“როგორიც არ უნდა იყოს ჩვენი რელიგიური არჩევანი და ჩვენი რელიგიური გაერთიანების დოქტრინა, ჩვენ ყველა ვცხოვრობთ სახელმწიფოში, რომელიც ადამიანთა შორის ურთიერთობებს კანონმდებლობით არეგულირებს. შესაბამისად, ჩვენც ვალდებულები ვართ ვემორჩილებოდეთ კანონს ან სამართლიანად ვაპროტესტებდეთ მას. სახელმწიფოს ფუნქცია არ არის რელიგიურ დოქტრინათა ჭეშმარიტება-სიმცდარე არკვიოს. სახელმწიფო გაცილებით უფრო დაბალ ნიშნულს იცავს. მისი ინტერესია, რომ არსებული რელიგიური გაერთიანებები არ არღვევდნენ საზოგადოებრივ, სახელმწიფოებრივ და ინდივიდუალურ ღირებულებებსა და წესრიგს; ერთი რელიგიური გაერთიანება არ ზღუდავდეს მეორეს თავისუფლებას; ხელი არ ეშლებოდეს თავისუფალ მისიონერობას და ა.შ. ამასთანავე, სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას ერთგვარი ბალანსი და მისიონერობის თავისუფლების დაცვას პროზელიტიზმის აკრძალვა დაუპირისპიროს”.
ავტორი: არჩილ მეტრეველი
მოხსენება წაკითხულ იქნა “ფრიდრიხ ნაუმანის ფონდი – თავისუფლებისათვის” და “რელიგიების კვლევის ცენტრის” მიერ ორგანიზებულ პოდიუმ-დისკუსიაზე: “რელიგია, თავისუფლება და ტოლერანტობა საქართველოში” (თბილისი, 29.03.2012.)
საქართველოში, როგორც მულტიეთნიკურ და მულტირელიგიურ სივრცეში, ტოლერანტობა და შემწყნარებლობა ყოველთვის განსაკუთრებულად განიცდებოდა. ადამიანს საკუთარი რელიგიური მრწამსი და კონკრეტული რელიგიური გაერთიანებისადმი მიკუთვნება აპრიორი აყენებს ერთგვარ დაპირისპირებულ მდგომარეობაში. ამ დაპირისპირების სიმწვავე იმაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ რელიგიურ აღმსარებლობას წარმოადგენს ადამიანი და რამდენად ზედმიწევნით ესმის მას საკუთარი სარწმუნოების სწავლა-მოძღვრება. ხშირად ხდება, რომ ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის მიერ საკუთარი რწმენის აღმსარებლობა და დაცვა, სხვისი რელიგიური გრძნობებისა და მრწამსის შეურაცხყოფის ტოლფასია. რომელ რელიგიურ გაერთიანებასაც არ უნდა მიაკუთვნებდნენ ასეთი ადამიანები თავს, მათ უნდა ახსოვდეთ, რომ ნებისმიერი შოვინისტური და დისკრიმინაციული მოქმედებით პირველ რიგში საკუთარ რელიგიურ გაერთიანებას აყენებენ ზიანს. ადამიანი, რომელიც სხვის უფლებებსა და თავისუფლებებს შესაბამის პატივს არ სცემს, შეუძლებელია, ჯანსაღი საზოგადოების სრულფასოვანი ნაწილი იყოს. საბედნიეროდ უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში მსგავსი შემთხვევები ყოველთვის ცალსახადაა დაგმობილი იმავე რელიგიურ გაერთიანებათა ოფიციალურად დეკლარირებული პოზიციით, რომელთაც ეს ადამიანები მიაკუთვნებენ თავს.
თავის მხრივ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ადამიანის რელიგიური გრძნობები განსაკუთრებულ სულიერ, შინაგან კატეგორიას წარმოადგენს, რომელიც ძნელად თუ რეგულირდება სამოქალაქო კანონმდებლობით. თუკი მორწმუნე ადამიანი პირველ ადგილზე აყენებს საკუთარ მრწამსს და უკვე შემდეგ საკუთარ სამოქალაქო პოზიციას, ან სულაც ეს უკანასკნელი პირველიდან გამომდინარეობს, ამისთვის ეს ადამიანი არ უნდა გაიკიცხოს. არ შეიძლება ერთ შემთხვევაში ვისაუბროთ ლიბერალურ ფასეულობებზე, როგორც თავისუფალი საზოგადოების მშენებლობის საფუძველზე, მეორე შემთხვევაში კი დავივიწყოთ ეს ფასეულობები და ადამიანებს ნაკლები მორწმუნეობა და მეტი მოქალაქეობა მოვთხოვოთ. დაუშვებელია თავისუფლებისა და სხვათა უფლებების დავცის სახელით ადამიანს საკუთარ უფლებებზე ვათქმევინოთ უარი. ეს სიყალბეა.
