ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინის მიმართ დამოკიდებულება თანამედროვე მართლმადიდებელ ავტორებთან

0. ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინის საწინააღდეგო თეორიების ალტერნატივებიპირველ რიგში, ორი უპირობო აქსიომატური მოცემულობა, რაც აქ არსებულ საგანთან დაკავშირებით არსებობს არის: 1 – მართლმადიდებელი ეკლესიის რეალისტური საკრამენტოლოგია, რაშიც იგულისხმება ნებისმიერი საიდუმლოს მატერიალურ ან ხილულ რეპრეზენტაციულ კომპონენტთან ერთად მისი შემცველი რეალობის – მადლის არსებობა და 2 –

დანარჩენი საიდუმლოებისგან განსხვავებით, კონკრეტულად ევქარისტიის აღნიშნულ მატერიალურ კომპონენტში რწმენა ქრისტეს რეალური და ხორციელი მყოფობის შესახებ. ამიტომ პირველი სირთულე იმ თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების პოზიციის, რომლებსაც თანაბრად არ სურთ არც ‘’სქოლასტიკურ რაციონალიზმთან’’ და მეორე მხრივ მისი უარყოფის ხარჯზე არც პროტესტანტულ განყენებულ სიმბოლიზმთან საკუთარი პოზიციის იდენტიფიცირება, არის ეპისტემოლოგიური შინაარსის. საკითხი არც ერთ ვარიანტში არ ეხება ტერმინოლოგიურ დიზაინს, რასაც აქ ‘’ტრანსუბსტანციაცია’’ წარმოადგენს, არამედ მის შინაარსობრივ კონსტრუქციასთან დაკავშირებული დამოკიდებულების იმ ტიპს, რომლის მიხედვიდაც მიუღებელია იდეა კონსეკრაციის შემდეგ წმინდა ძღვენში პურის და ღვინის პირვანდელი სუბსტანციის/ბუნების ქრისტეს ბუნებით სისხლად და ხორცად გარდაქმნის და კონსეკრაციამდელი სუბსტანციის არყოფნის შესახებ. ამ ლოგიკის ზოგადი პატერნა, რომელსაც უნივერსალური ხასიათი აქვს მართლმადიდებელი ეკლესიის სხვადასხვა თანამედროვე დისციპლინარულ არეალში, ფრაზეოლოგიური სახით გამოიხატება პროფესორ უსპენსკის (რომელიც ამ საღვთისმეტყველო აზრის ერთერთი პიონერია) ტრანსუბსტანციაციის მიმართ კრიტიკული კონტექსტის მქონე სიტყვებში, მისი ნაშრომიდან ‘’ბიზანტიური ლიტურგია’’:

,,საეკლესიო ცნობიერება იღებდა ევქარისტიულ პურს და ღვინოს, როგორც ჭეშმარიტ სისხლს და ხორცს, მაგრამ ამით არ უარყოფდა მათ არსობრივ ბუნებას.’’

და იგივე შინაარსის ფრაზეოლოგიური რეპრეზენტაცია შეიძლება მოხდეს კულტურული ლოკაციით და ფორმაციულად განსხვავებული, თანამედროვე ბერძენი ღვთისმეტყველის ქრისტოს იანარასის მაგალითზეც, მისი ნაშრომიდან ‘’ეკლესიის რწმენა’’:

‘’ეგზისტენციალური ცვლილება, რომელიც აღესრულება ევქარისტიისას სულიწმინდის დაშვებით… თავის თავში არ გულისხმობს ბუნებით ან არსობრივ ცვლილებას.’’

ის პრობლემა, რომელიც ამ ორი ციტატის საერთო პრინციპს წარმოადგენს – მარტო ნეგატიური პირობის არსებობა – პოზიტიური პირობის არ არსებობა, ვირტუალურად ერთდროულად აჩენს რეალური მყოფობის დოქტრინის რამდენიმე ალტერნატივას და ამასთან ერთად არცერთის მიმართ არ ხდება გარკვევით ორიენტირება, რაც კონკრეტულად სქემატური სახით ესე გამოიყურება:

1 საუბარია პირვანდელი ბუნების შენარჩუნებაზე, ისე რომ ის ხდება შემადგენელი ნაწილი სხვა, უფრო ფართო გაგებით კომპოზიტიური ბუნებითი მთლიანობის – უნიფორმის (ამ შემთხვევაში სხეულის) – რასაც შეგვიძლია ევქარისტიული ასიმილაციის თეორია ეწოდოს
2 ან წმინდა ნაწილების პირვანდელი ბუნების შენარჩუნებაზე, როგორც მერეოლოგიური პრინციპისგან განცალკევებულ ერთეულზე.

თავის მხრიდან მეორე ვარიანტი აერთიანებს ქვეკატეგორიების სპექტრს, რომლებიც ძირითადად მოიცავს:
2.1 ქრისტეს რეალური მყოფობის სულიერ, მაგრამ არაფიზიკურ მოდუსს (ბერენგარიანულ- კალვინისტური მოდელი), რაც ფორმალურად უარყოფილია მართლმადიდებელი ავტორების მიერ.

2.2 ქრისტეს რეალური მყოფობის ფიზიკურ მოდუსს, რომლის მიხედვითაც:
2.2.1 საიდუმლოში ორი სუბსტანციური უნიფორმით და სუბიექტურად (სუპოზიტუმით) გამიჯნული სუბსტანცია – წმინდა ძღვენის და ქრისტეს სხეულის – მყოფობს პარალელურად – (ე.წ კონსუბსტანციაცია, ან ლუთერის მოდელი)
2.2.2 საიდუმლოში მყოფობს ორი უნიფორმით გამიჯნული სუბსტანცია საერთო სუპოზიტუმით (ე.წ იმპანაციის თეორია – იოანე პარიზელის მოდელი).

