავსებდნენ სივრცეს ცისა და მიწას შორის” [9]. უფრო მეტიც, არჩევანი ჯვრით აღსრულებული მართლმსაჯულებისა, არის სწორედ ისეთი, როგორიც აღესრულება არა მიწაზე, არამედ ცაში, ხუროთმოძღვრების საღვთო ჩანაფიქრში ურთიერთკავშირშია აუცილებლობა განიწმინდოს “საჰაერო სივრცე”  – ანუ ის სივრცე, რომელიც განყოფს ადამიანებს მისგან, ვინც “უფრო მეტია ვიდრე ცა.” გოლგოთის ჯვარი – გვირაბია, გაჭრილი დემონურ ძალებს შორის, რომლებიც ცდილობენ წარმოუდგნენ ადამიანს, როგორც უკანასკნელი რელიგიური რეალობა. ყოველ შემთხვევაში, ამგვარად ამოწმებს წმ. იოანე ოქროპირი: “რატომ მოხდა მისი დაფვლა შემაღლებულ ადგილას და არა დაფარულად? რათა განეწმინდა ბუნება ჰაერისა” [10]. და აი, მეერგასის დღის შემდეგ, პირველმოწამე სტეფანე ხედავს გახსნილ ცას, საიდანაც ხედავს “ძესა კაცისასა, მარჯუენით ღმრთისა მდგომარესა. (საქმ. 7:56) მაცხოვარმა, რომელიც იხილა სტეფანე მოწამემ, აღასრულა ბრძოლა, რომლის შედეგსაც ხედავს პავლე მოციქული. იმ წუთიდან ქრისტიანებს “მივის ჩუენ მღდელთმოძღუარი დიდი, რომელმან განვლნა ცანი, იესუ, ძე ღმრთისაჲ, შევიკრძალოთ აღსარებაჲ იგი მისა მართლ. (ებრ. 4:14)

არაფერმა არ უნდა განყოს ადამიანი ღვთისგან – “…არცა სიკუდილმან, არცა ცხორებამან, არცა ანგელოზთა, არცა მთავრობათა, არცა ძალთა, არცა ამან სოფელმან, არცა მან სოფელმან, არცა სიმაღლეთა, არცა სიღრმეთა, არცა სხუამან დაბადებულმან შემიძლოს ჩუენ განყენებად სიყუარულსა ღმრთისასა, რომელ არს ქრისტე იესუჲს მიერ უფლისა ჩუენისა. (რომ.8:39) ჭეშმარიტი რელიგია არ არის სულებთან კონტაქტი. რელიგია – კავშირია ადამიანისა ღმერთთან. იმასთან, ვინც პირველითგან შექმნა კოსმოსი და ადამიანი და არა იმასთან, რაც მოგვიანებით გაჩნდა კოსმიურ სივრცეებში. წმ. იოანე ოქროპირი ცას იერუსალიმის ტაძრის ფარდის საფარს ადარებს [11]. რაც შეეხებათ წარმართებს – ისინი ფარდაში გახლართულან და დროზე ადრე დაცემულან მუხლებზე, ვერ მიუღწევიათ რა ჭეშმარიტ სიწმინდემდე.

მთელი მსოფლიოს ხალხები “კოსმიურ სულებთან” ურთიერთობის გზით წავიდნენ  და ამიტომ “ძველი აღთქმის უმეტესი ნაწილისთვის შეიძლებოდა ღვთის მარტოობა გვეწოდებინა” [12] “…საწნეხელი დავთრგუნე მარტომან, და ნათესავთაგანი არა არს მამაკაცი ჩემ თანა…(ესაია 63:3) და მაშინ ღმერთმა შეიქმნა ახალი ხალხი, რათა ისინი მაინც დაეცვა “ცის ქალღმერთის” თაყვანისცემისგან (იერემ. 44:17) [13]

ადამიანს თავის თავში არ გააჩია მარადიული სიცოცხლის წყარო. ადამიანი თავისი ბუნებით შექმნილია არც მოკვდავად და არც უკვდავად. რამეთუ, ღმერთს რომ შეექმნა იგი უკვდავად, მაშინ ღმერთად აქცევდა მას, და პირიქით, მოკვდავად რომ შეექმნა იგი, მაშინ თავად აღმოჩნდებოდა მისი სიკვდილის მიზეზი. ამიტომ, შექმნა მან იგი ერთისა და მეორის უნარის მქონედ (წმ. თეოფილე ანტიოქიელი. ავტოლიკესადმი 2.27) ადამიანს თავისთავად არ გააჩნია აუცილებლობა სიკვდილისა, არც სისავსე, რომელიც აუცილებელია უკვდავებისთვის. ის ფლობს მხოლოდ ერთგვარ პოტენციალს: საითკენაც მიდრეკს ის თავის ყოფიერებას – იმად იქცევა.

ადამიანს ძალუძს ისუნთქოს ღმერთით და ამით იქცეს უკვდავად. მაგრამ თუკი ადამიანი საკუთარი თავისა და სასრული ქმნილებების გარემოცვაშია ჩაკეტილი – ის იღუპება. ადამიანი, როგორსაც მას მართლმადიდებლობა ხედავს, მყვინთავს წააგავს, რომელიც ჰაერს გემის საჰაერო მილიდან იღებს. და აი ამ მყვინთავმა თავისი გაუფრთხილებელი მოქმედებით შემთხვევით მოიყოლა ეს მილი და ახლა იხრჩობა. უშედეგოა უყვირო, ეჩხუბო ან პირიქით დაუყვავო, რომ გემის კაპიტანი არ უბრაზდება დაზიანებული ქონებისთვის. საჭიროა ვინმე სხვა გადახტეს და მიაწოდოს უიღბლოს ახალი მილი მაცოცხლებელი ჰაერით.  ძველი აღთქმის ადამიანის ღვთისადმი სატკივარიც სწორედ ისაა, რომ “არ არის ჩვენს შორის შუამავალი (იობ. 9:33). არავის ძალუძს მიიტანოს დასახრჩობად განწირულ ადამიანამდე მხურვალე სუნთქვა.

კაცობრიობის ისტორიის დასაწყისი კოსმიური კატასტროფით იყო აღსანიშნავი. ცოდვის გზით სამყაროში სიკვდილი შემოვიდა. შეიძლება ითქვას, რომ სამყაროში ჩერნობილი აფეთქდა. საქმე იმაში კი არ არის რომ ღმერთი განრისხებულია ჩვენზე და სჯის თაობებს ადამის საქციელის გამო, უბრალოდ, ჩვენ თავად შევქმენით სიკვდილი. ჩვენ ვართ დამნაშავენი იმაში, რომ მთელი სამყარო გახდა დაშლადი და ხრწნადი. ღმერთი კი პირიქით, ცდილობს გვიხსნას მომაკვდინებელი რადიაციისგან.

გარეგნულად ჩერნობილში ყველაფერი მშვიდადაა. მაგრამ ადამიანი, რომელიც იქაურ რძეს მიირთმევს – სიკვდილს ეზიარება. როდესაც სუნთქავს ტყის ჰაერს – სიკვდილს ჩაისუნქავს. როდესაც აგროვებს სოკოს – სიკვდილს აგროვებს… რატომ არ შეიძლება სირბილი მოსკოვის ცენტრში? – რადგან, რაც უფრო ინტენსიურია აქ სუნთქვა, მით მეტ ჰაერს გაატარებს მისი ფილტვები და მეტი ჭუჭყი დარჩება ორგანიზმში.

სწორედ ასეა სამყაროში ცოდვით დაცემის შემდგომ: რაც მეტ “კოსმიურ ენერგიას” გაატარებს ადამიანი საკუთარ თავში, მით მეტი ნარჩენი დაილექება მის სულში… შესაბამისად, ყოველი “კოსმიური გამოცხადება”, “ექსტრასენსორული სეანსი”, ყოველი ჩართვა “კოსმიურ ენერგიასთან” და “სამყაროს შეუცნობელ რესურსებთან”, დამანგრეველი შედეგის მომასწავებელია… ამიტომ ბიბლიის თანახმად წარმართობას კიდევ ერთი განსაზღვრება გააჩნია: სამყაროს ცარიელი და ამაო სტიქიების მონობა. “ეგრეთცა ჩუენ, ვიდრე-იგი ყრმაღა ვიყვენით, წესთა მათ ქუეშე ამის სოფლისათა ვიყვენით დაკირთებულ… ხოლო აწ იცანთ ღმერთი, უფროჲსღა გიცნნა თქუენ ღმერთმან, ვითარ მიიქცევით კუალად უძლურისა მის და გლახაკისა წესისა, რომელთაჲ კუალად ზემოჲთვე გნებავს მონებად?” (გალ. 4:3-9) ბერძნულ ტექსტში “საწყისი” არის “სტიქიები”, ანუ ბერძნული აზროვნების თანახმად, ის პირველსაწყისი, რისგანაც ფორმირებულია კოსმოსი. “სამყაროს სტიქიები” (კოლ.2:8; გალ. 4:3) )სინოდალური თარგმ.( )ქართული თარგმანის თანახმად “ქვეყნიერების ნივთიერი საწყისი” (მთარგმ. შენიშვ.) – სტიქიები, რომელთაც უნდა ავარიდოთ თავი, “უკუეთუ მოჰკუედით ქრისტეს თანა ნივთთა მათგან ამის სოფლისათა” (კოლ. 2:20)

ამ “სტიქიების” (ანუ “კოსმიური ენერგიების” რელიგიური გაგებით(  ურთიერთობისგან თავის არიდებას საკმაოდ საფუძვლიანი მიზეზი გააჩნია: ისინი არ არიან უსასრულონი. ერთხელ ქმნილნი “ცანი მჴურვალენი დაიჴსნენ და წესნი დაიწუნენ და დადნენ” (II პეტრე 3:12) ესე იგი, ღვთაებრივი ძალის სანაცვლოდ მიღებული ამგვარი ენერგიით გაჟღენთილი სული, დაიწვება მათთან ერთად. სულის უკვდავსაყოფად კოსმიური “ენერგიების” ლეგიონების გარღვევა და იმასთან თანაზიარებაა აუცილებელი, ვისაც “აქუს უკუდავებაჲ” (I ტიმოთე 6:16) ასე რომ, სამწუხარო მომავალის თავიდან ასარიდებლად, საჭიროა საკუთარი რელიგიური ცხოვრების მოწყობა აწმყოში, კოსმოსის გავლენის გარეშე.

საერთოდაც, კოსმოსს, მის არცერთ ნაწილს არ შეუძლია უკვდავების მოცემა. მისი აღთქმა შესაძლებელია როგორც უსასრულო,  როგორც საუკუნო თავის მთლიანობაში. მაგრამ მისი ყოველი შემადგენელი ნაწილი სტიქიათა ორომტრიალშია ჩაბმული და მათი თანხვედრა, რომელიც შეადგენს “გამოხატული ყოფიერების” ამა თუ იმ კონკრეტულ ნაწილს, ადრე თუ გვიან მაინც დაიშლება.  ადამიანი – შედარებით მოკლე ხანში; ქვა – უფრო მოგვიანებით. გარკვეული დროის მანძილზე ბრაჰმა შენარჩუნდება ყოფიერებაში, შემდეგ კი ისიც დაინთქმება ელემენტთა ორომტრიალში. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ადამიანს გააჩნია ზე-კოსმიური ყოფიერების საყრდენი, ანუ, თუკი ჩვენ გაგვაჩნია ზე-კოსმიური წარმომავლობა ზე-კოსმიური არსებისაგან, რომელსაც არ ეხება დროის დინება, ჩვენ გვაქვს შანსი პირადი უკვდავებისა. თუკი არსეობობს კოსმოსისგან დამოუკიდებელი პიროვნული ღმერთი, პიროვნული და ტრანსცენდენტული სამყაროს მიმართ, რომლისთვისაც კოსმოსი მისი პირადი თავისუფალი ქმედების ნაყოფია და ამიტომ მის მიერ თავისუფლად ქმნილი კოსმიური ციკლები, ვერანაირად ვერ დაიქვემდებარებენ მის შემქმნელს. და თუკი ადამიანი ხატია ამგვარი ღმერთისა, მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს მას დაცვა კოსმიური საზღვრების გამაქრობელი ძალისგან და კოსმიურ სტიქიურობაში განადგურებისაგან.

თუკი ღვთისკენ მიმავალი ადამიანი დაბნეულა “ზეცაში”, “შრეებსა” და “ასტრალებში” – ღმერთი ვერ შეძლებს გადასცეს მას თავისი უკვდავება.

ამიტომ კიდევ ერთ გასაოცარ უცნაურობას ვაწყდებით ძველი აღთქმის რელიგიაში: ეს რელიგია არაფერს ეუბნება თავის ადეპტებს ადამიანის გადარჩენის შესახებ )მისი სულის, “ატმანის” და მისთ.( მისი სხეულის სიკვდილის შემდგომ. ნებისმიერი რელიგიის მიზანი სიკვდილის გადალახვაა. სწორედ ეს არის მთავარი და არა სამყაროს წარმოშობის საკითხი.  ყველაზე მთავარი რაც აინტერესებს ადამიანს ნებისმიერ რელიგიაში არის კითხვა: “ღმერთო, როგორი იქნება ჩემი სიკვდილი?”

ყოველი რელიგია აცხადებს, რომ ამ ცხოვრების შემდგომ ადამიანი მიიღებს საზღაურს: ბოროტების წილ ბოროტს, სიკეთის წილ კი სიკეთეს. რელიგიები საკმაოდ განსხვავებულად განსაზღვრავენ რა არის სიკეთე და რა არის ბოროტება სულის მომავალი ბედისათვის. საკმაოდ განსხვავებულია წარმოდგენა იმის შესახებაც, თუ როგორი იქნება მოსალოდნელი, ნამდვილი რეალობა. რელიგიებს საერთოდ  სხვადასხვაგვარად შეუძლიათ წარმოიდგინონ ეს მომავალი ცხოვრება (აბსოლუტში გაქრობა, ნირვანაში შესვლა, უკეთესი გარდასხეულება, ღმერთებისა და წინაპართა სამყაროში ცხოვრება, სხეულებრივი აღდგომა და მისთ.( მაგრამ ყოველი მათგანი ამბობს, რომ მიწაზე დაწყებული საქმე, მომავალში გაგრძელდება.

ასე ამბობს ყველა რელიგია, გარდა ძველი აღთქმის რელიგიისა.