მე, როგორც ერთი ქრისტიანი, პირველ რიგში ვაღიარებ საკუთარ მრწმასს და იმ მოძღვრებას, რომელსაც ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესია დასაბამიდან შეურყვნელად იცავს და გადმოგვცემს. მწამს, რომ ეს ჭეშმარიტება თვითკმარი და სრულყოფილია. მაქვს უფლება მიმაჩნდეს და მიმაჩნია, რომ სხვა რელიგიებში ჭეშმარიტების მსგავსი სრულყოფილება არ არის, სხვა შემთხვევაში გაუგებარი იქნებოდა ჩემი ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესიისადმი მიკუთვნება. შესაბამისად, მე, როგორც ერთი მართლმადიდებელი ქრისტიანი, ქრისტეს მართლმადიდებელ ეკლესიასა და სხვა რელიგიურ გაერთიანებებს თანაბრად არ განვიხილავ. ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ მსგავსი გრძნობები გააჩნიათ სხვა რელიგიური მრწამსის ადამიანებსაც, რომლებიც სწორედ არჩევანის თავისუფლების საფუძველზე ირჩევენ იმ რელიგიურ გაერთიანებას, რომელსაც მიეკუთვნებიან. ნებისმიერი თავისუფალი არჩევანი კი ასარჩევ ფასეულობათა შორის ღირებულებით იერარქიას მოიაზრებს, რომლის დროსაც არჩეული უპირატესი ღირსების მატარებელია ვიდრე უარყოფილი. ეს, პოლარიზმი განსაკუთრებით მგრძნობიარედ რელიგიური არჩევანის გაკეთებისას განიცდება.
როგორიც არ უნდა იყოს ჩვენი რელიგიური არჩევანი და ჩვენი რელიგიური გაერთიანების დოქტრინა, ჩვენ ყველა ვცხოვრობთ სახელმწიფოში, რომელიც ადამიანთა შორის ურთიერთობებს კანონმდებლობით არეგულირებს. შესაბამისად, ჩვენც ვალდებულები ვართ ვემორჩილებოდეთ კანონს ან სამართლიანად ვაპროტესტებდეთ მას. სახელმწიფოს ფუნქცია არ არის რელიგიურ დოქტრინათა ჭეშმარიტება-სიმცდარე არკვიოს. სახელმწიფო გაცილებით უფრო დაბალ ნიშნულს იცავს. მისი ინტერესია, რომ არსებული რელიგიური გაერთიანებები არ არღვევდნენ საზოგადოებრივ, სახელმწიფოებრივ და ინდივიდუალურ ღირებულებებსა და წესრიგს; ერთი რელიგიური გაერთიანება არ ზღუდავდეს მეორეს თავისუფლებას; ხელი არ ეშლებოდეს თავისუფალ მისიონერობას და ა.შ. ამასთანავე, სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას ერთგვარი ბალანსი და მისიონერობის თავისუფლების დაცვას პროზელიტიზმის აკრძალვა დაუპირისპიროს. სახელმწიფო ასევე ვალდებულია ადეკვატურად აფასებდეს არსებულ რელიგიურ ორგანიზაციათა ინდივიდუალურ ღირსებებს და მათ წვლილს სახელმწიფოში და მათ შესაბამის პატივს მიაგებდეს. ეს არ გამორიცხავს, მეტიც, ეს განაპირობებს რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივ სტატუსებს შორის გარკვეულ იერარქიულობას. ეს იერარქიულობა ერთმნიშვნელოვნად უნდა გულისხმობდეს ამ გაერთიანებათა სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ინდივიდუალურად რეგულირებას და არავითარ შემთხვევაში ერთმანეთზე ზეგავლენას. ამ პრინციპების დეკლარილება კი სახელმწიფოს მხრიდან, რელიგიურ ორგანიზაციათა სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრით ხდება. ხშირ შემთხვევაში და რიგ ქვეყნებში ეს განსხვავება რელიგიურ გაერთიანებათა სხვადასხვაგვარ სამართლებრივ სტატუსებში გამოიხატება.