ამ მოცემულობაზე დაყრდნობით, ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინა არის რწმენის არტიკულაციის კონკრეტული ფორმა, რომელსაც განმარტებითთან ერთად ტერმინოლოგიურადაც, არსებული

ალტერნატივების უარყოფის საფუძველზე აქვს კონკრეტიკის და განსაზღვრებების რამდენიმე პუნქტი:
1 პირველი განსაზღვრება ეხება ყველაზე ზოგადს: ის როგორც რეალური მყოფობის რწმენა გამორიცხავს მემორიალიზმს, სადაც არსებობს მარტო განყენებული ნიშანი.

2 როგორც საიდუმლო, რომელშიც ნიშანთან ერთად არსებული რეალობის (res et sacramentum) – მადლის – საიდუმლოს ძალით მყოფობა გამორიცხავს მისი მენტალური რეცეფციით მყოფობას (ანგლიკანური და ცვინგლიანური მემორიალიზმი – რეცეფციული მყოფობა)
3 დამატებითი რეალური საგნის (res) ფიზიკური მყოფობა გამორიცხავს მის პნევმატურ, მხოლოდ მადლისმიერ მყოფობას

4 რეალური საგნის იდენტიფიცირება მატერიალურ კომპონენტთან – არის სარწმუნოებრივი განსაზღვრება, რომელიც აკონკრეტებს, რომ ეს არის თანამყოფობის – კონსუბსტანციაციის იდეის საპირისპირო მოძღვრება
5 თვითონ ტერმინი გარდაარსება, მიუთითებს კონკრეტულად ბუნებითი ცვლილების და არა ახალი ჰიპოსტასური შეერთების – ‘’განპურების’’ – იმპანაციის ხარჯზე საგნის იდენტიფიცირებას ხილულ კომპონენტთან.

6 რაც შეეხება საკრამენტული ასიმილაციის იდეას, (რომელსაც პირდაპირი სახით ადგილი აქვს ისეთი მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველის მხრიდან, როგორიც სერგი ბულგაკოვია), ტერმინოლოგიურად არ არის კონტრასტული ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინასთან, რადგან ასიმილაცია არის კიდეც სუბსტანციური ცვლილების ტიპი, მაგრამ ის წინააღმდეგობრივია დოქტრინის დამატებით განსაზღვრებასთან საიდუმლოში ქრისტეს სხეულის სრული და მთლიანი (totus et integer) მყოფობის და ამაღლებული სხეულის შინაგანი და ადგილობრივი უცვლელობის შესახებ.

ამიტომ, რომ დავუბრუნდეთ პროფესორ უსპენსკის პოზიციას, ამ ყველაფრის შუქზე ერთადერთი რაც მის მოსაზრებასთან დაკავშირებით გარკვეულია არის გარდაარსების აზრთან წინააღმდეგობა, მაგრამ სამაგიეროდ, პოტენციურად ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ალტერნატიულ თეორიასთანაა შესაბამისი. ორი საკვანძო მოცემულობა რაც არსებობს არის: 1 რომ ევქარისტიული პური და ღვინო არ იცვლის ბუნებას და 2 ის არის ჭეშმარიტი სისხლი და ხორცი.

პირველ რიგში სიტყვა ჭეშმარიტი, პირველადი გაგებით არის ‘’ლიტერარულის’’ სინონიმი, ფიგურატიულის საწინააღმდეგო, მაგრამ გარკვეულ შემთხვევაში მას შეიძლება ქონდეს ფიგურატიულის კონტექსტიც – როცა მაგალითად ქრისტე თავის თავს უწოდებს ‘’ჭეშმარიტ ვაზს’’ (ინ 15:1). ამ შემთხვევაში ჭეშმარიტი მიემართება არა თვითონ საგნის რეალობას, არამედ მის არქეტიპულ დანიშნულებით რეალობას. ამიტომ შესაძლებელია ამ სიტყვებში საუბარი იყოს არა პირდაპირი გაგებით ნამდვილ, არამედ ფიგურატიულ სისხლზე და ხორცზე, რაც ასიმილაციის თეორიის გარდა ყველა ნახსენებ თეორიასთანაა შესაბამისი (პნევმატური თანდასწრების, კონსუბსტანციაციის და იმპანაციის შემთხვევაშიც პური და ღვინო მხოლოდ სიმბოლოებია).

ასევე ლავირებადია მის მიერ დაციტირებული ‘’ოქროპირის’’ სიტყვები (რომლებიც სინამდვილეში არაავთენტურია და შეცდომით მიეწერება ოქროპირს):
’’პური ხდება პურის დასახელებისგან თავისუფალი, მაგრამ ღრსი უფლის სახელისა, ისე რომ იქ პურის ბუნება უცვლელად დარჩა…’’

რომლებიც შეიძლება თავისუფლად მოერგოს მეოცე საუკუნეში კათოლიკე თეოლოგების მიერ წამოყენებულ და კათოლიკე ეკლესიის მაგისტერიუმის მიერ უარყოფილ ‘’ტრანსიგნიფიკაციის’’ და ‘’ტრანსფინალიზაციის’’ თეორიებს (რომლებიც საბოლოო ჯამში განყენებული სიმბოლიზმის სახესხვაობებია).