ცხადია, ადამიანის რელიგიური აზროვნება ქმნის წარმოდგენებს ადამიანის მომავალი ბედის შესახებ. მაგრამ, სწორედ ამაშია საქმე, რომ ბიბლიური რელიგია არ არის რელიგია ადამიანისა. ყველა დროში დიდი იყო ოკულტისტთა ინტერესი “კოსმოგრაფიასა” და სიკვდილის შემდგომ სიცოცხლეზე, რაც ბიბლიის მოწონებას არასოდეს იმსახურებდა. მითოლოგიისადმი ბუნებრივზე ზედმეტად აღტკინების შეკავება კანონის ძალისა და წინასწარმეტყველთა სიტყვის ლაგამით ხორციელდებოდა.

და აქ მე დასაშვებად ვთვლი აზრის ამგვარ ლოგიკურ განვითარებას: ის ფაქტი, რომ ძველი აღთქმა არ პასუხობს ადამიანთა გონებისა და გულის ელემენტარულ კითხვებს, სწორედ ამაში ვხედავ მე მის არამიწიერ, ზებუნებრივ წარმომავლობას.

ძველი აღთქმის წიგნებისთვის უცხოა სიკვდილის შემდგომი ჯილდო, ისინი არ მოასწავებენ სამოთხეს. მო-უკუე-იჴსენე, რამეთუ სული არს ცხორებაჲ ესე ჩემი და არღარა მოქცევად არს თუალი ჩემი ხილვად კეთილისა. ვერ განმიცდის მე თუალი ჩემი ხილვად ჩემდა, თუალნი შენნი ჩემზედა, და არღარა ვარ, ვითარცა ღრუბელი რა გარდაწმდის ცით. უკუეთუ შთავიდეს კაცი ჯოჯოხეთად, არღარა აღმოჴდეს. არცა მოიქცეს სახლსა თჳსსა მერმე, არცაღა იცნას იგი ადგილმან თჳსმან. აწ უკუე არცაღა მე ვერიდო პირითა ჩემითა, არამედ ვიტყოდე, რამეთუ ურვასა შინა ვარ, აღვაღო სიმწარითა სულისა ჩემისათა პირი ჩემი. )იობ. 7:6-11( ძველი აღთქმის ავტორთა აღქმით, სიკვდილი არ არის სხეულისგან გათავისუფლება და არც ნაბიჯი ღთაებრივ სულთან ერთობისკენ. აქ, მიწაზე, შესაძლებელია ღმერთთან საუბარი. სიკვდილი კი იმგვარი უფსკრულია, სადაც ღვთის მზერაც კი არ სწვდება და ის სივრცეა, რომელსაც არ მოიცავს ღვთის განგებულება. ღმერთს არ შეუძლია იზრუნოს იმაზე, რაც არ არსებობს. ეს მეტად აშინებს ძველი აღთქმის ადამიანებს, მაგრამ მათთვის მცნებული რეალობა ამგვარია. მათ სურთ სხვაგვარად იფიქრონ სიკვდილის შესახებ, მაგრამ მიღებული გამოცხადება, არ არის ადამიანის გულთან თანხმობაში და სდუმს იმის შესახებ, რისი მოსმენის სურვილიც ექნებოდა ადამიანს [14]…

პირველ ადამიანთა ცოდვით დაცემის დროს სამყაროს სტრუქტურაში მოხდა ძვრა, რომელმაც შეწყვიტა ღმერთისა და ადამიანის ცოცხალი ურთიერთობა. თავად ადამიანის ბუნებაში მოხდა მუტაცია, რომელმაც უუნარო გახადა ისინი ნამდვილი საღვთო ურთოერთობისთვის. მართალნიც კი ვერ ახერხებდნენ სიკვდილის შემდგომ ღმერთთან ერთობას. ქრისტემდე სიხარულის სამეფოს ჯერ ისევ არ შესწევს ძალა მიიღოს ქვეყნიერება, და ამა სოფლის არც ერთ მკვიდრს არ შესწევს ძალა დაიტიოს იგი თავის თავში.

აი, რა არის საჭირო ქრისტიანობის კარგად გაგებისთვის: ფონი, რომელშიც გაიჟღერა “სასიხარულო უწყებამ” სახარების სახით, იყო უფერული და პირქუში. არავისთვის – არანაირი იმედი.  სამყარო მოწყვეტილია სიცოცხლისგან. ორმა ყველაზე სახელოვანმა რაბინთა ანტიკურმა სკოლამ – გილელისა და შამაიისა, სამი წელი გაატარა კამათში თემაზე – “ფუჭი ხომ არ ყოფილა ადამიანის ქმნა?” და მივიდნენ საერთო დასკვნამდე: უმჯობესი იქნებოდა საერთოდ არ გაჩენილიყო ადამიანი სამყაროში [15]

წარმართულმა სამყარომაც ამოწურა ოპტიმიზმის საწყისი მუხტი (ადამიანი იმედის დიდი მარაგით ეშვება ნებისმიერ ავანტურაში, განსაკუთრებით ოკულტურში და საწყის ეტაპზე, ეს იმედი, როგორც ჩანს, ამართლებს კიდეც, რათა შემდგომში მოუბრუნდეს უფრო დიდ იმედგაცუებად) [16] კლასიკური წარმართი თავს კოსმოსის ნაწილად წამოიდგენს, ან იმად, რომ მისი სიკვდილის შემდეგ მისი პიორვნების შემადგენელი ნაწილი კვლავაც განაგრძობს კოსმიურ მოგზაურობას, რომ მისი კოსმოსი (ან პოლისი, ქალაქი, გვარი) იარსებებს მისი პიროვნული სიკვდილის შემდეგაც. მაგრამ ახალი აღთქმის მიჯნაზე, წარმართულმა სამყარომაც იგრძნო, რომ ადამიანი არა მხოლოდ კოსმოსის ნაწილია, არამედ ადამიანის პიროვნულობა საიდუმლოება და ფასეულობაა, რომელიც აღემატება კოსმიური სტიქიების ფასეულობას. და მაშინ პირველად ოპტიმიზმს რადიკალური პესიმიზმი ცვლის. ინდოეთში ეძებენ გზებს გარდასხეულების წრებრუნვისგან და კოსმიური ილუზიებისგან გასათავისუფლებლად. ხმელთაშუა ზღვისპირეთის ანტიკური სამყარო უმღერს სიკდილის პირისპირ მდგომთა სიმამაცეს და თავად სივდილს – რამეთუ სხვა ნუგეში არ აქვთ.

იბადებიან მისტერიები – მაგრამ მათი დახმარებაც ილუზორულია. “დიადი დედის კულტის ჭეშმარიტება მდგომარეობს სიკვდილისგან თავის დაღწევის ღრმა საჭიროებაში, მომავალი სიცოცხლის იმედში, აღქმაში იმისა, რომ  ადამიანს არ ძალუძს საკუთარი ძალებით გამოხსნა და იმის მოლოდინში, რომ უნდა იშვას მხსნელი. მთელი ტყუილი იმაში მდგომარეობს, რომ ყველა ეს ღმერთი ცრუ ღმერთი აღმოჩნდა, ბუნებისა და მათი მაცოცხლებელი ძალის გაღმერთების შედეგი. ტყუილი იყო მოლოდინი იმისა, რომ ადამიანები დაიბრუნებდნენ სიცოცხლეს დედაბუნების ძალებით. თავად სიკდილის შემდგომი სიცოცხლის შესახებ წარმოდგენაც მცდარი იყო, ისევე როგორც ცნობა ზეციური ცხოვრების შესახებ. ტყული იყო მგრძნობელობითი ორგიები და მათი ამაზრზენი სიმბოლიკა. შესაბამისად, ბერძნული ნატურალიზმი წარმოგვიდგება როგორც აღრევა ჭეშმარიტებისა და ტყუილის”. (ს.ნ. ტრუბეცკოი) [17]

ბუნებას თავისით არ ძალუძს სიკვდილისგან გამოხსნა, როგორღა მოახერხებს ის სხვას მისცეს მარადისობა? რაც უფრო მეტად წვდებოდნენ ამ სიმართლეს წარმართები, მით უფრო მეტი ინტერესით იხედებოდნენ ქრისტიანებისკენ. თქვენ რატომ არ გეშინიათ სიკვდილის? ასეთი რა იხილეთ თქვენს მისტერიებში, თუკი მზად ხართ თქვენი ქრისტესთვის დასდოთ სიცოცხლე? ის ვინც ქრისტიანთა სიკვდილის დასჯის სანახავად მიდიოდა, უკან არენიდან გამობრუნებულთ არაერთხელ აწუხებდათ კითხვა: ასეთი რა იციან სიკვდილის შესახებ ამ ქრისტიანებმა, რაც სასოწარკვეთის და შიშისა და ცინიზმის გარეშე აძლევთ ძალას იარონ სიკვდილთან შესახვედრად? სწორედ ასე იქცეოდა მოწამეთა სისხლი ეკლესიის თესლად.

ქრისტიანებმა კი იცოდნენ, რომ სიკვდილის შემდგომ ქრისტესთან აღმოჩნდებოდნენ: “ხოლო ვიკადრებთ და ჯერ-გჳჩნს უფროჲსღა განსლვაჲ ჴორცთა ამათგან და მისლვად უფლისა. (II კორინთ. 5:8) არარაჲ მრცხუენის მე, არამედ ყოვლითა კადნიერებითა, ვითარცა მარადის და აწცა იდიდოს ქრისტე ჴორცთა ზედა ჩემთა, გინა თუ ცხორებით გინა თუ სიკუდილით. რამეთუ ჩემდა ცხორებაჲ ქრისტე არს, და სიკუდილი – შესაძინელ. (ფილიპ. 1:20,21)

ყველა წინამდებარე გადმოცემა საჭირო იყო იმისთვის, რათა განემარტათ საწყისი განსხვავება ქრისტიანულ სოფლმხედველობასა და მათ შორის, ვინც მოაზროვნეა დღევანდელ დღეს. მხოლოდ ქრისტიანობისთვისაა ნაცნობი პროგრესის იდეა: იყო ცუდი, რა ჟამს იყო “ძველი” და აი, ინათა ყოველი ქმნილების განახლების ალიონმა. სამყარო რაციონალიზმისა, განმანათლებლობისა, სამყარო პოზიტივიზმისა და ჰედონიზმისა, უკანასკნელ დროს, მიუხედავად იმისა, რომ ფიცულობს თითქოსდა ერთგულია პროგრესის იდეისა, სინამდვილეში პროგრესს ვერ ხედავს და არ აღიარებს. ვერ ამჩნევს რა ერთადერთ უმთავრესს პროგრესს – გადავლას ძველი აღთქმიდან ახლისკენ, ჩვენმა საუკუნემ გაცვალა  განახლების უდიდესი იდეა წვირლმან “უკეთესობებზე”. პროგრესი ომის ტექნოლოგიაში, პროგრესი მიწათმოქმედებაში და “ადამიანურ რესურსებში”, წინსვლა ყოფით ცხოვრებასა და სხეულის მოვლაში… “განა შეიძლება კულტურულმა პროგრესმა დაისახოს ამგვარი ამოცანები, როგორიცაა განადგურება სიკვდილისა? – ვიცი, რომ არ ისახავს და სწორედ ამიტომაც არ შეიძლება მისი ასე მაღლა დაყენება”, თქვა თავის ანდერძში ვლადიმერ სოლოვიოვმა. [18]

თანამედროვე სამყარო თვლის, რომ პრინციპში ყოველთვის ყველაფერი კარგად იყო.  კოსმოსის შიდა სამზარეულოში ყველაფერი წესრიგშია და მხოლოდ საზოგადოების არასაკმარისი განათლება უშლის მათ ხელს მწყობრში მოიყვანონ “საზოგადო ფასეულობები”. მთავარი კი ის არის, რომ არავითარი შემოქმედი არ არსებობს, თუმცაღა ადამიანი შექმნილია (კოსმისის და არა ღმერთის მიერ!) ბედნიერებისთვის, როგორც ჩიტია გაჩენილი ფრენისთვის. და ყოველი რელიგია, ყოველი ფილოსოფია თუ პოლიტიკა უნდა ამართლებდეს ადამიანის პრეტენზიას იყოს ბედნიერი. რადიკალი ათეისტები (ეგზისტენციალისტები) აცხადებენ რა, რომ სამყაროში არ არსებობს გონი და ამიტომ ადამიანის თვითშეგნების მცირე გამოცვლინებაც კი უაზრო კოსმოსის მტკივნეული ავადმყოფური შეცდომაა, აცხადებენ მას არათანამედროვედ, ისევე როგორც ყველა ქრისტიანს.

სამყაროში “გაუმჯობესების” ევოლუციაა გაბატონებული: ცხოვრების დონე უნდა იზრდებოდეს არა მარტო ამ ცხოვრებაში, არამედ მომავალშიც. აქედან გამომდინარეობს საზოგადოდ გავრცელებული მოთხოვნა ქრისტიანთა მიმართ:  გვანუგეშეთ, გვითხარით, რომ ჩვენ შეგვიძლია ვიცხოვროთ სამომხმარებლო საზოგადოების სტანდარტების თანახმად, რათა შევძლოთ პრაქტიკული მატერიალიზმის აღმსარებლობით ცხოვრება. ამისთვის კი, როგორც ქრისტე, ისე ბუდა წაგვიძღვებიან უფრო მდიდარ, ბედნიერ და ნაირფერ სამყაროში სხეულთან განშორების შემდეგ. ნება მომეცით, ყოველგვარი ირონისს გარეშე წავიმღერო ბორის გრებენშიკოვის სიმღერა: სეირნობს ბუდა გოლგოთაზე და იძახის “ალახ აკბარ”! უპირველეს ყოვლისა, აგვარიდე თავს აუცილებლობისგან ვიფიქროთ, ავირჩიოთ და საერთოდ გააზრებულად აღვზარდოთ ჩვენი სული. ჩვენ არაფერი ვიცით რელიგიის შესახებ და ამიტომ ყველა რელიგია თანასწორია, სწორედ ამიტომ ვართ ასე შემწყნარებელნი.  თქვენ, ღვთისმეტყველები ნუ ცდილობთ ჩვენი ენთუზიაზმის შეწუხებას და მოგვეცით საშუალება თავი ქრისტიანებად მივიჩნიოთ, მიუხედავად ჩვენი ოკულტიზმისა. ნუ გვიშლით ხელს მივიჩნიოთ საკუთარი თავი სულიერ ქრისტიანებად (“ეზოთერიკულებად”), თუნდაც მხოლოდ ერთხელ გვქონდეს წაკითხული სახარება და არასოდეს არ გვეცხოვროს მისი წესის თანახმად.