რელიგიურ გაერთიანებათა განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსი არ უნდა იქნას გაგებული, როგორც დისკრიმინაცია და უსამართლობა. პირიქით, ყველა რელიგიური გაერთიანების გათანაბრება წარმოადგენს მათგან ცალკეულთა განსაკუთრებული დამსახურების უგულვებელყოფის საფრთხეს, რაც სამართლიანობის პრინციპს ისევე არღვევს, როგორც რომელიმე გაერთიანებ(ებ)ის არასათანადო უფლებებით აღჭურვა ან სრულიად უუფლებოდ დატოვება.
რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი სტატუსი საქართველოს კანონმდებლობაში
რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი სტატუსის რაობის მოკლე და ზოგადი მიმოხილვის შემდეგ, აუცილებელია იმ სამართლებრივ ბაზასაც დავაკვირდეთ, რაც საქართველოში ამ სფეროს არეგულირებს.
უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს სახელმწიფო არის თეისტური სახელმწიფო, რაც კონსტიტუციით არის აღიარებული და გარანტირებული:
„ჩვენ, საქართველოს მოქალაქენი, რომელთა ურყევი ნებაა, დავამკვიდროთ დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ეკონომიკური თავისუფლება, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო, უზრუნველვყოთ ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებანი და თავისუფლებანი, განვამტკიცოთ სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა და სხვა ხალხებთან მშვიდობიანი ურთიერთობა, ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრიობის ტრადიციებსა და საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციის ისტორიულ-სამართლებრივ მემკვიდრეობაზე დაყრდნობით ღვთისა და ქვეყნის წინაშე ვაცხადებთ ამ კონსტიტუციას“ (საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციის პრეამბულა).
სახელმწიფოს უზენაეს სამართლებრივ დოკუმენტში დაფიქსირებული ეს ფრაზა – „ღვთისა და ქვეყნის წინაშე ვაცხადებთ ამ კონსტიტუციას“, თავისი არსით საკმაოდ მრავლისმეტყველია. ის უნდა გულისხმობდეს, რომ საქართველოს სახელმწიფო აღიარებს ღმერთს და შესაბამისად, სწავლებას მის შესახებ (განურჩევლად კონკრეტული რელიგიური მოძღვრებებისა) ისეთად, როგორადაც ის საერთოდ გაიაზრება. ეს მოიცავს: ღმერთის მეტაფიზიკურ გაგებას, რელიგიური სწავლების სულიერ კატეგორიებს და მისი სოციალური მნიშვნელობის აღიარებას, ლოცვისა და კულტმსახურების, ასევე საკულტო ნაგებობებისა და ნივთების საკრალურ ხასიათს და სხვა. ამ საკონსტიტუციო დათქმის სხვაგვარად გაგება, მისთვის სულიერი შინაარსის გამოცლით, უბრალოდ უაზროს და უსარგებლოს ხდის მას. შესაბამისად, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ საქართველოს სახელმწიფოს სწორედ ასე ესმის მოცემული ტექსტის შინაარსი.
ამ მოსაზრებას (საქართველოს სახელმწიფოს თეისტურობის შესახებ) უფრო ამყარებს და ამტკიცებს სახელმწიფო სიმბოლოებში (ჰიმნი, დროშა და გერბი) არსებული მსგავსი თეისტური ნიშნები. კერძოდ: საქართველოს ჰიმნში ნახსენებია სიტყვა ღმერთი („განათებული მთა-ბარი, წილნაყარია ღმერთთანა“); საქართველოს დროშაზე გამოსახულია ხუთი ჯვარი და მას „ხუთჯვრიან დროშად“ მოიხსენიებენ; საქართველოს გერბზე გამოსახულია ქრისტეს ეკლესიის წმინდანი – წმინდა გიორგი და რამოდენიმე ჯვარი. საქართველოს ორგანულ კანონში საქართველოს სახელმწიფო გერბის შესახებ ვკითხულობთ: „სახელმწიფო გერბი წარმოადგენს ჰერალდიკურ ფარს, რომლის მეწამულ ველზე გამოსახულია ოქროს ჯვრის ბუნიანი ვერცხლის შუბოსანი, ვერცხლის გველეშაპის განმგმირავი, ვერცხლის ცხენზე ამხედრებული, ოქროს შარავანდედიანი ვერცხლის მხედარი – წმინდა გიორგი“ (მუხლი მე-3).