მაგრამ თუ მაინც საუბარია ჭეშმარიტ – პირდაპირი მნიშვნელობით სისხლზე და ხორცზე, თეორიულად შეიძლება მოიაზრებოდეს ასიმილაციის იდეაც, იმ გაგებით თუ საუბარია პურის ინტეგრალურ ბუნების უცვლელობაზე და არა ზოგადად ბუნების უცვლელობაზე, როგორც სხეულის სუბსტანციური მთლიანობისგან განყენებული ერთეულის. სხვა საკითხია შეიძლება თუ არა ტერმინ სუბსტანციის საღვთისმეტყველო კონტექსტი გავრცელდეს კომპოზიტიური მთლიანობის გარდა მის შემადგენელ ნაწილებზე, მაგრამ საერთო ჯამში ეს იძენს

ჰილომორფიზმის ფანტომად ქცეული პრობლემის სახეს, რომელიც ამ მომენტში არ ატარებს სარწმუნოებრივ მნიშვნელობას (საუბარია არისტოტელეს უნიტარიანისტულ გაგებაზე, რომლის მიხედვითაც სუბსტანციად შეიძლება იწოდოს კომპოზიტიური მთლიანობა და არა ცალკეულად მისი ნაწილი). ყველა ვარიანტში ესაა მინიმუმ ტერმინოლოგიური ხარვეზი, რადგან აბსოლუტური და სრულყოფილი გაგებით (ქალკედონის მაგალითზე) სუბსტანციად იწოდება მხოლოდ უნიფორმული ერთობა, რისი კონკრეტიკაც აქ არ არსებობს.

ერთადერთი რაც აქ შეუძლებელია არის ის, რომ საუბარი იყოს პირდაპირი მნიშვნელობით, ნამდვილ, მაგრამ იგივე დროს არა ბუნებით სისხლზე და ხორცზე, რადგან ეს უბრალოდ თვითგამომრიცხავი დებულება გამოვა. ამის მიუხედავად, როგორც ჩანს ეს არის ფართოდ გავრცელებული ფორმა, სადაც კონცეპტუალურად გაურკვეველი პოზიცია დამატებით კონტექსტს იძენს.

თვითწინააღმდეგობრიობის პრობლემა / გამორიცხული შუალედის წესი

ამასთან დაკავშირებით, ქრისტოს იანარასის ნახსენებ ნაშრომში არის ორი მნიშვნელოვანი მონაკვეთი, სადაც ის ამბობს:

‘’ქრისტიანულ დასავლეთს არასდროს არ გამოსდიოდა გამოეხატა სიცოცხლე მსჯელობითი სქემისგან, ‘’ობიექტური ჭეშმარიტების’’ დადგენის საჭიროებისგან თავისუფალი ენით…
ამიტომ ისინი ვერ განიხილავდნენ საეკლესიო ევქარისტიას, როგორც ეგზისტენციალურ მოვლენას, სწორედ ყოფიერების მოდუსის ცვლილებას, რომელიც თავის თავში არ გულისხმობს არსების ან ბუნების ცვლილებას…

…პროტესტანტიზმმა პირველივე მომენტიდანვე უარყო ტრანსბუსტანციის იდეა, მაგრამ ეს გააკეთა იმავე დასავლური განსჯის საფუძველზე ბუნების „ობიექტურობაზე“. პროტესტანტებისთვის შეუძლებელია ევქარისტიული ძღვენის არსის, ანუ ბუნების შეცვლა: პური ბუნებით პური რჩება, ღვინო კი ღვინოდ. თუ ჩვენ მაინც ვიღებთ ქრისტეს ხორცსა და სისხლს, ეს იმიტომ ხდება, რომ პური და ღვინო გვევლინება როგორც სახეები, სიმბოლოები და ხატები, ან როგორც საშუალება…’’

პირველ რიგში, აქ არსებული ძალიან ცხადად შესამჩნევი ლოგიკური ცდომილება გამოიხატება პირობასა და დასკვნას შორის კავშირის არ არსებობაში (ე.წ ‘’non sequitur’’ ცდომილების ძალიან გამართული ნიმუში). არ არსებობს ლოგიკური ბმა საიდუმლოში არსობრივი სისხლის და ხორცის აღიარებას და ‘’ეგზისტენციალური’’ შინაარსის უარყოფას შორის, გარდა იმისა, რომ ძნელად მისახვედრია რა ტიპის ‘’ეგზისტენციალურ’’ მნიშვნელობაზეა ლაპარაკი, სიტყვის განზოგადებადი კონტექსტიდან გამომდინარე. მით უმეტეს, მადლთან თანაზიარება, რომლის უმაღლეს ფორმასაც გულისხმობს ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინა, ქრისტიანული რწმენით უკვე არის ‘’ეგზისტენციალური’’ მოვლენის მაქსიმუმი. შესაბამისად აქ სიტყვა ‘’ეგზისტენციალურზე’’ გაძლიერებული აქცენტი მოჩვენებით ფუნქციას ასრულებს არგუმენტის დრამატიზირების მიზნით.