აქ მე მხოლოდ ერთი რამის თქმა შემიძლია: ჩვენ შეგვიძლია ავირჩიოთ სულიერი გზები, ჩვენ შეგვიძლია გადავწყვიტოთ მივდიოთ თუ არა სულიერ კანონებს, მაგრამ თავად ეს კანონები იმდენადვე დამოუკიდებელია ჩვენი სურვილებისგან, როგორც ასტრონომიის კანონები. “აჰა, ესერა, მიმიცემიეს თქუენ წინაშე დღესდღე ცხორებაჲ და სიკუდილი… მოწამეს-ვჰყოფ დღეს ცასა და ქუეყანასა, რამეთუ ცხორებასა და სიკუდილსა დავსდებ თქუენ წინაშე, კურთხევასა და წყევასა გამოირჩიე შენ კურთხევაჲ იგი, რათა სცხონდე შენ და ნათესავი შენი” (მეორე სჯ. 30:15-19), – გადასცემს მოსე ღვთის კანონს ადამიანებს. ჩვენ არ შეგვიძლია შევთავაზოთ ღმერთს მარშრუტები, რომლის მიხედვითაც გვსურს სვლა. პირიქით, მან გაგვიმხილა სულიერი გზა, რომლის მეშვეობითაც არის შესაძლებელი მისი პოვნა და გაგვაფრთხილა, რა შემთხვევაში დაიმკვიდრებს ადამიანი ცათა სასუფეველს.

ასეთია განსხვავება მოციქულებსა და თანამედროვე მქადაგებლებს შორის: მოციქულებმა იცოდნენ, რომ “ყოველი სოფელი ბოროტსა ზედა დგას” (1 იოვანე 5:19) და ამიტომ ხარობდნენ, რომ ღმერთმა გამოაჩინა გზა ხსნისა, ყოველ შემთხვევაში ზოგიერთისთვის მაინც (1 კორინთ. 5:19) თანამედროვე სამყარო დარწმუნებულია იმაში, რომ კოსმიური გზა სასარგებლოა, რომ რელიგიურ გზებში საშიში არაფერია, რომ ყველა ადამიანი გადარჩება და ამიტომ სკანდალად აღიქვამენ სახარებისეულ გაფრთხილებას იმის შესახებ, რომ ადამიანთა გზები აუცილებლად გაიყოფა.

თანამედროვე “გაუმჯობესების” იდეოლოგიისგან განსხვავებით, ქრისტიანობა  ხსნის რელიგიაა. იხსნიან იმას, რომლის “შველაც” უკვე შეუძლებელია. იხსნიან იქ, სადაც შეუძლებელია მარტოოდენ “რჩევებით” ფონს გასვლა. აქ არ ხდება ნაკლოვანებებისგან დახსნა. იხსნიან სიკვდილისგან.

ქრისტიანობა ახალი აღთქმაა. ეს ნიშავს იმას, რომ რელიგიურობის წინამდებარე მოდელი არ აღმოჩნდა საკმარისი. ეს ნიშნავს, რომ ახალი აღთქმის მიღმა ადამიანებმა ვერ შეძლეს ჭეშმარიტ ღმერთთან მიახლოება და ღმერთმა კი არ სრულყო უკვე არსებული ფილოსოფიური ტრადიცია, არამედ თავად მოვიდა სისხლითა და ხორცით და ახალ აღთქმაში აღარ გაუფრომებია არანაირი შეთამხმება პაპირუსზე.

უფრო მეტიც, მას შემდეგ რაც მიეცა კაცობრიობას ახალი აღთქმა, ძველი კანონი რაღაც მოძველებულ სწავლებად კი არ გადაქცეულა. რბილად რომ ვთქვათ, ის ერთგვარ დაბრკოლებადაც კი იქცა. მართლაც, რბილად რომ ვთქვათ… პავლე მოციქული კი პირდაპირ აცხადებს, რადაც იქცა ძველი, იუდეველთა კანონი.  იმდენად პირდაპირ, რომ მთარგმნელებს დღემდე ვერ გადაუწყვეტიათ სიტყვასიტყვით თარგმნონ თუ არა ეს ადგილი. “ეკრძალებოდეთ ძაღლთა მათგან, ეკრძალებოდეთ ბოროტთა მათგან მუშაკთა, ხედევდით განკუეთილებასა მას, რამეთუ ჩუენ ვართ წინადაცუეთილებაჲ იგი, რომელნი სულითა ღმრთისა ვჰმსახურებთ და ვიქადით ქრისტე იესუჲს მიერ და არა ჴორცთა ვესავთ, წინადაცუეთილებაჲ მოვიღე რვა დღისამან, ნათესავით ისრაჱლისაჲ, ტომისაგან ბენიამენისა, ებრაელი ებრაელთაგან, შჯულითა ფარისეველი, შურით ვსდევნიდ ეკლესიათა და სიმართლითა შჯულისაჲთა ვიყავ მე უბრალო. არამედ რომელი-იგი იყო ჩემდა შესაძინელ, ესე შემირაცხიეს ქრისტესთჳს ზღვევად. არამედ და შე-ცა-ვჰრაცხო ყოველივე ზღვევად გარდამატებულისა მისთჳს მეცნიერებისა ქრისტე იესუჲს უფლისა ჩუნისაჲთა, რომლისათჳს ყოვლისაგან ვიზღვიე და შემირაცხიეს იგი ნაგევად, რაჲთა ქრისტე შევიძინო. (ფილიპ. 3:2-8) უკანასკნელ ფრაზაში სიტყვა ნაგევი ბერძნულ ორიგინალში ჟღერს როგირც σκυβαλα (σκυβαλον), ლათინურში კი stercus*. (თანამედროვე ქართულში იგივე რაც “ნაგავი” (მთარგმნ. შენიშვნ.)) გადაშალეთ ლექსიკონები და ნახეთ ამ სიტყვის მნიშვნელობა. ჩვენ აქ სიტყვა “сорa”-ს (რუს.), ვერ ვნახავთ. მისი ზუსტი თარგმანი – ნაკელია, განავალი ან ფეკალია.

შედარებით ადრე პავლე მოციქულმა ქრისტიანობამდელი რელიგიურ სწავლება მოიხსენია (საუბარია არა წარმართულ რელიგიაზე, არამედ იუდეველთა მოძღვრებაზე) როგორც ფუჭი, ამაო. ეს სიტყვა ბერძნულ ენაზე ნიშნავს ზარალს, ზიანს, ხელყოფას. ამგვარი “ზიანზე” უარს ამბობს მოციქული პავლე. მის მიერ საუბრისას გამოყენებული ზმნით, ის არა თუ უარს ამბობს, არამედ ზიანის მომცემად ასახელებს მას, რამაც ყველაფერი ხელყო…

მაშასადამე, იუდაიზმი არა მარტო “ამაოებაა”, ანუ ძალების უსარგებლო ხარჯი, არამედ უფრო მეტიც – განავალი. და თუკი ძველი აღთქმის კანონზე ამგვარად საუბრობს პავლე, მაშინ მითუმეტეს, ანალოგიური იქნება ქრისტიანული დამოკიდებულება წარმართობის მიმართაც. რაც არ უნდა შედარებითი სინათლე ყოფილიყო ქრისტეს მოსვლამდე, ამჟამად ის იქცა “ამაოებად”.

ქრისტიანებს ხშირად უწოდებენ უმოწყალოებს – იმ მოწმობის გამო, რომ არ არის ხსნა ქრისტეს მიღმა.  მოდით წარმოვიდგინოთ, რომ ირთვება განგაშის სიგნალი, რომელიც ატომური სარაკეტო დარტყმის შესახებ გვაწვდის ინფორმაციას: “თანამოქალაქენო, ეს განგაშია! ათ წუთში რაკეტები ჩვენს თავზე გამოჩნდებიან. ჩვენს რაიონში უახლოესი თავშესაფარი აქა და აქ მდებარეობს… ის ვინც მიაღწევს თავშესაფარს, ექნება გადარჩენის შანსი”… მითხარით ვინ არის უმოწყალო ასეთ შემთხვევაში: სამოქალაქო თავდაცვის დიქტორი, თუ ის, ვინც ატომურ თავდასხმას ახორციელებს ქალაქზე?

ერთხელ წმინდა იოანე ოქროპირმა მიმართა მშობლებს, რომლებიც აღშფოთებულნი იყვნენ ბერების ქადაგებებით. რომ მოზარდები ნაცვლად იმისა, რომ დახმარებოდნენ თავიანთ მამებს ვაჭრობასა და ხელობაში, დადიოდნენ ტაძრებში, უსმენდნენ ბერებს და მონასტრებშიც კი მიდიოდნენ… ოქროპირი სთავაზობთ შედარებას: თუკი ვინმემ ღამით ცეცხლი მოუკიდა თქვენს საცხოვრებელს, ის ვინც აღმოჩნდება თქვენს სახლთან, შევარდება და დაიწყებს კაკუნს ყველა კარზე და აიძულებს ხალხს დატოვონ ცეცხლმოკიდებული სახლი, ვინ იქნება თქვენი მყუდროების დამრღვევი – ის, ვინც ცეცხლი მოუკიდა თქვენს საცხოვრებელს, თუ ის ვინც თქვენს გადარჩენას ცდილობს? რომ ყოფილიყოს სულის ხსნის შესაძლებლობა ცოდვების ცეცხლისგან ჩვენს ქალაქებში, თქვენს ქალაქებში, აღარ იქნებოდა მონასტრების არსებობის საჭიროება. ბერებს არ გაუჩაღებიათ ცოდვის ცეცხლი თქვენს ქალაქებში. და თუკი ისინი ასწავლიან თქვენს შვილებს ცოდვისგან თავდაცვას, არის კი ამაში მათი მათი ბრალეულობა?

სამყაროსა და კოსმოსში ჩაღვრილია სიკვდილი. პირადად ჩვენ არაფერი გვიქნია მისი დაძლევისთვის. მაგრამ ჩვენ გვჭირდება სიკვდილის საწინააღმდეგო წამალი – “უკვდავების წამალი”, შხამსაწინააღმდეგო საშუალება. მარადმყოფი უფალი გახდა ადამიანი, რათა მიეპყრო ჩვენი ყურადღება თავის თავისადმი და საკუთარი თავით დავეცავით ჩვენივე უკანონობისგან. აი, სამკურნალო საშუალება . აი, თასი სიცოცხლისა. მოდით და მიიღეთ… არის თუ არა ექიმი უმოწყალო, თუკი  არწმუნებს ის ავადმყოფებს, რომ წამლის მიღების გარეშე ისინი ვერ გადარჩებიან? არის თუ არა უმოწყალო ის მქადაგებელი, რომელიც აცხადებს, რომ ზიარების მიღმა ადამიანი ვერ ჰპოვებს ცხოვრებას?

და ასეთ მდგომარეობაში სრულიად ნათელია, რომ შეუძლებელია წარმართობასა და ქრისტიანობას შორის ზღვარის უგულებელყოფა. ქრისტიანობა აცხადებს, გაიარეთ ცოდვათა მონანიებით გამოწვეული ტკივილი და ისწრაფეთ უფლისკენ. წარმართობა გვარწმუნებს, რომ არც ერთია საჭირო და არც მეორე და მხოლოდ “საკუთარი ცნობიერების გაფართოებაა” საჭირო. ამ მიზნის მისაღწევად გამოდგება ნარკოტიკებიც, ელესდეც, “რებეფინგიც” – სუნთქვის რეგულირების მოდური ტექნიკა, რომლის დროსაც ხდება ტვინში ჟანგბადის რაოდენობის დაწევა და იწვევს გალუცინოგენურ ხილვებს – მსგავსს “სამოთხისებრი პლანეტებისა” (ხანდახან კი პირიქით, ამგვარი ეფექტის მიღება შესაძლებელია “ტვინის ჰიპერვენტილაციის”  შედეგად: ეიფორიული შეგრძნება მიიღწევა გადამეტებული ჟანგბადის რაოდენობის მიღებით). და თუკი აუცილებელი იქნება ვინმესთან შეხვედრა, ეს არ იქნება ღმერთი, არამედ რომელიმე კოსმიური არსება…

კვლავ დავუბრუნდეთ ჩერნობილს. მის მახლობლად მაცხოვრებელი მოსახლეობა არ არის დამნაშავე თავის უიღბლობაში. მიუხედავად ამისა, სიკვდილი ჩაბუდებულა მათ სახლებში. და აი, მოდის მათთან ექიმი და ეუბნებათ: მე შევძელი თქვენთვის წამლის შოვნა. ეს ამპულები მე მაქვს, მოდით ჩემთან და მე უფასოდ მოგცემთ.

ეს ექიმი სოფელ მცირე ივანოვკაშია გაჩერებული. ისინი ვინც ზემო ივანოვკაში ცხოვრობდნენ, ხმამაღლა გააპროტესტეს: ჩვენ არ ვიმკურნალებთ ამ ექიმთან, რადგან ის არა ჩვენთან, არამედ ჩვენს მეზობლად გაჩერებულა. არც ჩვენ წავალთ და არც ჩვენს შვილებს გავუშვებთ… დიახ, ქრისტე არ განკაცებულა არც კალუგაში და არც ინდის ნაპირებთან. და კითხვა “გადარჩებიან თუ არა ინდოელები”, რომლებიც არ მივიდნენ ქრისტესთან, აღმოჩნდება ისეთივე აბსტრაქტულ-მორალისტური, როგორც კითხვა იმის შესახებ, გადარჩებიან თუ არა “ივანოვკელები”, გაბრაზებულები იმაზე, რომ ექიმი არ დასახლებულა მათ სოფელში. ექიმს ხომ ეს არც განგებ და არც უსამართლობით გაუკეთებია. ის ჩამოვიდა მომაკვდინებელ ზონაში (თუმცაღა შეეძლო საერთოდაც არ ჩამოსულიყო) და დასახლდა იქ, სადაც შედარებით სწრაფად იპოვნიდა პირველ პაციენტებს.