თუკი ამ ყველაფერს გავაანალიზებთ, მივიღებთ შემდეგ დასკვნას: საქართველოს კონსტიტუციითა და ჰიმნით ერთმნიშვნელოვნადაა აღიარებული ღმერთი, საქართველოს დროშა ერთმნიშვნელოვნად შეიცავს ქრისტიანულ სიმბოლოს, ხოლო საქართველოს გერბზე გამოსახული წმინდანი ერთმნიშვნელოვნად წარმოადგენს ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს წმინდანს (საქართველოს მასშტაბით მაინც). აქედან გამომდინარე, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოს სახელმწიფო უდავოდ დეკლარირებს თეიზმს და არც იმაში შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ აღიარებულ რელიგიურ მრწამსს მართლმადიდებლური ქრისტიანობა წარმოადგენს.
ზემოთ განხილული, შეეხება საქართველოს სახელმწიფოს მიერ ზოგადად რელიგიური რწმენისა და კონკრეტულად ქრისტიანობის მართლმადიდებლური მოძღვრების აღირებას, რელიგიური გაერთიანების აღიარების საკითხი კი გაცილებით ნათლადაა გადმოცემული საქართველოს კონსტიტუციაში. კონსტიტუციის მე-9 მუხლი მიუთითებს:
„1. სახელმწიფო აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას, ამასთან ერთად აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში და მის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან.
2. საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის ურთიერთობა განისაზღვრება კონსტიტუციური შეთანხმებით. კონსტიტუციური შეთანხმება სრულად უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს, კერძოდ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სფეროში“.
საქართველოს კონსტიტუციაში გადმოცემული ეს პრინციპები და სამართლებრივი გარანტიები, ზედმიწევნით იზიარებს, როგორც რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლების საფუძვლებს, ასევე ცალკეულ რელიგიურ გაერთიანებათა (ამ შემთხვევაში საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის) სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურებისა და ღირსების ადეკვატურად აღიარებისა და დაცვის აუცილებლობას. მაგრამ, პრობლემა და ბუნდოვანება ჩნდება იქ, სადაც, ყველაზე მეტი სიცხადე და კონკრეტიკაა საჭირო – რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი სტატუსი.
წლების მანძილზე, საქართველოს სახელმწიფოს დღისწესრიგში საკმაოდ მწვავედ იდგა საკითხი, საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებების სამართლებრივი სტატუსის და სამართლებრივი რეგისტრაციის ფორმების დადგენისა და უზრუნველყოფის შესახებ. ამ ყველაფერს ართულებდა (დღემდე) საქართველოში რელიგიური გაერთიანებების შესახებ დამოუკიდებელი კანონის არ არსებობა, რომელიც კომპლექსურად განიხილავდა და გადაწყვეტდა ამ მრავალწახნაგოვან პრობლემას და საკითხების ერთმნიშვნელოვან გაგებას დაამკვიდრებდა. სათანადოდ სისტემატიზირებული საკანონმდებლო ბაზის არარსებობის პირობებში, საქართველოში რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი რეგულაციები სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტებშია გაბნეული, რაც განსაკუთრებით ართულებს მდგომარეობას.
რაც შეეხება უშუალოდ რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივ სტატუსს, ჯერ კიდევ 1997 წლის საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი იძლეოდა მათი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის (სსიპ) სტატუსით რეგისტრირების საშაუალებას, თუმცა ეს იყო რეგისტრაციის სავალდებულო ფორმა, ანუ სხვა ფორმით რეგისტრირება შეუძლებელი იყო:
„სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად ითვლებიან: (…) საჯარო მიზნების მისაღწევად კანონმდებლობის საფუძველზე შექმნილი არასახელმწიფოებრივი ორგანიზაციები (პოლიტიკური პარტიები, რელიგიური გაერთიენებები და სხვ.)“ (1509-ე მუხლის, პირველი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტი).
მოგვიანებით ეს ნორმა გაუქმდა, რადგან სსიპ, როგორც რელიგიური გაერთიანების სამართლებრივი ფორმა დისკრიმინაციულად იქნა მიჩნეული. იურიდიული პირის ეს ფორმა გამორიცხავს მის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსგან, რაც ასე მნიშვნელოვანია რელიგიურ გაერთიანებათათვის. 2005 წლის საკანონმდებლო ცვლილებებით კოდექსის 1509-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტიდან ამოღებულ იქნა დათქმა – რელიგიური გაერთიანებები და დამატებულ იქნა შემდეგი შინაარსის „ვ“ ქვეპუნქტი:
„ვ) კონსტიტუციური შეთანხმებით აღიარებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი“ (2005 წლის 6 აპრილი. 1233-ე კანონი).