მაგრამ უფრო მთავარი სხვა საკითხია: თუ უსპენსკის ფრაზის შემთხვევაში პრობლემა ის იყო, რომ ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინის უარყოფით, მის ადგილას ერთდროულად რამდენიმე ახალი კარი იხსნებოდა, იანარასის შემთხვევაში უარყოფილია როგორც რეალიზმი ასევე განყენებული სიმბოლიზმი, ბუნდოვანი ფენომენოლოგიური დამოკიდებულებით. ეს არის შემთხვევა რომელიც ეხება ე.წ ‘’გამორიცხული შუალედის წესს’’, ანუ სადაც არ არსებობს დამატებითი ალტერნატივა: ან საუბარია საიდუმლოში რეალურ, შესაბამისად ბუნებით სისხლზე და ხორცზე, ან საუბარია მათ ცარიელ სიმბოლურ მნიშვნელობაზე. არ შეიძლება ორივე ერთად თანაარსებობდეს, რადგან პირდაპირი მნიშვნელობით, რეალური ხორცზე საუბარი, რომელსაც არ აქვს ხორცის ბუნება, არის ოქსიმორონი.

ამის მარტივი პრინციპი თვითონ ტერმინ სუბსტანციაციის მნიშვნელობაა, რომელიც სხვადასხვა ფორმით შეიძლება გადმოიცეს. რათქმაუნდა მასში ფიგურირებს ‘’ობიექტურობა’’ რადგან ის თავისივე განსაზღვრებით ატარებს ობიექტური რეალობის შინაარსს, როგორც სინამდვილის პირველადი პრინციპი, რომელიც განსაზღვრავს საგნის რაობას (quidibas). ანუ სუბსტანცია არის სინამდვილის სინონიმი საგნის იდენტობის განსაზღვრების (orismos) კონტექსტში, რადგან ის არის ყოფიერი (to on) მისი პირველადი (simpliciter) მნიშვნელობით. ამიტომ საიდუმლოში ქრისტეს სისხლის და ხორცის არასუბსტანციური მყოფობა – განყენებული სიმბოლიზმის ექვივალენტურია.

რა შეცდომასაც პროფესორი იანარასი უშვებს სუბიექტურობის და ობიექტურობის სინთეზის მცდელობისას, არის ის, რომ ‘’ეგზისტენციალური ცვლილება’’ – არის შედეგი და საიდუმლოს დაწესების ფინალური მიზანი. ამიტომ ის რათქმაუნდა ისედაც მოიაზრებს სუბიექტის და ობიექტის მიმართებას, რადგან განყენებული ობიექტურობას ბუნებრივად არ აქვს გავლენის მიზანი.

სხვა სიტყვებით, დოქტრინის მიხედვით, ქრისტეს სხეული, უკვე არის ერთდროულად სიმბოლოც და რეალობაც – სადაც სიმბოლო – ქრისტეს მისტიური სხეული არის ორი რეალობის – ქრისტეს და მორწმუნეთა კავშირი, მაგრამ ცალკეულად რეალობას – ქრისტეს ფიზიკურ სხეულს აქვს მხოლოდ პოზიტივისტური შინაარსი, რადგან მისი რეალური მყოფობა არაა დამოკიდებული რეციპიენტზე და მის დამოკიდებულებაზე. ამიტომ რაც პროფესორ იანარასის საკრამენტული ფენომენოლოგიის მაგალითზე ჩანს არის, ის რომ ან 1 ის ქრისტეს სხეულს განიხილავს მარტო მისტიური სახით, რაც ისევ განყენებული სიმბოლიზმია, შესაბამისად მისი კრიტიკა პროტესტანტული ‘’სუბიექტივიზმის’’ მიმართ შეიძლება ლეგიტიმური იყოს არა განყენებული სიმბოლიზმის, არამედ მარტო დამოკიდებულებით კონტექსტში, იმ განსხვავებით, რომ მისთვის საიდუმლო არის კრებულზე ორიენტირებული ან 2 უბრალოდ უშვებს თვითგამომრიცხავ დებულებას, სადაც საგანი აბსოლუტურად ერთი და იგივე კონტექსტში არის პირდაპირი მნიშვნელობის და სიმბოლურობის მქონე

შესაბამისად ესეთი არარსებული შუალედური ეპისტემოლოგიური გზის გამონახვის მცდელობის გავრცელებული ტენდენცია, ხშირად ფორმდება როგორც ერთგვარი ‘’აპოფატიზმი’’ და ‘’ანტინომიური საიდუმლო.’’ მაგალითად არქიმანდრიტი კვიპრიანე კერნი ნაშრომში ‘’ევქარისტია’’ აცხადებს:

,,საიდუმლოებები და ანტინომიები ღვთისმეტყველებაში გონების რაციონალიზაციის უდიდესი მტერია. იმის გასაგებად, თუ როგორ ხდება ძღვენის კურთხევა, შემოიტანეს წმინდა მამებისთვის უცნობი ტერმინი ტრანსუბსტანცია’’