შედარებით მძიმე მდგომარეობა აღმოჩნდა სოფელ ჩერიომუშკის მოსახლეობაში: ისინი კი წავიდოდნენ ექიმთან წამლისთვის, მაგრამ ფოსტალიონებმა ვერ ჩააღწიეს ინფორმაციის მისაწოდებლად და არც რადიო კავშირი მუშაობდა… არავინ იცოდა, რომ ამ უკაცრიელ ადგილას კიდევ ცხოვრობდა ვინმე. ისინი იავადმყოფებენ და დროზე ადრე გარდაიცვლებიან. არის თუ არა ივანოვკაში ჩასული ექიმი დამნაშავე ამაში? ინდოელებმა შეიტყვეს ქრისტეს შესახებ, მაგრამ არ მიიღეს იგი. აცტეკებმა საუკუნეების განმავლობაში არ იცოდნენ მის შესახებ. არის თუ არა ქრისტე დამნაშავე იმაში, თუკი ყოველი ადგილი ფერიცვალების მთად არ აქცია?

არსებობდნენ ისეთებიც, ვინც შეიტყვეს და ჩავიდნენ კიდეც ამ ექიმისა და მისი დამხმარეების სანახავად, მაგრამ ვერ გაიგეს რაში იყო ეს საჭირო. ნეტავ რატომ საუბრობს ყველა საშიშროების შესახებ? თითქოს ყველაფერი ისევეა, როგორც ყოველთვის იყო. მზეც ანათებს, ყვავილებიც იზრდება. ერთი კია, ხანდახან უცნაური გარეგნობის გოჭები იბადებიან, მაგრამ ამისთვის ხომ არსებობენ ვეტერინარები. ჩვენ რაღად გვინდა წამალი. ჩვენ ჯანმრთელები ვართ. ოდითგანვე საკუთარ თავს თავად ჩვენ ვმკურნალობდით. არც ეს ექიმია ჩვენს მკურნალებზე უკეთესი. არც ეს იესოა ჩვენს მახათმებზე უმჯობესი…

ზოგიერთი მზად იყო კიდეც მიეღო წამალი, მაგრამ აცხადებდა, რომ მხოლოდ პირადად ექიმის ხელიდან მიიღებდნენ წამალს და მის დამხმარეებს არ ენდობოდნენ. აი, პირადად ჩემთან რომ მოსულიყო, თუნდაც დღეს, სადილის შემდეგ – მე მასთან საღამოსაც გავატარებდი და წამალსაც მივიღებდი. “სულიერ მდელოში” საუბარია ერთი ბერის შესახებ, რომელიც ატარებდა ლიტურღიას ერეტიკული მრწამსით, მაგრამ ანგელოზთა თანამსახურებით. როდესაც მართლმადიდებლისგან მიიღო შენიშვნა, ბერმა ჰკითხა ანგელოზებს, თავად რატომ არ გააფრთხილეს ამ საშიშროების შესახებ? პასუხად მიიღო: “ღმერთმა ისე მოაწყო სამყარო, რომ ადამიანები სხვა ადამიანებისგან იღებენ ცოდნას”. და აი, ის ადამიანური ხელები, რომლითაც დაიწერა სიტყვა ღვთისა და რომელიც ვრცელდება ადამიანების მიერ – ბევრს არ მოსწონს, ზიზღი აქვთ [19].

იყვნენ ისეთებიც, რომლებმაც შეიტყვეს და მოვიდნენ კიდეც, მაგრამ არ ისმინეს ექიმის გაფრთხილებები. აღმოჩნდა რომ არ შეიძლებოდა წამალზე არყის მიყოლება. არის თუ არა ექიმი დამნაშავე იმაში, რომ არ დასდევდა ამგვარ პაციენტებს და არ ურტყამდა ხელებში ყოველ ჯერზე?

აღმოჩნდნენ ისეთებიც, რომლებიც ეზიარნენ წამალს და მოხმარების ყველა წესსაც იცავდნენ. მაგრამ ვერ მოხერხდა მათი გადარწმუნება თავი შორს დაეჭირათ აფეთქების ეპიცენტრიდან. მათ სჯეროდათ, რომ იქ არის რაღაც უფრო ეგზოტიკური და სულაც რადიაციის საშიშროება გადამატებული მიაჩნდათ. ისინი ქრისტიანულ ტაძრებშიც დადიოდნენ და შამბალასაც სტუმრობდნენ ყოველ საღამოს ასტრალში ფრენით. მათ მიანიჭეს ქრისტეს უმაღლესი იერარქის წოდება (პლანეტარული ლოგოსის პოლკოვნიკი), მაგრამ არ ერიდებოდნენ არც ლეიტენანტებთან (ოჩოპინტრეებთან) და არ გენერლებთან (ფოხატებთან) ურთიერთობას.

და ბოლოს, აღმოჩნდნენ ისეთებიც, რომლებიც უსმენდნენ ექიმს მთელი მოწიწებთ და ზეპირად დაისწავლეს მთელი მისი ინსტრუქციები. მათ ზეპირად იციან როგორ მოიხმარონ წამალი, რასთან არის ის თანხვედრაში და რასთან – არა, მაგრამ პირადად მათ ეს წამალი არ მიუღიათ.

ეს ბოლო ორი ჯგუფი განსაკუთრებულ ყურადღებას საჭიროებს.

რატომ არ შეიძლება შევუსაბამოდ ქრისტეს მსახურება მედიუმობას და სხვა ღვთაებების თაყვანისცემას?

წარმართული ფილოსოფიის თანახმად, ღვთაება, აბსოლიტური რეალობა არათუ ადამიანის გონებრივი წვდომის მიღმა მდებარეობს, არამედ სრულიად გაწყვეტილი აქვს კავშირი ადამიანურ სამყაროსთან. აბსოლუტისგან მიწამდე არსებობს იერარქია, სამყაროთა კიბე (ზონები, ემანაციები, სულები) და მხოლოდ მათთან არის შესაძლებელი ურთიერთობა, რომლის იერარქიული საფეხურიც შედარებით ახლოს არის მიწიერ სამყაროსთან. ღვთაება შეუცნობადი და მიუწვდომელია, ამიტომ რელიგიური იმპულსი უნდა იყოს მიმართული იმ ინსტანციებისადმი, რომლებიც შედარებით ახლოს არიან მიწასთან. უფრო მეტიც, ეს რელიგიური იმპულსი საჭიროა გატარდეს დემიურგის (შემოქმედის) მიღმა. რადგან ის, ვინც შექმნა ჩვენი, მატერიალური და არასრულყოფილი სამყარო, ან არასაკმარისად კეთილია, ან არასაკმარისად ჭკვიანი. ყოველ შემთვევაში, უმჯობესი იქნება, თუკი თავს ავარიდებთ მასთან ურთიერთობას და მოვძებნით მისასვლელ გზებს სხვა სულებთან, რომლებიც შედარებით ახლოს იმყოფებიან და ამასთან ერთად, არ მიუღიათ მონაწილეობა მატერიალური საშინელების შექმნაში. გნოსტიკოსები (ადრექრისტიანული პერიოდის ერეტიკოსები II-III ს) უფრო შორს მიდიოდნენ და თვლიდნენ, რომ ძველი აღთქმის შემოქმედი ღმერთი, არის ბოროტი საწყისი, ურთიერთობის ძიება კი აუცილებლად ახალი აღთქმის კეთილ საწყისთან არის საჭირო. ქრისტე იეჰოვას ანტიპოდია, რომელიც მოვიდა იეჰოვას მიერ შექმნილ მიწაზე, რათა შეეხსენებინა ადამიანთათვის, რომ ჭეშმარიტება და ხსნა უნდა ეძებონ იერარქიის მომდევნო საფეხურზე, იმ სულთა სამყაროში, რომლებიც არ ჩავარდნენ შესაქმის გადარეულ პროცესებში.

შესაბამისად ჩვენ ვიღებთ მკაცრად ლოგიკურ ბიბლიის სარკეს: თუკი წინასწარმეტყველები ამტკიცებენ, რომ ჭეშმარიტი ღმერთი, ზუსტად ის არის, ვინც იწოდება შემოქმედად,  გნოსტიკოსები (ამჟამად ბლავაცკაიას მიდევრები) ამტკიცებდნენ, რომ სწორედ ის, ვინც შექმნა სამყარო, შეუძლებელია იწოდებოდეს ღმერთად. თაყვანისცემა კი უნდა მოხდეს იმ სულების, რომლებმაც უარყვეს სამყაროს შემოქმედებით პროცესში ჩაბმა.

ბიბლიის სასიხარულო ცნობა კი (როგორც ძველის, ისე ახალი აღთქმის) მდგომარეობს იმაში, რომ აბსოლუტმა, ყოველივე დასაბამის პირველწყარომ თავად შექმნა ადამიანთა სამყარო. მას არ დაუვალებია ეს საქმე მასზე დაქვემდებარებული სულისთვის, არამედ თავად გამოავლინა სიყვარული მათ მიმართ, და მორჩილებით მიიღო ჩვენი სამყაროს შექმნა. ოლიმპიელთა შეკრული წრე, სულთა და ღმერთუკათა შესაკრებელი, რომლებსაც საუკუნეების მანძილზე ჰყავდათ დამონებული წარმართთა გონება, უბრალო სიტყვებით გაირღვა: “დასაბამად ქმნნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანაჲ”. სრულიად განსხვავებული ღმერთი, ვიდრე თავად სამყარო. ღმერთი არ არის კოსმოსი. ღმერთი არ არის ადამიანი. ღმერთი მიუწვდომელი და გამოუთქმელია. მიუხედავად ამისა, სწორედ მან შექმნა სამყარო და თავი გამოავლინა მასში. უმაღლეს და მიუწვდომელ ყოფიერებას, როგორც აღმოჩნდა ვუყვარვართ ჩვენ და პასუხად სწორედ ის შეიძლება გვიყვარდეს (და არა კოსმიური შუამავალი) და შეგვიძლია მივმართოთ მას, როგორც პიროვნებას. ინდური ფილოსოფიის უსახო ბრაჰმა იძენს ნათელ და პიროვნულ სახეს ბიბლიაში. ადამიანი იღებს უფლებას მიმართოს აბსოლუტს – “შენობით”.

ქრისტიანობა მშვენივრად აცნობიერებს და ღრმად განიცდის ღვთის მიუწვდომელობას. მართლმადიდებლური მისტიურ-საღვთისმეტყველო ტექსტის შესახებ საუბრისას, რომელსაც პავლე მოციქულის მოწაფეს წმ. დიონისე არეოპაგელს მიაწერენ, ა.ფ. ლოსევი წერს: “არანაირი ბუდისტური ლიტერატურა, არანაირი ბერძნული ნეოპლატონიზმი, არავითარი დასავლური მისტიკა, შუა საუკუნეების ან ახალი, ვერ შეძლებს ოდნავადაც კი მიუახლოვდეს არეოპაგეტიკას, ტრანსცენდენტული შეგრძნებების ინტენსივობაში. ეს არ არის რიტორიკა, მაგრამ ეს არის რაღაც მისტიური მუსიკა, სადაც აღარ ჟღერს ცალკეული სიტყვები და ისმის მხოლოდ მიქცევა და მოქცევა ერთგვარი უკიდეგანო ტრანსცენდენტული ზღვისა. უპირველეს ყოვლისა, აქ ჩვენს წინაშე არა მხოლოდ ფილოსოფია და ღვთისმეტყველებაა, არამედ აღვლენილი ჰიმნი და აღაპია. არეოპაგელი სწორედ ასე საუბრობს ნაცვლად “ღვთისმეტყველებისა” – “მღერის ჰიმნებს”. მეორეც, ეს აღაპი ეძღვნება მხოლოდ პიროვნებას, მართალია, სრულებთ ტრანსცენდენტურს და არავის მსგავსს, მაგრამ აუცილებლად პიროვნებას. მთელი ეს უჩვეულოდ დაძაბული მისტიკა ჰიმნებისა შესაძლებელია მხოლოდ რაიმე სახის პირის წინაშე, ხატის წინაშე, თუნდაც უხილავი და მიუწვდომელი იყოს იგი, მაგრამ აუცილებლად ხატის, რომლის ხილვაც შესაძლებელია თვალთათვის და გულს კი ძალუძს მისი შეგრძნება, რომელიც შეიძლება იყოს ადამიანური ურთიერთობის საგანი და რომელიც შეიძლება ეხებოდეს ადამიანის პიროვნულობას მისი ინტიმური და მწველი შეხებით. მთელი ეს აპოფათიკური მუსიკა არის ერთგვარი მადლისმიერი წყურვილის მოკვლა, მომდინარე ამ უხილავი, მაგრამ ინტიმურად ახლობელი პიროვნებისგან, როდესაც ადამიანი განიცდის წყურვილს მუდმივად უმღეროს და ადიდოს იგი, მიუხედად იმისა, რომ სრულად დაკმაყოფილება არც ჰიმნებს და არც ხოტბის შესხმას არ შეუძლია. ბუდისტური თვითგაქრობის სურვილისგან ის განსხვავდება უდიდესი საჭიროებით მიაღწიოს ყოფიერების დადებით საფუძველს, დადებითს იმდენად, რომ ჰქონდეს ურთიერთობა არა ნივთთა ბრმა ქმნადობასთან, თავად ამ სულიერ თუ უსულო ნივთებთანაც, არამედ მხოლოდ პიროვნებასთან, რომელმაც ცხადად იცის საკუთარი თავიც და სხვაც და გონივრულად ცხოვრებისა და ადამიანური ურთიერთობის უნარი შესწევს. ასეთ გონს უკვე აღარ გააჩნია საჭიროება განყენებული ფილოსოფიისა. მისთვის კატეგორიათა დედუქცია ვიწრო და მოსაბეზრებელი საკითხია. გააჩნია რა ანტინომიურ-სინთეტიკური განუსაზღვრელი რაოდენობის ძალა, ის არა თუ ინტერესდება თავად კატეგორიებით, არამედ უბრალოდ მარტოოდენ ხოტბას ასხამს უმაღლეს ყოფიერებას მთელი მისი ანტინომიებითა და სინთეზებით იმგვარი უშუალო ფორმით, თითქოსდა აქ საერთოდაც არ ყოფილიყოს რაიმე სახის ანტინომია. ყოფიერება ნეოპლატონიზმში, სადაც ანტინომიაა დაფიქსირებული, გაცილებით უფრო ცივი და აბსტრაქტულია. არეოპაგელთან კი აბსოლიტური თვითობრიობაა, სადაც ფიქსირდება ანტინომია, იმდენად ცოცხლად, პიროვნულად, სისავსით, რომ ფილოსოფოსის გონება მხოლოდ მასთან მშვიდი და ცოცხალი ურთიერთობითაა დაკავებული. ასე რომ, მხოლოდ ვინმე განზე მდგომი თუ შეძლებს მოახდინოს დაკვირვება და სისტემატიურად განათავსოს ყოველი გამოვლენილი ანტინომია, მაგრამ თავად ფილოსოფოსს ამის დრო არასოდეს არ აქვს… ჩვენ რომ დაგვეწყო ძიება ფილოსოფიის ისტორიაში რომელიმე სწავლება თუ სისტემა, რომელიც განყენებულ აზრში არეოპაგეტიკულ აპოფატიციზმს გამოავლენდა, ალბათ ვერ ვიპოვიდით უფრო დიდ სახელს, ვიდ
რე ეს ნიკოლაი კუზანსკია. “უფალო და ღმერთო ჩემო! შემეწიე შენს მძებნელს. მე გხედავ შენ სამოთხის დასაწყისში და არ ვიცი რას ვხედავ, რამეთუ მე ვერ ვხედავ ვერაფერ ხილულს. მე ვიცი მხოლოდ ერთი რამ: მე ვიცი, რომ არ ვიცი რას ვხედავ და ვერც ვერასოდეს შევიტყობ. მე არ ძალმიძს სახელი გიწოდო შენ, რამეთუ არ ვიცი რა ხარ შენ. თუკი ვინმე მეტყვის: ეს ან ის არის შენი სახელი, შემდგომ ამისა, ვიცი, რომ არ არის ეს შენი სახელი. რადგან ყოველი აღნიშვნა ამა თუ იმ სახელის მნიშვნელობისა კედელია, რომლის მიღმაც გხედავ მე შენ. თუკი ვინმე იძლევა განმარტებას, რომლის მეშვეობითაც შეიძლება შენი წვდომა, მე ვიცი, რომ შენ ეს არ მიგესადაგება, რადგან ყოველი მცდელობა შენი გაგებისა სამოთხის მიღმიერ ჩარჩოში ექცევა. და ყოველ წამოსახვასა და მსგავსებაში, რომლის მეშვეობითაც ცდილობენ მოგიაზრონ, მე ვიცი, რომ ეს არ არის შენთვის შესაბამისი იერი. ვისაც სურს მოგიახლოვდეს, უნდა აღზევდეს ყველანაირ წარმოდგენაზე, საზღვრებსა და შეზღუდვებზე. შესაბამისად, ინტელექტი უნდა გახდეს გაუცნობიერებელი და წყვდიადში უნდა ჩაიძიროს, თუკი სურს გიხილოს შენ. მაშ რაღა არის ჩემი ღმერთი, ინტელექტის უცოდინარობა? ამიტომ, შენთან, ღმერთო ჩემო, რომელი ხარ უსასრულობა, შეძლებს მოახლოებას მხოლოდ ის, რომელმაც იცის, რომ ვერ გიხილავს შენ” (ღვთის ხილვის შესახებ. 13)” [20]