მაგრამ ამ ნარატივის არასწორი დინამიკა ზუსტად ისაა, რომ ნებისმიერი სახის ჭეშმარიტება, ყოფითიც და ზე-ლოგიკურიც არასდროს არ არის თვითგამომრიცხავი, რამდენადაც აქ ლაპარაკია ფაქტზე, რომ ტერმინი კარგავს მის შინაარსთან კორელაციას და სანამ საუბარი იქნება ანტინომიაზე, ან ნებისმიერი სახის საღვთისმეტყველო საკითხზე, საწყისი წერტილი არის ყოფიერების ცნება და მისი სინამდვილის პრინციპები. კონკრეტული საგანი (res) რომელზეც შეიძლება იყოს ლაპარაკი, ექცევა ამ კატეგორიებში, იქნება ეს დოგმატურ, თუ ზოგად მეტაფიზიკურ კონტექსტში და ის ავტომატურად კონვერტირებადია ტრანსცენდენტალიურ კატეგორიებთან, რომლებიც არის სინამდვილის და არსებულის სინონიმი. მაგალითად თუ ვლაპარაკობთ სამკუთხედზე, რომელსაც აქვს ოთხი კუთხე, ამ ფრაზას არ აქვს ნამდვილის (verum) კატეგორია, ანუ რეალურად ვლაპარაკობთ არა საგანზე, ამ შემთხვევაში სამკუთხედზე, არამედ არაფერზე. ანალოგიურად, საუბარი პირდაპირი გაგებით ხორცზე, რომელსაც არ აქვს ხორცის ბუნება, იგივეა რაც საუბარი ‘’პირდაპირი მნიშვნელობით ხორცზე, რომელიც არ არის პირდაპირი მნიშვნელობით ხორცი.’’

არისტოტელიზმი და ტერმინი ‘’სუბსტანცია’’

პოპულარული მართლმადიდებელი ავტორი, განსვენებული მიტროპოლიტი კალისტოს უეარი თავის წიგნში ‘’მართლმადიდებელი ეკლესია’’ აღნიშნავს:

‘’ტერმინ ტრანსუბსტაციაციას არ გააჩნია რაიმე უნიკალური ან გადამწყევტი ავტორიტეტი. აგრეთვე მისი გამოყენება არ ავალდებულებს თეოლოგებს მიიღონ არისტოტელეს ფილოსოფიური დებულებები.’’

რათქმაუნდა ერთერთი ყველაზე გარკვეული მომეტი, რაც ამ დისკურსში შეიძლება არსებობდეს, არის ის, რომ ‘’ტრანსუბსტანციაცია’’ როგორც ტერმინი პირველადი გაგებით არ არის საიდუმლოს სწორი რწმენის აუცილებელი გამოთქმის ფორმა, რამდენადაც ნებისმიერი ექსტრაბიბლიური სიტყვა და ტერმინი ეკლესიისთვის არბიტრალურია. მაგრამ რაც ამ ტერმინს ლეგიტიმურს ხდის არის პირველ რიგში მისი შინაარსის პირველადი მოტივი (რომ ხორციელი პურის ნაცვლად კონსეკრაციის შემდეგ ნამდვილად – ფიზიკურად მყოფობს ზეციური პური – იესო ქრისტე) და ასევე ტერმინოლოგიური ფორმის ეკლესიის მხრიდან რეცეფცია, იმ აზრით, რომ ქალკედონის კრება, ორბუნებოვნების დოგმატით სუბსტანციის ცნების განსაზღვრებისთვის ზუსტად არისტოტელეს ე.წ ზომიერი რეალიზმის კონცეფციას იყენებს (ბუნება როგორც universalia in rebus), სადაც ბუნება გამოიყენება პლატონის და არისტოტელეს მეორადი არსის (deutero ousia) მნიშვნელობით. რათქმაუნდა არისტოტელიზმის ყველა ასპექტი რაც შეიძლება თან სდევდეს დოქტრინის ისტორიულ აპოლოგიას, არაა ოფიციალური საეკლესიო მნიშვნელობის, მაგრამ ყველაზე მთავარი – სადაც ბუნება არის საგნის განსაზღვრება (orismos), ეს არის უბრალოდ უნივერსალური სემიოტიკური პრინციპის და არა განკერძოებითად არისტოტელიზმის საკითხი. მაგრამ თუ პრობლემატური მაინც ზოგადად არისტოტელიზმია (რადგან არაა მინიშნება არისტოტელეს ფილოსოფიის კონკრეტულ ასპექტზე) ეს პირველ რიგში ქალკედონის კრებით უნდა დაიწყოს. მეტიც, ქალკედონის კრების მთავარი ოპონენტები, ე.წ ‘’ზომიერი მონოფიზიტების მხრიდან’’, როგორებიც იყვნენ სევეროს ანტიოქიელი, დიოსკორე ალექსანდრიელი და ა.შ არათუ არ უარყოფდნენ ქრისტეს ხორცის და სისხლის რეალურობას, არამედ ამ აზრის დამცველებიც იყვნენ, მაგრამ მათი ნომინალისტური მეტაფიზიკიდან გამომდინარე, პრობლემა სწორედ ტერმინ სუბსტანციის გამოყენება იყო. აქედან გამომდინარე ქალკედონის კრება თანხმობაშია სუბსტანციის იმ განსაზღვრებასთან, რომლის მიხედვითაც სუბსტანცია არის ის რაც განსაზღვრავს ყოფიერის რაობას (id quo ens est id quod est). სწორედ ამ დეფინიციაზე მოუწიათ ხელახლა განსაკუთრებული ყურადღების გამახვილება ე.წ ნეო-ქალკედონისტ მოღვაწეებს. მაგალითად ლეონტი ბიზანტიელი ნაშრომში ‘’ნესტორის და ევტიხის’’ წინააღმდეგ ამბობს:

‘’რას იტყვით ამ (ქრისტეს) ხორცის შესახებ? ფლობს თუ არა ის არსს, სუბსტანციას, ან სუბსტანციის ნაწილს?… არსებობს კი ხორცი, რომელსაც არ გააჩნია ბუნება, ან არ აქვს წილი ბუნებაში?… თუ არსებობს ხორცი, რომელსაც არ აქვს არსი, ან განყენებულია სუბსტანციისგან დაე გვანახეთ ის, თუკი იგი არსებობს რაიმედ და რაიმე სახით მყოფად… ასე რომ, არ არსებობს ხორცი, მოკლებული არსობრიობას (enousios – განარსებას), ესეიგი სუბსტანციის არ მქონე…’’