შესაბამისად, ღმერთი მიუწვდომელია ჩვენი გონებისათვის, მაგრამ ის თავისი ნებით გვივლენს თავს. და არა მარტო ეს, ღვთის ჩვენდამი სიყვარულმა გახადა იგი ადამიანად. ქრისტიანობის უდიდესი სიხარულია, რომ ის, ვინც მოვიდა ჩვენს გამოსახსნელად, არის ის, ვინც ოდესღაც შეგვქმნა. “მოვიდა თავისიანებთან”, – გვეუბნება იოანეს სახარება, წმ. ირინეოს ლიონელი კი რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ განმარტავს: რომ ყოფილიყვნენ გნოსტიკოსები მართალნი, თითქოსდა ქრისტე არ არის შემოქმედი, მართებული იქნებოდა თქმულიყო, რომ ქრისტე მოვიდა არა თავისიანებთან, არამედ უცხოებთან” (ერესთა წინააღმდეგ. III, II, 2)

ქრისტეში ჩვენ თავად უსასრულობას ვხედავთ, რომელმაც გამოაღწია ჩვენს დროში. ვერც ერთი სხვა რელიგია ვერც ინატრებდა ეჩუქებინა კაცობრიობისთვის უფრო მეტი. წარმართობისა და ქრისტიანობის შერიგების ყოველი მცდელობა იწვევს ამ სიხარულის გაქარწყლებას. მათი აზრით ქრისტე მხოლოდ ერთ-ერთ მასწავლებელია (სადღაც პითაგორასა და ჯორდანო ბრუნოს შორის). მაგრამ თუკი ის მხოლოდ ადამიანია, თუკი ის არ არის ღმერთი, გამოდის, რომ ადამიანებისა და ღმერთის შეხვედრა არც მომხდარა.

ხანდახან ნეოწარმართები (ქრისტეს შემდგომი წარმართები) ამტკიცებენ, რომ ქრისტე ღვთაებრივი სულის “ავატარია”. მაშინ თავად ღვთაება აღმოჩნდება უსახო, ქრისტე კი მარტოოდენ ნიღაბი, ბრაჰმანზე მორგებული. ის არ ყოფილა ადამიანი (შესაბამისად, არ ტანჯულა. გოლგოთაზე კი მხოლოდ დადგმული სპექტაკლი ყოფილა, რომლის დანიშნულებაც ცრემლისა და სინანულის გამოწვევა იყო) [21]. და ბოლოს, ზოგიერთ ნეოწარმართულ სკოლებში ამტკიცებენ, რომ ქრისტე უფრო მეტია ვიდრე ადამიანი, მაგრამ უფრო ნაკლები, ვიდრე ღვთაება. დაახლოებით ასე – “პლანეტარული ლოგოსი”.

მაგრამ თუკი ქრისტე მართლაც არის ის, რასაც ის თავად უწოდებდა თავს (ჭეშმარიტ საწყისს (იოანე 8:25)) და როგორიც შეიცნო იგი მართმადიდებელმა ეკლესიამ, მაშინ რაღა საჭიროა უმეტესის ძიება სხვა რელიგიებში? თავად ღმერთი და უსასრულობა მოვიდა ჩვენთან და გვასწავლა გზა ხსნისა, ჩვენ კი გვინდა “სრულვყოთ” იგი ცუდად გაგებული ამონარიდებით ბუდიზმიდან და წარმართობიდან? თავად ის როგორ შეაფასებდა ამგვარ საქციელს – ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის ეპოქაში საკმაოდ მკაფიოდ თქვა მანვე, რომ ეს სიძვაა.

ბიბლიური ფორმულის თანახმად “ღმერთი ერთია”, ეს არის ექსკლუზიური და გამომრციხავი ფორმულა. “უკუეთუ აღ-ვინმე-დგეს შენ შორის წინაწარმეტყუელი, ანუ ჩუენებისმხილველი, და აჩუენოს რაჲმე სასწაული საცთურებისაჲ თქუენ შორის და თქუას: მოვედით და მივიდეთ ჩუენ ღმერთთა უცხოთა, რომელ-იგი თქუენ არა იცოდეთ, თქუას: ვმსახურებდეთ მათ. ნუ ისმენთ სიტყუათა მის წინასწარმეტყუელისათა, ნუცა მის ჩუენებისმხილველისათა, რამეთუ გამოცდით გამოგცდის თქუენ უფალი ღმერთი თქუენი, გიყუარდეს თუ თქუენ უფალი ღმერთი თქუენი ყოვლითა გულითა თქუენითა და ყოვლითა გონებითა თქუენითა.” (მეორე სჯ. 13:1-3)

როდესაც უფალი ეუბნება მოსეს პირველ მცნებას, რომ “ღმერთი ერთია”, ამით ის არ გულისხმობს, რომ ამით მოსეს რაიმე სახის ეზოთერული საიდუმლო ეხსნება – თითქოსდა ღვთის სახელი მრავალია და რეალურად ყველა რელიგია მხოლოდ ერთი ღმერთის შესახებ საუბრობს. “მოსე, თუ გსურს მიწოდე კრიშნა, შენ კი, აარონ, შეგიძლია სამშაბათობით ზევსი მიწოდო, ხუთშაბათობით კი ასტარტა. ხოლო, თუკი სურვილი გექნებათ, ილოცეთ ასე:”ო, კარლსონ, რომელი ხარ სახურავსა ზედა!”

პანთეისტური ფორუმლა “ღმერთი ერთია”, პირიქით, ინკლუზიურია, ის თავის თავში სულიერი ქმედებების სხვადასხვაგვარ ფორმებს აერთიანებს. მოსეს მცნება ითვალისწინებს “ერთიანს”, როგორც “მხოლოდ ერთ” ღმერთს, “ და არა იყვნენ შენდა ღმერთნი უცხონი, ჩემსა გარეშე!” ბიბლიური ღმერთი იწოდება ერთ ღმერთად, რადგან ის გამორიცხავს უცხო ღმერთებს. თანამედროვე რელიგიური კიჩის თანახმად “ღმერთი” იწოდება “ერთ ღმერთად”, რადგან ის თავის თავში ყველა სხვა ღმერთს მოიცავს.

თუკი ბიბლიური ღმერთი აღიქმებოდა როგორც ერთ-ერთი სხვა ღმერთებს შორის, როგორც ერთ-ერთი ემანაცია ერთიანი ღმერთისა, მაშინ მასთან ერთად პატივი სხვა ღმერთებსაც უნდა მივაგოთ. როგორც წარმართობის ერთ-ერთი აპოლოგეტი, ცელსიუსი აღნიშნავდა, “ის ვინც ეთაყვანება რამდენიმე ღმერთს, ამით აამებს ღმერთს, რადგან ეთაყვანება დიდი ღმერთის გარკვეულ ნაწილს. ამიტომ ის, ვინც თაყვანს სცემს და აღმერთებს ყველას (ღმერთთან ახლო მდგომს), ის არ შეურაცხყოფს ღმერთს, რომელსაც ეკუთვნის ყოველი… მართლაც, ის, ვინც საუბრობს ღმერთზე და ამტკიცებს, რომ მხოლოდ ერთს შეიძლება ვუწოდოთ ღმერთი, უპატივცემულოდ იქცევა, რადგან ამით ჰყოფს ღვთის სამეუფეოს, განხეთქილებას უწყობს ხელს, თითქოსდა არსებობდეს ორი მხარე, სადაც ერთ-ერთი ღვთის წინააღმდეგობაშია” (ორიგენე. ცელსიუსის წინააღმდეგ 7,2 და 8,II).

მაგრამ ბიბლიური წინასწარმეტყველები, მოგვიანებით კი ქრისტიანებიც თვლიდნენ, რომ სულიერი სამყარო გაიხლიჩა, ამიტომა წარმართულ სულებთან მეგობრობა ღვთის წინააღმდეგ წასვლას ნიშნავდა. შესაძლებელია, რომელიმე წარმართული რიტუალი, სახე, თუ მისტერია, თავისთავარ არც ისე ცუდია; წარმართთა სრული რელიგიური ცხოვრება არ შეიძლება შეფასდეს როგორც სატანის ინსპირაცია. მაგრამ როდესაც შემოვიდა ნათელი და უფალთან პირდაპირი ურთიერთობის გზას გაიხსნა, მეტად აღარ უნდა დარჩენილიყვნენ წარმართულ სამყაროს ორაზროვნებებში. ადამიანთათვის მოსული ქრისტესთვის ზურგის შექცევა და  კვლავ წარმართული შელოცვებისკენ მიბრუნება ქრისტეს უარყოფას, მის წინააღმდეგ წასვლას ნიშნავდა.

წინასწარმეტყველებიც და მოციქულებიც აღნიშნავდნენ, რომ სხვა ხალხებს გააჩნდათ საკუთარი ღვთაებები, მაგრამ მტკიცე უარზე იყვნენ ეღიარებინათ ერთიანი ჭეშმარიტი ღმერთის სტატუსი. აქედან მომდინარეობს მოციქულ პავლეს სიტყვები: “ხოლო ჭამისათჳს ნაკერპავთაჲსა უწყით, რამეთუ არარაჲ არს კერპ სოფელსა შინა, და ვითარმედ არავინ არს ღმერთ სხუაჲ, გარნა მხოლოჲ იგი ერთი ღმერთი. რამეთუ დაღაცათუ არიან რაჲმე სახელ-დებულ ღმერთნი გინა თუ ცათა შინა, გინა თუ ქუეყანასა ზედა, ვითარცა არიან ღმერთნი მრავალ და უფალნი მრავალ, არამედ ჩუენდა ერთ არს ღმერთი მამაჲ, რომლისაგან არს ყოველი, და ჩუენ – მისა მიმართ. და ერთ არს უფალი იესუ ქრისტე, რომლისა მიერ ყოველი და ჩუენ – მის მიერ. (I კორ. 8:4-6) ეს ფრაზა მხოლოდ ასე რომ გაჟღერებულიყო “არიან ღმერთნი მრავალ და უფალნი მრავალ, არამედ ჩუენდა ერთ არს ღმერთი მამაჲ”, ეს იქნებოდა ჩვეულებრივი წარმართთა მანიფესტი: ჩვენ ვირჩევთ ჩვენს ღმერთს სხვა მრავალ ღმერთს შორის და პატივს ვცემთ სხვა რელიგიებს ჰქონდეთ ურთიერთობა სხვა ღმერთებთანაც (თუ მე ვინახავ ფულს ა ბანკში, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მე ვეწინააღმდეგები სხვათა უფლებას შეინახონ ფული ბ ბანკში). მაგრამ აღნიშნულ ციტატას დაუყოვნებლივ ემატება საღვთისმეტყველო-მეტაფიზიკური დატვირთვა, რაც ძირეულად ცვლის სიტუაციას: “ჩუენდა ერთ არს ღმერთი მამაჲ, რომლისაგან არს ყოველი”, არა უბრალოდ ის, რომ “ჩვენ გვყავს ღმერთი, რომლისგანაც ვართ ჩვენ, ჩვენი ტომი, ჩვენი რწმენა”, არამედ “რომლისაგან არს ყოველი” (ანუ, ეს არის წყარო რომელიც საწყისია ყველაფრისა), ასევე “რომლისა მიერ ყოველი” (ანუ, ამ წუთამდე ყველაფერი, რას არსებობს, წარმოადგენს ამ ჭეშმარიტი ყოფიერების თანაზიარს).

ქრისტიანები დარწმუნებულნი არიან, რომ ყველა, ვინც დებს თავის გულს და ფულს წარმართულ  ბანკებში, ძალიან ახლოს არიან მარცხთან. მათი “კოსმიური იერარქიები” სხვა არაფერია, თუ არა “MMM” – ის მსგავსი ეკონომიკური პირამიდები. და არა იმიტომ რომ ვერ იტანენ ამ ხალხს მოციქულები, არამედ მათდამი კეთილის სურვილის გამო, გამუდმებით უმეორებდნენ: მოსცილდით თქვენს ღმერთებს სანამ გვიანი არ არის და მიმართეთ ერთადერთ ჭეშმარიტ შემოქმედს.

და აი, თორმეტი მოციქულიდან ათი მოკლეს მათი ქადაგებების გამო (იუდა ისკარიოტელისა და იოანე მოციქულის გარდა, რომელმაც მრავალი გადასახლებისა და პატიმრობის მიუხედავად, არაძალადობრივი გზით დატოვა ეს ცხოვრება). მოიკლა პავლე მოციქულიც. ყოველმა მათგანმა სიკვდილი ამჯობინა წარმართთა ღმერთების თაყვანისცემას. [22]

კვლავაც გაწირავდნენ თუ არა თავს მოციქულები სხვა “ღვთის ძეების” გამო, თუკი მათ წარმოდგენაში  ქრისტე სხვა მრავალთა შორის ერთ-ერთი იერარქის ან სულის განსხეულება იქნებოდა ან მორიგი “ავატარი”.

ეკლესიას დღეს ხშირად ადანაშაულებენ ნელ-თბილ დამოკიდებულებაში, ასევე იმაში, რომ ის საერთოდ არ გავს მოციქულთა დროის ეკლესიას, პირველქრისტიანთა ცეცხლოვან თემს. ეს სწორია. მაგრამ პირველქრისტიანებს ჩვენ სწორედ იმაში ვგავართ, რაც ყველაზე მეტად არ მოსწონთ “მრავალ-რელიგიურ” ხალხს. ბევრ რამეში შეიძლება დაგვიპირისპირონ პირველქრისტიანები, მაგრამ არა ერთ რამეში. შეუძლებელია ჩვენი დაპირისპირება “მართლმადიდებლურ შეუწყნარებლობისა” და “მოციქულთა შეუწყნარებლობის” გამო, რადგან ასეთი რამ უბრალოდ არ ყოფილა. მოციქულები არავის სდევნიდნენ (ისევე როგორც დღევანდელი მართლმადიდებლები). მხოლოდ მტკიცედ იდგნენ საკუთარ აზრზე: არ არის ხსნა ქრისტეს მიღმა, ამიტომაც “ვერ ჴელ-გეწიფების სასუმელი უფლისაჲ სუმად და სასუმელი ეშმაკთაჲ” (I კორ. 10:21) შეუძლებელია წარსულში დაბრუნება, როდესაც “არა იცოდეთ ღმერთი და ჰმონებდით მათ, რომელნი-იგი არა იყვნეს ბუნებით ღმერთ.” (გალ. 4:8)

პიროვნული ღმერთის აღთქმაზე უარი, რომელმაც თავის თავს მიღმა შექმნა სამყარო, ნიშნავს კოსმოსში გაქრობას და საკუთარი სიცოცხლის დაქვემდებარებას უსახო, აზრებს მოკლებულ, თანაგრძნობა მოკლებულ კოსმიურ კანონებს (მაგ. კარმულ და ასტროლოგიურ კანონებს)

კარგად იცნობდნენ მოციქულებიც  და პირველქრისტიანებიც  წარმართთა მისტერიების სამყაროს, ფილოსოფიას, სამყარო ქრისტეს გარეშე. ისინი ქადაგებდნენ არა ათეისტურ გარემოში, არამედ იქ, სადაც თვითეულ ადამიანს, თვითეულ ოჯახს, ყოველ თემს გააჩნდა საკუთარი რელიგიური ტრადიცია. და ამგვარ სამყაროს მათ მოუტანეს რაღაც ახალი. თანამედროვე სამყარო, რომელიც წესიერად არც კი იცნობს ახალ აღთქმას და რომელიც გადაეჩვია ნამდვილ წარმართობასაც, თვლის, რომ შესალებელია ახალი აღთქმის “განახლება” წარმართული ოკულტიზმის მიწებების ხარჯზე.

წყალშიც არსებობს ჟანგბადი, მაგრამ თუკი მყვინთავი თავს თევზად წარმოიდგენს და შეეცდება ამ ჟანგბადით ისუნთქოს, ის დაიღუპება. მას მიაწვდიან საჰაერო მილს ზედაპირიდან. ის კი ეცდება ისუნთქოს თითოს გამოტოვებით, ისე, რომ პირდაპირ ფულტვებში ჩაუშვებს წყალს. ცხადია, რომ მცირე ხანში ამგვარი ქმედებით ის დაიღუპება. მაგრამ სულის სიკვდილი ასეთი შესამჩნევი არ არის. ამიტომ “ყოვლადრელიგიური”, “შემწყნარებელი” და “გახსნილი” ოკულტისტები საკუთარ თავში ატარებენ აგონიზირებულ, “კოსმიური ენერგიებით” მოწამლულ, დაშლის პირას მყოფ სულებს და თან უმტკიცებენ ქრისტიანებს, რომ ისინი “შეუწყნარებლობით” არიან დაავადებულნი.

მე ამას წიგნებიდან არ ვამბობ. ნებისმიერი მართლმადიდებელი მღვდელი შეძლებს მოყვეს ათობით ისტორია იმგვარ ხალხზე, რომლებმაც საკუთარ თავში გაზარდეს სულიერი ავადმყოფობები, შეეცადნე რა შეეთავსებინათ ქრისტიანობა  და “აღმოსავლური სწავლებები”.

და კვლავ, ჩერნობილის შესახებ. უკვე ვისაუბრეთ ადამიანთა ჯგუფის შესახებ, რომლებმაც იციან ახალი წამლის მოხმარების ყველა ინსტრუქცია, მაგრამ თავად წამალს მაინც არ იღებენ. ისინი თვლიან, რომ თუკი ექიმი არ უბრაზდება პაციენტებს, ეს გამოჯანმრთელების ტოლფასია. ასე თვლიან პროტესტანტები: მათი აზრით, ჩვენი ავადმყოფობის მიზეზი ექიმის დამოკიდებულებაა ჩვენსა და ჩვენი ცოდვებისადმი. ვინაიდან ცნობილია, რომ ღმერთი ჩვენზე აღარ არის განრისხებული (დაკმაყოფილებული ქრისტეს მსხვერპლშეწირვით) და როგორც კი ჩვენ შევიტყობთ ღმერთის ჩვენდამი არსებული ცვლილების შესახებ, იმ წამსვე გამოვჯანმრთელდებით და გადავრჩებით.

კარგით, მოდით წარმოვიდგინოთ, რომ ინჟინერი, რომლის მიზეზითაც მოხდა ჩერნობილის ავარია, აღმოჩნდა სასამართლოში, მაგრამ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო მას ამნისტია გამოუცხადეს. რამდენად შეამსუბუქებს ეს ფურცელი მის მდგომარეობას? ის ხომ თავად ატარებს უმძიმეს სასჯელს საკუთარი ცოდვის გამო. ის თავად არის რადიაციით გაჟღენთილი. ის თავად განწირულია სასიკვდილოდ და ვერანაირი სააპელაციო ინსტანცია ვერ შეძლებს დაიცვას იგი ნამდვილი ტკივილისგან, ყოვლისმომცველი სისუსტისგან.

განსხვავებით დასავლური ქრისტიანობისგან, სადაც ცოდვით დაცემის დრამას იურიდიულ ტერმინებით აღწერენ, აღმოსავლური ქრისტიანობა ორგანული ტერმინებით იაზრებს ადამიანისა და ღვთის ურთიერთობას. მართლმადიდებელისთვის ცოდვა არა დანაშაული, არამედ ავადმყოფობაა. “ცოდვა ჩვენ უბედურად უფრო გვაგრძნობინებს თავს, ვიდრე დამნაშავედ” – ამბობდა ღირსი იოანე კასიანე [23], ხოლო ღირსი ისააკ ასური ცოდვილ ადამიანს ძაღლს ადარებდა, რომელიც ლოკავს მჭრელ ნივთს და ვერ ხვდება, რომ საკუთარ თავს ავნებს, ითრობა რა საკუთარი სისხლის გემოთი [24]. აღსარების დროს სათქმელ სამღვდდელო ლოცვაში ჩვენ ვკითხულობთ:  „ეკრძალე შვილო, ვინაითგან მოხვედ სამკურნალოსა ამას, რათა განიკურნო, და არა განუკურნებელი მართლ-უქუნ-იქცე.“

არ არის საკმარისი უბრალოდ გამოუცხადო ადამიანს, რომ ღმერთი აღარ არის მასზე განრისხებული. მას დაღუპვისგან რეალური დაცვა ესაჭიროება, საჭიროა მივცეთ მას რეალური საშუალება ისუნთქოს ღმერთით. ღმერთი კი არ იჭერს თავს შორს ადამიანებისგან, არამედ თავად ადამიანები არიან დაცილებულნი: როგორც საკუთარი ცოდვებით, ასევე სულიერი შუამავლების მიერ დაბლოკილნი. საჭიროა წამლის მიცემა, სიკვდილის საწინააღმდეგო წამლის.  ამგვარი წამალი კი მხოლოდ უკვდავებაა. უკვდავება მხოლოდ ღმერთს გააჩნია. ესე იგი, ღმერთმა, რომელიც შორსაა ჩვენგან, უნდა მოიპოვოს უკვადვება ადამიანში. „იქმოდეთ ნუ საზრდელსა წარსაწყმედელსა, არამედ საზრდელსა, რომელი ჰგიეს ცხორებად საუკუნოდ, რომელი ძემან კაცისამან მოგცეს თქუენ…პური ღმრთისაჲ არს, რომელი გარდამოჴდა ზეცით და მოსცა ცხორებაჲ სოფელსა… მე ვარ პური ცხორებისაჲ…მამათა თქუენთა ჭამეს მანანაჲ უდაბნოსა და მოწყდეს…ესე არს პური, რომელი ზეცით გარდამოჴდა; უკუეთუ ვინმე ჭამოს მისგანი, არა მოკუდეს…პური, რომელი მე მივსცე, ჴორცი ჩემი არს, რომელსა მე მივსცემ ცხორებისათჳს სოფლისა…უკუეთუ არა სჭამოთ ჴორცი ძისა კაცისაჲ და სუათ სისხლი მისი, არა გაქუნედეს ცხორებაჲ თავთა შორის თქუენთა… (იოან. 6:27-53)

ქრისტეს სისხლითა და ხორცით ზიარება – აი, ის ანტიკოსმიური უკვდავების წამალი, რომელიც მოგვიტანა მაცხოვარმა. ქრისტემ მოგვიწოდა ჩვენ „სერობაზე უკვედავებისა“ (კლიმენტი ალექსანდრიელი, სტრომატები 7,3). თავად ქრისტემ დააწესა მოწაფეებთან  ურთიერთობის ამგვარი ფორმა. ისინი, ვინც თვლის, რომ საკმარისია მხოლოდ კითხვა ან გახსენება საიდუმლო სერობისა, ისინი, ვისი მტკიცებითაც თავად ეს უკვდავების წამალი მიუწვდომელია, ვერ ჩასწვდომიან მაცხოვრის ჩანაფიქრს. ეს ხალხი პროტესტანტები არიან [25].

მათი აზრით „ერთადერთი რამაც შეიძლება იხსნას ადამიანი, სახარებაა; სასიხარულო ცნობა ხსნის შესახებ იესო ქრისტესგან და გამოსყიდვა გოლგოთაზე. ეკლესიის მიზანი კი სახარების ქადაგებაა, რომლის სმენაც უხსნის ხალხს გზას ხსნისაკენ“ [26]. ადამიანი წყურვილს წყლის შესახებ ინფორმაციის მიღებით იკლავს და არა თავად წყლით. ადამიანი იკვებება პურის სიმბოლოთი და არა თავად პურით. მას იხსნის „ცნობა ხსნის შესახებ“, „კარგი ამბების საინფორმაციო გამოშვება ბი-ბი-სის იერუსალიმის განყოფილებიდან“ და არა მადლი ქრისტესი.

პროტესტანტები გვანან იმგვარ ადამიანს, რომელიც ხედავს უდაბნოში წყურვილისგან დაოსებულ მგზავრს და სიხარულით უყვება წყლის სარგებლობის შესახებ. სამი საათი უხსნის თუ რა შესანიშნავ თვისებები ახასიათებს წყალს, რომ შეუძლებელია ცხოვრება მის გარეშე, რომ საჭიროა ვიბრძოლოთ წყაროებისა და წყალსაცავების სისუფთავისთვის…“გესმის, – ამბობს ის, – ადამიანის სხეულის 80% წყლისგან შედგება… თუმცა, შენი ალბათ მხოლოდ 60% – სგან…“შემდეგ კი მიდის, ისე, რომ წვეთსაც კი არ დაალევინებს. „ნუთუ ისევ გწყურია? ნუთუ არ არის შენთვის საკმარისი „სასიხარულო ცნობა წყლის შესახებ?“ თავად წყალი გინდა? აი, ეგ კი ჩვენ არ გვაქვს. ჩვენ ვსვამთ „წყლის სიმბოლოს“, ჩვენ ვაძლევთ ხალხს „ხსოვნას წყლის შესახებ“. მხოლოდ უცოდინარი მართლმადიდებლები და კათლიკები თვლიან, რომ სითხე თავიანთ ლიტურგიკულ ჭურჭელში ნამდვილად სიცოცხლის წყალია, სისხლი ქრისტესი. ჩვენ კი ვთვლით, რომ წყალი – ქრისტეს სიტყვაა. სწორედ ეს სიტყვები გადმოგეცით. მაშ, რაღატო გწყურია ისევ? ხომ გაიგე: „ეკლესიის დანიშნულება – სახარების ქადაგებაა“ და არა ქრისტეს სისხლისა და ხორცის ზიარება; შენ ხომ გაიგე, რომ სწორედ „სმენა უხსნის ხალხს გზას ხსნისკენ“, და არა ღმერთკაცთან ერთობა. რაო, აღარ გწყურია? ისე, თუკი იქვე მართმადიდებელი მღვდელი ჩამოივლის სასმისით ხელში – არავითარ შემთხვევაში არ დალიო მისგან!“

ზიარების დროს ჩვენ ვიღებთ ქრისტეს აღმდგარ, პასქალურ სხეულს. ეს „ყოფიერების სხვაგვარი დასაწყისია“. ნაწილაკებია ახალი კოსმოსისა, სწორედ იმ კოსმოსისა, სადაც აღარ არის სიკვდილი, სადაც დამარცხებულია ენთროპია და ხრწნადობა. სწორედ ისინი იჭრებიან ჩვენს სხეულში რათა შეასუსტონ ხორცის ცოდვილებრივი წნეხი ჩვენს პირად თავისუფლებაზე.  ზიარების გზით ჩვენ თითქოსდა კვლავ აღმოვჩნდებით ედემისეულ მდგომარეობაში: წარსული ცოდვა აღარ აწვება ჩვენს პირად ნებას და ამგვარი თავისუფლების პირობებში შეგვწევს ძალა გავაკეთოთ არჩევანი, ისე, რომ არ ვიგრძნოთ ცოდვისგან გაუკუღმართებული ჩვენი ბუნების  წარსული ცოდვების წნეხი.