‘’შეერთებული ღვთაებასთან’’

როცა პროფესორი უსპენსკი ახდენს იოანე დამასკელის ამ პერიფრაზს ‘’მართლმადიდებელი რწმენის გადმოცემიდან’’: ‘’ზიარების პური არ არის უბრალო პური, არამედ შეერთებული ღვთაებასთან’’ – ამაზე დაყრდნობით აკეთებს შემდეგ დასკვნას: ‘’ასე რომ, იოანე დამასკელი არ უარყოფს ევქარისტიულ პურში მისი ბუნების არსებობას კურთხევის შემდეგაც კი, ის უწოდებს ამ პურს ღვთაებასთან შეერთებულს და ამაში ხედავს ქრისტეში ადამიანური სხეულის ღვთაებასთან შეერთების ანალოგიას.’’

სიტყვები – ‘’ღვთაებასთან შეერთება’’ ნიმუშის სახით ხშირად გამოიყენება როგორც ტრანსუბსტანციაციის საპირისპირო ფრაზეოლოგიური მაგალითი, იმის მიუხედავად, რომ დამასკელი იმავე თავში ცალსახად საუბრობს სუბსტანციურ ცვლილებაზე, სადაც მოყავს ბიოლოგიური მეტაბოლიზმის ანალოგია:

‘’როგორც პურის ბუნება ჭამით და ღვინის და წყლის ბუნება სმით იცვლება მჭამელის და მსმელის სისხლად და ხორცად და არ ხდება იგი სხვა სხეული, ამგვარადვე, ტრაპეზის პური და ღვინო და წყალი ზებუნებრივად იცვლება… ქრისტეს ხორცად და სისხლად და არის არა ორი, არამედ ერთი და იგივე.’’

აქედან გამომდინარე ტექსტის სრული კონტექსტის მიხედვით, დამასკელის მიხედვით წინა აბზაცში განკაცება მოყვანილია არა შეერთების ტიპის ანალოგიით, არამედ საუბარია, რომ ღვთაებასთან შეერთებული პური არ ხდება მასთან ბუნებითად იდენტური. მეორე მხრივ, ის საუბრობს პურის და ხორცის იდენტურობაზე რომელიც მიიღწევა სუბსტანციური ცვლილებით და რომელიც განკაცების საიდუმლოსგან კონტრასტულად არის ‘’არა ორი, არამედ ერთი.’’ შესაბამისად აქ რაც აუცილებლად გამოირიცხება არის იმპანაციის და კონსუბსტანციაციის თეორიები და განყენებული სიმბოლიზმი (რასაც ასევე ვერბალურად აკონკრეტებს დამასკელი) და თეორიულად ტრანსუბსტანციაციის შინაარსის გარდა, მხოლოდ არსებულ ფრაზებზე დაყრდნობით შესაძლებელია მარტო საკრამენტული ასიმილაციის თეორიის ვარაუდი, მითუმეტეს რომ იყენებს კიდეც მეტაბოლიზმს, როგორც ანალოგიას.

მაგრამ კონტექსტუალური მთლიანობის გარდაც, ცალკეულად სიტყვები ‘’ღვთაებასთან შეერთება’’ არ აღნიშნავს აქ რამე კონკრეტულს – რომელიც გამორიცხავს ამა თუ იმ საკრამენტოლოგიურ მიდგომას, იქიდან გამომდინარე, რომ რეალური მყოფობის ყველა ნახსენები (თუ არ-ნახსენები) თეორია გულისხმობს ღვთაებასთან შეერთების გარკვეული ტიპს – დაწყებული პნევმატური მყოფობიდან გაგრძელებული ტრანსუბსტანციაციამდეც. აქედან გამომდინარე კითხვა ეხება თვითონ ამ შეერთების მოდუსს.

ზოგადად ეკლესიისთვის ღვთაებასთან შეერთების მხოლოდ ორი სახეა ცნობილი: 1 ზოგადი – ანუ მადლისმიერი (შესაბამისად შემთხვევითი – აქციდენციური) და 2 უნიკალური – ბუნებითი – ჰიპოსტასური შეერთება, რაც მხოლოდ ერთხელ – სიტყვის განკაცებით აღსრულდა. ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინა, თავის განსაზღვრებით გულისხმობს, რომ ევქარისტია არის ერთადერთი საიდუმლო, რომელშიც საკრამენტული მატერიალი ხდება ბუნებითად შეერთებული ღვთაებასთან, იქიდან გამომდინარე, რომ ის ხდება ღვთაებასთან ერთადერთი ბუნებითად შეერთებული რეალობის – ქრისტეს კაცების კომპონენტის – სხეულის იდენტური.

აქედან გამომდინარე, გარდა იმისა, რომ იანარასის და კვიპრიანე კერნის მაგალითებზე დაყრდნობით, თვითგამომრიცხავია საუბარი ‘’ნამდვილ, არასიმბოლურ მაგრამ თანადროულად არა ბუნებით სისხლზე და ხორცზე,’’ მაშინ რჩება ორი ვარიანტი:
1 ‘’ნამდვილი სისხლი და ხორცი’’ აქციდენციურადაა შეერთებული ღვთაებასთან რაც არის ნესტორიანიზმის ერთი ერთში გამეორება, რამდენადაც საუბარია განუჰიპოსტასებელ ხორცზე.

2 ან ხდება ადამიანური ბუნების გარდა, მისგან განსხვავებული ბუნების განჰიპოსტასება ‘’განპურება’’ – ‘’იმპანაცია’’. შესაბამისად გამოდის, რომ ყოველ წირვაზე ხდება ქალკედონური დოქტრინის ალტერაცია სადაც ორ ‘’შეურეველ, განუყოფლად შეერთებულ ბუნებას’’ ემატება მესამე (ან მეოთხე) – საკვები მატერიალის ბუნება.

მაგრამ ამ შემთხვევაში ისმება სხვა პრობლემაც წმინდა ნაწილების ქრისტეს სულთან ერთობის რაობის შესახებ. თუ ის ხორცის ბუნებისგან განსხვევბული ბუნებაა, მაშინ ლოგიკურად ის არ შეიძლება იყოს განსულიერებული, რადგან სული, თუ ჰილომორფისტული ლექსიკით ვიტყვით, არის სხეულის სუბსტანციური იდეა, ანუ მისი ანიმირების ობიექტის დეფინიცია არის სხეული, ხორცი. რაც იმას ნიშნავს, რომ სულის მატერია, რომელსაც არ ქვია სხეული, არის კიდევ ერთი ლოგიკური აბსურდი. აქედან გამომდინარე, რჩება ერთადერთი ვარიანტი: ‘’სიტყვებში ნამდვილი სისხლი და ხორცი’’ ევქარისტიას აქცევს უსულო, მკვდარ სისხლთან და ხორცთან ზიარებად. ამას გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ სიკვდილის შემდეგ უსულო სხეული კვლავ განჰიპოსტასებული დარჩა, მისგან დროებით განყოფილი გონიერი სული იყო ის პირობა, რომლითაც ღმერთმა ინება

განკაცება. რადგან ონტოლოგიურად და ღირსებითადაა შეუძლებელი და მრეხელურია დაშვება, რომ ღმერთმა მიიღოს არაგონიერი ქმნილების ბუნება, ამ შემთხვევაში პურის და ღვინის, რადგან მხოლოდ გონიერი ქმნილება ექვემდებარება განღმრთობას.

შეჯამების სახით, ნარატივი რომლის მიხედვითაც ცნობილია მხოლოდ გამოცხადებითი ჭეშმარიტება იმის შესახებ, რომ პური და ღვინო გარდაიქმნება სისხლად და ხორცად, მაგრამ ბუნებითი ცვლილების გარეშე, დგება მხოლოდ ერთადერთი კითხვის წინაშე:
რა პრინციპითაა შეერთებული წმინდა ნაწილები ღვთაებასთან?

ძველი და ახალი იდენტობა ერთად – ასიმილაციის თეორია

ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინას ყველაზე მეტი საერთო რათქმაუნდა ასიმილაციის თეორიასთან აქვს, რადგან ორივე გულისხმობს ბუნებით ცვლილებას ზებუნებრივი გზით. შესაბამისად ნებისმიერი ბუნებითი, ბიოქიმიური ცირკულაციის გზით სუბსტანციის ცვლილება არის ორივე იდეის ანალოგიური. მაგრამ თუ საკრამენტული ასიმილაციის იდეა ბუნებრივი წესისგან განსხვავდება მარტო ერთი საგნის მეორეში ინტეგრაციის მეთოდით (და პლიუს შეიძლება ამ ინტეგრაციის მოდუსით), მაგრამ არა თვითონ შედეგით, ტრანსუბსტანციაციას უფრო მეტად განყენებული ხასიათი აქვს, რადგან კლასიკური სქოლასტიკური ინტერპრეტაციით, ის იმდენადვეა ანალოგიური ბიოქიმიური ცვლილების მიმართ, რამდენადაც მისგან ექსტრემალურად საპირისპირო აქტის შესაქმის მიმართ და შედეგად ის ორივესგან მაქსიმალურად ნეგატიური შინაარსის მქონეა. თუ პირველ შემთხვევაში ცვლილებამდელი და ცვლილების შემდგომ ბუნებით საგანში არსებობს გარკვეული საერთო სუბიექტის უწყვეტი განგრძობითობა, ამას ადგილი არ აქვს ევქარისტიული ცვლილებისას. მაგრამ, მეორე მხრივ თუ შესაქმეში, არსებობა მოსდევს არ არსებობას, ანუ არ არსებობს ‘’ათვლის წერტილი’’ (terminus a quo), საიდუმლოში პური და ღვინო წინარემყოფი საგნებია.