გზა კურნებისა მდგომარეობს იმაში, რომ ქრისტემ საკუთარ თავში, თავის ღვთაებრივ პიროვნებაში განკურნა მის მიერ მიღებული ადამიანური ბუნება და მას, უკვე განკურნებულ ბუნებას გვაძლევს ზიარების მეშვეობით, რათა ადამიანური ბუნების კურნების გზით განკურნოს თვითეული ჩვენთაგანის პიროვნება. „ამგვარად, რათა არა მხოლოდ სიყვარულით, არამედ საქმითაც გავხდეთ ნაწილები ქრისტეს ხორცისა, უნდა შევუერთდეთ ამ ხორცს… მან, ვინც მოგვცა საკუთარი ძე აქ, მითუმეტეს რამდენს გააკეთებს ის იქ – მომავალში. მე ვისურვე გავმხდარიყავი თქვენი ძმა; თქვენი გულისთვის ვეზიარე ადამიანის სისხლსა და ხორცს და ამ სისხლისა და ხორცის მეშვეობთ, რომლითაც ვიქეცი თქვენთან ერთ სისხლ, მე კვლავ გაძლევთ თქვენ [27]. ღმერთმა მიიღო ჩვენიო სხეული, რათა კვლავ დაებრუნებინა ჩვენთვის უკვე განკურნებული და გაჟღენთილი სიცოცხლის სულით, უკვდავებით.

იქ, სადაც იმყოფება ეს ახალი ადამიანური ბუნება – იქ არის ქრისტეს სხეულიც, იქ არის ეკლესიაც. სწორედ ეკლესიის ყოფიერებას, როგორც ქრისტეს  სხეულს უწოდებს პავლე მოციქული: „ საიდუმლოჲ იგი, დაფარული საუკუნითგან და ნათესავითგან, ხოლო აწ გამოეცხადა წმიდათა მისთა, რომელთაჲ-იგი ინება ღმერთმან უწყებად“… საიდუმლო „რომელ არს ქრისტე თქუენ შორის“ (კოლ. 1:27-28)

სწორედ ამიტომ, არ არის ხსნა დაცემული კოსმოსის სამყაროსგან ქრისტეს ეკლესიის მიღმა. იქ, სადაც არ არის ზიარება – არ არის ახალი აღთქმის ახალი რეალობა. იქ არ არის ზიარება საუკუნო სიცოცხლესთან და კვლავაც „ბატონობს სამყაროში სიკვდილი და დრო“….

ქრისტიანები ეპატიჟებიან: „მოდით და მიღეთ“… ჩვენ კი „შეუყნარებლებს“ გვიწოდებენ. იმის გამო, ჩვენ გვსურს გადავცეთ ხალხს ქრისტეს უდიდესი საჩუქარი, „სასტიკებს“ გვიწოდებენ.  იმის გამო რომ ჩვენ ახალ აღთქმას ვამცნობთ ყველას, „ჩამორჩენილებს“ გვიწოდებენ. იმის გამო, რომ ჩვენ მოვუწოდებთ გაიაზრონ და გააცნობიერონ ღვაებრივი გამოცხადება, „უაზრო ფანატიკოსებს“ გვიწოდებენ.

ხსნა ეკლესიაშია – მოდით. ეკლესიის მიღმა კი… ჯერ კიდევ III საუკუნეში წმ. კვიპრიანე კართაგენელი ამბობდა: „ვისთვისაც ეკლესია დედა არ არის – მისთვის არც მამაა ღმერთი“.  და არაქრისტიანები ამას ეთანხმებოდნენ.  და მართლაც, ის ვინც ეკლესიის მიღმაა, ღმერთი მამა არ არის. ის „მეუფეა“, „ერთიანი ენერგია“, „კარმა“, „ნირვანა“, „ღვთაებრივი პრინციპი“, „უსახო ბრაჰმა“… და მხოლოდ ქრისტემ თქვა „გამოუცხადე სახელი შენი კაცთა“ (იოანე 17:6) ეს ახალი სახელი ღთისა – მამაა. და ჩვენ ვერთიანდებით მასთან მის ძეში – ქრისტეში, მისი სხეულის მეშვეობით, რომელიც არის ეკლესია. ამ სხულში ჩვენ მისი საუკუნო სულით შევდივართ, რომელი მამისაგან გამოვალს და არა კოსმოსიდან და დავანებულია ძეში და არა „ასტრალში“. ქრისტემ არა მარტო ღვთისადმი ამგვარი მიმართვის უფლება მოგვცა – „მამაო“, არამედ მან მოგვცა სულიც, რომლის მიღებაც არ შეუძლია ამა სოფელს. (იოანე 14:17)

ამის გამო ქვეყნიერება ნაწყენია ქრისტეზე და ქრისტიანებზე. ჯერ კიდევ ქრისტეს სიცოცხლეში განაწყენდა და მისი სიკვდილთ დასჯის ორი ათასი წლის შემდეგაც კი ვერ აპატიეს ვერც მას და ვერ მის მოციქულებს, რომ გზა ხსნისა მხოლოდ ერთია.

რის გამო აცვეს ჯვარს ქრისტე? – ნუ, კერძოდ, აი ამის გამო: „ყოველნი, რომელნი ჩემსა პირველად მოვიდეს, მპარავნი იყვნეს და ავაზაკნი, არამედ არა ისმინეს მათი ცხოვართა.“ (იოანე 10:8) [28]

აი, კიდევ ერთი სიტყვა ქრისტესი, რომლის გახსენებაც არ უყვართ: „ეგრე ჰგონებთ, ვითარმედ მშჳდობისა მოვედ მიფენად ქუეყანასა ზედა? არა, გეტყჳ თქუენ, არამედ განყოფად.“ (ლუკა 12:51)[29] „რა ჟამს მოვიდა ჭეშმარიტი სწავლება, აჩვენა, რომ არ არის ყველა მოსაზრება და სწავლება კარგი, არამედ ზოგიერთი ცუდია და ზოგი უკეთესი“ – ასი წლის შემდეგ ბრძანა წარმართულ მისტერიებსა და ფილოსოფიაში დახელოვნებულმა იუსტინე ფილოსოფოსმა, ქრისტიანებთან შეხვედრამდე [30]. იუსტინ ფილოსოფოსი გახდა იუსტინე. წამებული, რომელიც სიკვდილით დასაჯეს, როგორც მისი მასაწავლებელი წმ. პოლიკარპე სმირნელი. სიკვდილით დასაჯეს იმის გამო, რომ არ მიაგო საკადრისი პატივი წარმართულ პრაქტიკასა და დოქტრინას.

ამ დღემდე, წარმართული სამყარო, სამყარო „გამაუმჯობესლებისა“ და „პროგრესისტებისა“, რომლებიც არც კი იხედებეინა ახალ აღთქმაში, ითხოვენ ჩვენგან: „გვითხარით, ხომ ჩვენც გადავრჩებით, – დიახ, გადარჩებით, თუკი მოხვალთ ქრისტესთან, თუკი სრულად მიიღებთ სახარებას და არა ნაწილ-ნაწილ. თუკი შეიგონებთ მის მომართვას: „შეინანეთ”… “მიიღეთ”… “ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისაჲ, მრავალთათჳს დათხეული მისატევებელად ცოდვათა”….

შენიშვნები

1. Рацингер Й. Введение в христианство. – Брюссель, 1988, сс. 54, 55.

2. „ერთხელ გამოხსნილი მორწმუნე სამუდამო რჩება გამოხსნილად“ (Наша Декларация Веры, 6д) „ოჯახთან“ თანხმობაში მე ეს მიშლის ხელს, მაგალითად მოც. პავლეს გაფრთხილება „რამეთუ თანა-ზიარ ქრისტესა ვიქმნენით, უკუეთუ დასაბამი იგი ძლიერებისაჲ აღსასრულადმდე მტკიცედ შევიკრძალოთ.“ (ებრ. 3:14)

3. Последний Завет. Повествование от Вадима, ч. 5. гл. 17. „ბესარიონის სახარების“ ამ თავში აღწერილია ჩვენი შეხვედრა. თუმცა, ეს შემთხვევა იქ არ შესულა, ისევე როგორც საუბრის ის ნაწილები, საიდანაც ჩანდა, რომ ბესარიონის კონცეფცია  (უბნის ყოფილი რწმუნებული მილიციელი მინუსინკიდან) საკმაოდ ოკულტური შინაარსისაა.

4. ი. გორდონი, ისრაელის სასამართლოების რაბინთა დირექტორატის წევრი წერს: „სწორედ ჩვენ, ებრაელები ვართ ტვინი, სამყაროს თავი, მისი სინდისი და გონება… ებრაელის სული მსგავსია ნაკვერჩხლისა, საკმარისია შევუბეროთ მას, რომ ის წამსვე აალდება. და ეს მარტოოდენ მეტაფორა არ არის – ჩვენ ხომ ვამბობდით აქამდეც რომ ებრაელის სული შეიცავს ღვთისური სინათლის ნაპერწკლებს… თუკი ებრაელი თავს ძალას დაატანს, შეუძლია უფრო დიდ სულიერ სიმაღლეს მიაღწიოს, ვიდრე არაებრაელი“.

 „რომ შეეძლოთ ხალხებსა და მთავრობებს ჭეშმარიტების დანახვა, ყოველი ებრაელის გვერდით პოლიციელს დააყენებდნენ, რათა მათთვის თორას შესწავლა ეეძულებინათ თავაუღებლად! უკანასკნელ დღეებში ამგვარი გაგება ყველა ხალხს ექნება“. (Гордон И. Райский сад. М., 1996, сс. 30, 47, 48, 136).

ზოგადად კი, როცა ვუსმენთ ებრაელ მქადაგებელს და ვკითხულობთ იუდაურ რელიგიურ ლიტერატურას, პირველ რიგში გვაოცებს ის, რომ, სადაც ნებისმიერი რწმენისა და ეროვნების ჩვეულებრივი ადამიანი გამოიყენებდა სიტყვას „ადამიანი“, იუდეველი იქ უფრო ვიწრო გაგებით აღქმულ სიტყვას ჩაწერდა – „ებრაელი“. გორდონის წიგნში უპირველეს ყოვლისა აწყდები მსგავს ფრაზებს: „მამაზეციერს უყვარს ყოველი ებრაელი და ელის მის დაბრუნებას, როგორც მამა ელის შვილს, გამგზავრებულს შორ ქვეყნებში (გვ 46) „კითვა: კიდევ რა უნდა გავაკეთოთ?  პასუხი: გვიყვარდეს ყველა ებრაელი“ (გვ 42). პირველად მსგავსმა დაჟინებულობამ და მოულოდნელობამ, რომელსაც ვერანაირად ვერ ვუწოდებ „ზოგადსაკაცობრიოს“, გამაოცა დნეპროპეტროვსკის ოლქის მთავარი რაბინის გადაცემაში “Ныне” 29.11.1994, რომელიც აღსავსე იყო მსგავსი გამოთქმებით: რებე ლიუბავიჩკი ასწავლიდა, რომ ღმერთისთვის ყველა ებრაელი თანასწორია“, „გიყვარდეს ებრაელი, როგორც საკუთარი თავი“, „ყოველი ებრაელი – მთელი სამყაროა“. ამ ქადაგების დროს მას არცერთხელ არ უხსენებია უბრალო ადამიანისადმი სიყვარული, როგორც ასეთი. ებრაულ ახალგაზრდულ გაზეთში კი პურიმის დღესასწაულის მოვალეობებში ამგვარი რამ შედის: „ყველა უნდა დაეხმაროს თანხით თუნდაც ორ ღარიბ ებრაელს“ (Четыре заповеди праздника Пурим // Навстречу Мошиаху. Издание Ешивы Томхей Тми-мим – М., ? 4. 21.0.1997, с. 4). ამ პუბლიკაციის პირველი ნომერი გამოვიდა არა როგორც გაზეთი, არამედ როგორც საბაშვო ჟურნალი, მაგრამ მასშიც იყო „ვიწრო წრის“ შეზღუდვა და საერთოდაც მზოლოდ ებრაელთა ვიწრო წრით შემოიფარგლებოდა. „რებე ლიუბავიჩსკი ამბობს, რომ „საქმე“, რომლისთვისაც ებრაელი ხალხი გაიგზავნა დევნილებაში, აღსრულებულია. ჩვენი თაობა უკვე დღეს ელის მოშიახის მოსვლას… თორას ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მცნებაა ცკოდა – უპოვართა დახმარება. დახმარება საჭიროა ნებისმიერი ადამიანისა… დადგი ყუთი, რომელიც მუდმივად გაგახსენებს ცკოდის შესახებ. როდესაც ყუთი შეივსება, მიეცი დანაზოგი ნაცნობ ებრაელს, რომელსაც, როგორც შენთვის ცნობილია, ესაჭიროება ფული“ (Навстречу Мошиаху. ? 1. Июнь-июль 1993, с. 3)

5. მხოლოდ ერთ მაგალითს მოვიყვან, საიდანაც  ნებისმიერი ადამიანისთვის, რომელსაც სულერი გემოვნება გააჩნია და კითხხულობს ბიბლიას, გასაგები გახდება ურთიერთწინააღმდეგობრიობა ძველსა და ახალ „ეზოთერულ“ იუდაიზმს შორის: „ასე ვასწავლით ჩვენ. იმ ჟამს, როდესაც ზემძლავრი გველი გაიღვიძებს ჩვენი სამყაროს ცოდვების გამო, შეუერთდება ქალს და შეუშვებს  მასში უწმინდურებას – მაშინ მამაკაცი განეშორება მას, რადგან უწმინდურია იგი და უწმინდურად მოიხსენიება. და არ შეიძლება მამაკაცი მიუახლოვდეს მას: ვაი მას, ვინც გაუწმინდურდება მისით ამ ჟამს, როდესაც უწმინდურია იგი!… 24 სახის უწმინდურება შეუშვა ქალში გველმა, როდესაც შეუერთდა მას, ნიშნად დაპირისპირების რიცხვობრივი რაოდენობისა. 24 მა სახეობამ გამოიღვიძა ქვევით და 24 მა ზევით. გაეზარდათ თმა და ფრჩხილები. და ისწავლება შემდგომ ამისა, როდესაც ქალს სურს განიწმინდოს, უნდა მოიკვეცოს თმა, რომელიც გაეზარდა უწმინდურობის ჟამს და დაიჭრას ფრჩხილები მთელი მისი ჭუჭყით, რომელიც მასშია. რამეთუ ისწავლება უწმინდურობის საიდუმლოში. უწმინდურობა, რომელიც ფრჩხილებშია სხვაგვარ უწმინდურობას წარმოშობს, ამიტომ საჭიროა მათი საიმედოდ დამალვა. რამეთუ გვისწავლია ჩვენ, რომ ბოროტების 1455 სახეობაა ჩაჭიდებული ამ უწმინდურობას, რომელიც შეიყვანა გველმა და ყოველი მათგანი იღვიძებს ფრჩხილებში დამალული უწმინდურობისგან. და ყოველი რომელიც ისურვებს, შეძლებს ჯადო გაუკეთოს კაცთა ძეებს. ის კი, ვინც გაანადგურებს მათ, ერთგვარად ზრდის წყალობას სამყაროში.  თუკი ამ უზენაესი უწმინდურობის ნარჩენი ამგვარია, მითუმეტეს ქალი, რომელმაც გველისგან მიიღო ეს უწმინდურობა და შიყვანა მასში, ვაი ამ სამყაროს, რომელიც მიიღებს ამ უწმინდურობას! ამიტომ: “ცოლსაც ნუ მიუახლოვდები გამონადენის დროს” (Тайна нечистоты // Раби Шимон. Фрагмеgнты из книги Зогар, – 1994, сс. 163 – 164)

6. “ღირშესანიშნავია, რომ ებრაელებს, რომლებიც მონოთეისტები არიან, არ გააჩნიათ თავიანთ ენაში სიტყვა გამომხატველი ქალღმერთისა” (Трубецкой С. Н. Мнимое язычество или ложное христианство? // Собрание сочинений кн. С. Н. Трубецкого. Т. 1. Публицистические статьи 1896 – 1905 гг. – 1907, с. 164)

7. св. Афанасий Великий. Житие преподобного отца нашего Антония. 22 // св. Афанасий Великий. Творения. Т. 3. Троице-Сергиева Лавра, 1903, с. 236

8. ყოველივე თქმულიდან  ნათელია, რომ ქრისტიანისთვის იმ სულის სავიზიტო ბარათი, რომელიც რერიხებთან ურთიერთობს – «კოსმოსის მეუფეა» – და ეს არც თუ ისე ორაზროვნად მოჩანს. და თუკი ადამიანს ახსოვს ახალი აღთქმისეული მოწმობანი “ჰაერთა ბატონის” და იმ სულთა შესახებ, რომლებიც ცდილობენ დააცილონ ქრისტე ადამიანს, არ შეიძლება დარჩეს ყურადღების მიღმა იმგვარი რამ, როგორიც მაგალითად განაცხადა რერიხმა: “მრავალი პლანეტათაშორის სივრცეში მყოფი არსება სიამოვნებით დაადასტურებს აზრობრივი ძალის თანამშრომლობას” (Рерих Н. К. Сожжение тьмы. Привет молодым. // Рерих Н. К. Душа народов, – М., 1995, с. 101)

9. преп. Максим Исповедник. Творения. Ч. 1,-М., 1993, с. 187.

10. св. Иоанн Златоуст. Творения. Т. 2. кн. 1,- СПб., 1896, с. 438.

11. св. Иоанн Златоуст. Творения. Т. 2. кн. 1,- СПб., 1896, с. 392.

12. Честертон Г. К. Книга Иова // Избранные произведения в 5 томах. Т. 5, 1995, с. 174.

13. სიტყვასიტყვით, აქ ჩასმულია “ცის ქალღმერთი” – იერემიასთან საუბარია მთვარის თაყვანისცემაზე (ასატარტა, იუნონა…) როგორც ღვთაებისა.

14. სიკვდილის ძველი აღთქმისეული აღქმა გადმოცემულია თავში “წარმოდგენა სიკვდილზე ძველ აღმოსავლეთში” ჩემს წიგნში “Раннее христианство и переселение душ” (М., Гнозис, 1996)

15. იხ. Eisenberg J., Abecassis A. A Bible ouverte , – Paris, Albin-Michel, 1978, рр. 101 – 102.

16. მაგალითის სახით მოვიყვან ე. ბლავატსკაიას რამდენიმე ფრაზას. ხანდახან მისი სულიერი მეგზურები (“კოსმიური იერარქები”) პირდაპირ ამცნობდნენ თავიანთი ადამანთა მომაკვდინებელი მიზნების შესახებ. და მაშინ ბლავატსკაია გრძნობდა, თუ როგორი უფსკრულის კიდეზეც იყო მისიული: “მე დავთანხმდებოდი ოცწლიან ტანჯვას, მზად ვიქნებოდა მიმეღო ფიზიკური ტანჯვით აღსავსე ცხოვრება, რომ შემძლებოდა დამებრუნებინა უბრალო, თბილი რწმენა ჩემი ახალგაზრდობისა!.. იმ დროს მე მწამდა, ყოველ შემთხვევაში რაღაცის მაინც, თუნდაც რუსული ღმერთის.

ახლა კი, ვცხოვრობ შედარებით ფუფუნებაში და პატივს მომაგებენ წარმართები და ეს სულელი ინგლისელები, მე დავკარგე რწმენა ყველაფრისა. მე აღარაფრის აღარ მწამს, გარდა ადამიანური უგუნურებისა. ყველა ჩემი იდეალი სამუდამოდ გაქრა და მე აღარ მაქვს საბაბი სიცოცხლისა, ვინმესთვის ან რამისთვის. მაგრამ მე ვცოცხლობ, რადგან სიცოცხლე არ მტოვებს მარტოს, თან ამასთან ერთად თვითმკვლელობა იქნებოდა ყველაზე სამარცხვინო გამოსავალი ამ მდგომარეობიდან” (БлаватскаяЕ. П. Письма, – М., 1995, ее. 355 и 361 372). «ასეთ წუთებში ის იყო საცოდავი და უბედური. მე არასოდეს დამავიწყდება, როგორ წამოიყვირა ერთხელ: მინდა დავბრუნდე… მინდა გავხდე რუსი, ქრისტიანი, მართლმადიდებელი…მიზიდავს… მაგრამ არ არის დასაბრუნებელი გზა!.. მე ბორკიდებში ვარ!.. საკუთარ თავს არ ვეკუთვნი!» – იხსენებს ვ. სოლოვიოვი (Соловьев Вс. С. Современная жрица Изиды, – 1994, с. 265).

17. Трубецкой С. Н. Мнимое язычество или ложное христианство? с. 167.

18. Соловьев В. С. Три разговора // Сочинения. Т. 2, – 1988, с. 717.

19.  სადამდე მივყავართ იმგვარ ზიზღს, როდესაც არ გსურს იმ ჭეშმარიტების მიღება, რომელსაც ადამიანის ხელი შეეხო, ჩანს ამბა დიროთეს მონათხრობში (VII ს.): ვიცნობ მე ერთს, რომელიც საწყალობელ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. თავიდან, თუკი ძმათაგან რომელიმე ეტყოდა რამეს, ის ამცირებდა ყოველ მათგანს და ეპასუხებოდა: “არავინ არის უფრო ღირსეული, ვიდრე ზოსიმე და მისი მსგავსნი”. შემდეგ მათზეც ცუდს ამბობდა: “არავინ არის, მაკარი დიდის გარდა”. მცირე ხნის შემდეგ იწყო საუბარი: “ვინ არის მაკარი? არავინ არის ბასილი დიდისა და გრიგორი ღვთისმეყველის გარდა”. მაგრამ მალე მათზეც იწყო აუგად საუბარი: “ვინ არიან ბასილი და გრიგოლი? არავინ არის უფრო ღირსეული, ვიდრე მოციქულები პეტრე და პავლე”. მე ვუთხარი მას: “მართლა გეუბნები, ძმაო, შენ მალე მათზეც იტყვი ცუდს”. და დამიჯერეთ, რამდენიმე ხნის შემდეგ ამგვარი ლაპარაკი დაიწყო: “ვინ არიან პეტრე და პავლე? არავინ არ წარმოადგენს რაიმეს, გარდა თავად წმინდა სამებისა” და საბოლოოდ, თვით ღმერთზეც კი იწყო სიამაყით საუბარი და ჭკუიდან შეიშალა” (авва Дорофей. Душеполезные научения и послания. Троице-Сергиева Лавра, 1900. С. 42)

20. Лосев А. Ф. Самое само // Лосев А. Ф. Миф. Число. Сущность, – 1994, сс. 363 – 367.

21. «რა თქმა უნდა, სრულად შეუძლებელია ჩავწვდეთ ქრისტეს ჯვარცმის მსხვერპლის მნიშვნელობას, როგორც ეს ზოგიერთ ზრდამოკლებულ გონებას ესმის. მისი მნიშვნელობა იმაშია, რომ ქრისტეს, სურდა რა ეჩვენებინა ხორცზე აღმატებული სულიერი ძალა, მიიღო ეს სასმისი და საკუთარი სისხლით ჩაბეჭდა აღთქმა, მისივე მოტანილი: «არ არსებობს უფრო მეტი სიყვარული, როდესაც ვინმე საკუთარ სულს დასდებს სხვისთვის» (Письма Елены Рерих. 1932 – 1955. Новосибирск, 1993, с. 415). აი, გრიგოლ ღვთისმეტყველის სიტყვები ამ თემის შესახებ: «რა სახის მიზეზებს ვხედავთ გაადამიანურებისა მათთან? თუკი იმგვარს, როდესაც ხორცში დაეტია დაუტევნელი. და ამგვარად თითქოსდა ნიღბის უკნიდან ესაუბრებოდა ადამიანებს, მაშინ იქნებოდა ეს თვალსაჩინო სანახაობრივი თვალთმაქცობა. შესაძლებელი იქნებოდა სხვაგგვარად ესაუბრა მათთან, როგორც უწინ დაუწველი მაყვლოვანიდან ან ადამიანის იერსახით». (Послание 3, к Кледонию // св. Григорий Богослов. Творения, – 1994, Т. 2, с. 12)

22. ქრისტიანთა დევნის მიზეზების შესახებ იხილეთ თავი “რისთვის იდევნებიოდნენ ქრისტიანები წარმართულ სამყაროში” ჩემს წიგნში “Сатанизм для интеллигенции, ტომი. 1. Религия без Бога” (1997)

23. преп. Иоанн Кассиан. Собеседование 23,15 // Писания преп. Иоанна Кассиана Римлянина. М., 1892, с. 599.

24. преп. Исаак Сирин. Творения, – Сергиев Посад, 1911, с. 582

25. «ჩვენ არ ვაღიარებთ პურის გარდასახვას ქრისტეს ხორცად, ღვინის კი მაცხოვრის სისხლად. თითქოს მორწმუნენი ეზიარებიან არა პურსა და ღვინოს, არამედ ჭეშმარიტ სისხლსა და ხორცს» ამტკიცებს ბაპტისტთა დოგმატიკის წიგნი. (Догматика. Заочные библейские курсы ВСЕХБ. Москва, 1970. с. 262) პროტესტანტთა და მართლმადიდებელთა ევქარისტიის შეპირისპირება იხილეთ ჩემს წიგნში “Протестантам о Православии” (1997)

26. Экман У. Доктрины. Основы христианского вероучения, – 1996, с. 208

27. св. Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Иоанна, 46

28. ვის გულისხმობს ქრისტე? ვის არ დაუჯერეს ცხვრებმა და ამით გამოიჩინეს გონივრულობა და სულიერი სიფხიზლე? გამომდინარეობს თუ არა ამ სიტყვებიდან ის, რომ რელიგიური მქადაგებელი, ვის სიტყვასაც ისმენენ, ავტომატურად აღარ ითვლება ქურდად  და ავაზაკად? მაშინ გამოდის, რომ ქრისტე უჯავრდება იმ ხალხს, ვისაც ისედაც არ გააჩნია არავითარი ავტორიტეტი, ვისაც ისედაც არ უსმენს არავინ. მაგრამ თუკი “ქურდსა და ავაზაკს” ისედაც არ უსმენენ – ღირს კი მის შესახებ საერთოდ ლაპარაკი? გამოდის, რომ ყველაფერი უფრო რთულადაა: არსებობენ ის მქადაგებლები, ვისაც მიჰყვება ხალხი – მიუხედავად ქრისტეს ნებისა… მაგრამ არის თუ არა ამ იგავში არსებული “კრავი” უკანასკნელი გულის სიღრმე, რომელთანაც წვდომა მხოლოდ გულის მესაიდუმლეს აქვს, ვინც ამოიცნო ხმა უფლისა? მხოლოდ ადამიანის შემოქმედმა ღმერთმა იცის უკანასკნელი გულის სიღრმის შესახებ. ყველა დანარჩენი ავაზაკურად იმორჩილებს ადამიანის ნებას – არა მადლით, არამედ ადამიანური ხერხებით: მედიტაციით და ფილოსოფიური მსჯელობებით, ხელთქმნილი სასწაულებით, მაგიით, ავტორიტეტით, იარაღის ძალით და ა.შ. …

29. ვლადიმერ სოლოვიოვის კომენტარი: “ ის მოვიდა მიწაზე ჭეშმარიტების მოსატანად, ის კი, როგორ სიკეთე, უპირველეს ყოვლისა ჰყოფს” (Соловьев В. С. Три разговора, с. 710)

30. . св. Иустин Философ. Апология 1 // Ранние отцы Церкви, – Брюссель, 1988