აქედან გამომდინარე ის საიდუმლო და ‘’ანტინომია’’ რომლებიც თემატურად აკომპანირებულია ნახსენები მართლმადიდებელი მკვლევარების დამოკიდებულებაში, სინამდვილეში ზუსტად ტრანსუბსტანციაციის დოქტრინაშია ნაგულისხმები, რადგან საუბარია ცვლილების აპოფატურ, მისტიკურ პრინციპზე და ამიტომ როლები შეიძლება პირიქითაც შეიცვალოს – რაციონალური დამოკიდებულება ვლინდება ცვლილების რაციონალური კატეგორიებით ანალოგიზირებაში, რომელიც მოიაზრებს განგრძობითი სუბიექტის (აქ – წმინდა ტრაპეზის ნაწილების) არსებობას და რომლის მიხედვითაც მიუღებელია ტრანსუბსტაციაციური ცვლილების უნიკალური, რაციონალური ანალოგიებისგან ყველაზე განყენებული ტიპი. ამასთან, არ არსებობს პოტენციურად სხვა ალტერნატიული ვერსია, რომელიც შინაარსობრივად უკვე არ იყოს გაჟღერებული. არც ამ შემთხვევაში აქვს მართლმადიდებელი საკრამენტოლოგიის ‘’უცხო გავლენისგან’’ თავის არიდებას რამე ავთენტურის და ლოკალურად სახასიათოს ჩამოყალიბების შედეგი, რადგან ამ შემთხვევაში ‘’ასიმილაციის იდეა’’ საუკუნეებით ადრე გაჟღერებულია მაგალითად დეკარტეს მიერ და მართლმადიდებლურ სივრცეში ამ თეორიის პიონერი – სერგი ბულგაკოვიც, რომელიც ერთერთ სახასიათო ტერმინად ‘’ნატურალურ ტრანსუბსტანციაციას’’ იყენებს – ეტიმოლოგიურადაც დეკარტეს მიეწერება.

მაგრამ რაც ეხება კონკრეტულ სირთულეების სიას რომლებიც ჩნდება საიდუმლოში პურის და ღვინის იმგვარი შეერთების იდეით, რომლებიც შინაგანი ბუნებითი სტრუქტურის უცვლელობის ხარჯზე ხდება ნაწილი ახალი რეალობის – ქრისტეს სხეულის:

1 ძღვენის ეს ინტეგრალური უცვლელობა შედეგად ქრისტეს ფერნაცვალები სხეულის როგორც ინტეგრალური, ისევე გარეგან უცვლელობის შინაარსს აყენებს. რაც გამოიხატება იმაში, რომ: 1 ყოველ წირვაზე ხდება ფერნაცვალები და უცვალებელი სხეულის აუგმენტაცია უცხო და ახალი ერთეულებით, რასაც აქ ძღვენის ნაწილები წარმოადგენს და 2 ხდება მისი სხეულის ლოკალური ცვალებადობაც, ანუ ყოველი წირვა არის ფიზიკური ჩამოსვლა მიწაზე, რაც პრობლემურია ეკლესიის გამოცხადებით ჭეშმარიტებასთან – დიდებით მოსვლამდე ადამიანური ბუნებით ზეცაში უცვლელად მყოფობის შესახებ.

2 მაგრამ ამ სარწმუნეობრივი ჭეშმარიტების გარდა, ორ განსხვავებულ ადგილას ნაწილობრივად მყოფობის შინაარსი ასევე პრობლემურია სხვა მხრივაც:
2.1 საკრამენტოლოგიურად: როგორ ხდება ამის შეთავსება საიდუმლოში ქრისტეს სხეულის სრულად და დაუნაწევრებელი სახით ჯერ მყოფობის და მერე ზიარების რწმენასთან, რაც გამოიახატება გრიგოლ ნოსელის სიტყვებში: ‘’ყოველივე ნაწილში შემოდის მთლიანად და ასევე რჩება მთლიანი საკუთარ თავშივე,’’ თუ ის საიდუმლოში არ მყოფობს მთლიანი სუბსტანციით არამედ მისი ნაწილით?

საპირისპიროდ: ტრანსუბსტანციაციისთვის ზუსტად ამიტომაა კვინტესენციალური მთლიანი ბუნებითი ცვლილების ფაქტი. თვითონ ორი გამიჯნული ელემენტის არსებობა – ხორცი და სისხლი მათ შესაბამის ძღვენის ნაწილებთან – პურთან და ღვინოსთან კონსეკრაციის შემდეგ აღარაა გაამიჯნული ერთმანეთისგან. სახეურად პურში, გარდაარსების შემდეგ ხორცის სრულ ბუნებასთან მყოფობს სისხლის სრული ბუნებაც ბუნებითი თანხლებით (ex naturali concomitanka) და პირიქით. თვითონ სისხლის და ხორცის დიქოტომიაც საიდუმლოში, როგორც ქრისტეს ვნების რეპრეზენტაცია, განგებულებითად მიანიშნებს იმ წინასწარმეტყველურ მესიანურ მომენტზე, რომ ჯვარზე მხოლოდ სისხლი განცალკევდა ქრისტეს სხეულისგან და არა სხვა რომელიმე ნაწილი. მაგრამ კონსეკრაციის შემდეგ სახეური ნაწილები არის მკვდრეთით აღმდგარი სრული სხეულის იდენტური და ერთმანეთისგან განუყოფელი. ასიმილაციის თეორიით კი პირიქით – გამოდის ესაა ხორცის დანაწევრება, რასაც ჯვარზე სიკვდილისასაც არ ქონია ადგილი.

2.2 მაგრამ ამის აგრდა არის ონტოლოგიური სახის პრობლემაც: გაუგებარია რა პრინციპით შეიძლება არსებობდეს პირველ რიგში სხეული, როგორც მთლიანი მატერიალური სუბიექტი განზომილებითად განცალკევებული და პლიუს სული, რომელიც მიუხედავად იმისა, რომ არაა მატერიალური, ის როგორც ქმნილება მაინც შეზღუდულია ადგილობრივად (არა გარეშემოწერილი, არამედ დეფინიტიური მყოფობით), შესაბამისად შეუძლებელია ის აქტუალიზირებული იყოს ორ სივრცულად განცალკევებულ მატერიაში, ანუ ორ განსხვავებულ ადგილას.