ამ ცვლილებით შესაძლებელი გახდა რელიგიურ გაერთიანებათა რეგისტრირება, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირი, რამაც რელიგიურ გაერთიანებებს მეტი მოქნილობის საშუალება მისცა. მეორეს მხრივ კი, ახალი „ვ“ ქვეპუნქტით საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებულ იქნა როგორც სსიპ, რადგან საკონსტიტუციო შეთანხმებით აღიარებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი სწორედ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიაა:
„ეკლესია წარმოადგენს ისტორიულად ჩამოყალიბებულ საჯარო სამართლის სუბიექტს, – სახელმწიფოს მიერ აღიარებულ სრულუფლებიან საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს, რომელიც თავის საქმიანობას წარმართავს საეკლესიო (კანონიკური) სამართლის ნორმებით, საქართევლოს კონსტიტუციის, ამ შეთანხმებისა და საქართევლოს კანონმდებლობის შესაბამისად“ (კონკორდატი. მუხლი 1. პუნქტი 3.).
ამდენად, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია 2002 წელს საქართველოს სახელმწიფოსთან დადებული კონსტიტუციური შეთანხმების და 2005 წლის საკანონმდებლო ცვლილების საფუძველზე სსიპ-ი გახდა. თუმცა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის ჩანაწერმა: „სახელმწიფო (..) აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის (…) დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან“ და კონკორდატის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის ჩანაწერმა: „სახელმწიფო და ეკლესია ადასტურებენ მზადყოფნას, ითანამშრომლონ ურთიერთდამოუკიდებლობის პრინციპის დაცვით, (…)“ სრულიად განსხვავებული შინაარსი შესძინა სსიპ-ის გაგებას საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან მიმართებით. საქმე იმაშია, რომ ამ საკანონმდებლო რეგულაციების შეჯამებით, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია სრულად იღებს ყველა სამართლებრივ გარანტიას, რაც სსიპ-ს საქართველოს კანონმდებლობით ეკუთვნის. გარდა ამისა, ზემოთ ციტირებული ნორმები მას სრულად ათავისუფლებს სახელმწიფოს მიერ მისი საქმიანობის შინაარსის და უფლებამოსილების განსაზღვრისგან, რაც თავის მხრივ გამორიცხავს სახელმწიფოს მიერ მის კონტროლს (ეს ორი კი, ჩვეულებრივ შემთხვევაში, სსიპ-ის ფუნდამენტური მახასიათებელია) და მას სახელმწიფოსგან სრულ დამოუკიდებლობას სძენს.
საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის შემთხვევაში ამ განსაკუთრებულ სამართლებრივ სტატუსს, რომელიც თავისი შინაარსით, სსიპ-ის ჩვეულებრივი გაგებისაგან განსხვავდება, „კონკორდატი“ ანუ კონსტიტუციური შეთანხმება არეგულირებს და ამ მხრივ რაიმე სამართლებრივი პრობლემები აღმოფხვრილია.
2006 წელს კიდევ ერთი ცვლილება შევიდა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1509-ე მუხლში. კერძოდ, გაჩნდა ახალი სამართლებრივი განსაზღვრება არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი (ა(ა)იპ), რომელმაც, როგორც კერძო სამართლის იურიდიულმა პირმა (კსიპ), საკუთარ თავში გააერთიანა მანამდე არსებული კავშირისა (ასოციაციისა) და ფონდის სამართლებრივი ფორმები (2006 წლის 14 დეკემბერი, №3967 კანონი).
უკანასკნელი, 2011 წლის 5 ივლისის (№5034) საკანონმდებლო ცვლილების შემდეგ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1509-ე მუხლს დაემატა 15091 მუხლი და შემდეგი სახით ჩამოყალიბდა:
„მუხლი 1509.
1. სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად ითვლებიან: (..) ვ) საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმებით აღიარებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი − საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია; ზ) ამ კოდექსის 15091 მუხლით გათვალისწინებული რელიგიური გაერთიანებები. (…).
მუხლი 15091.
1. რელიგიური გაერთიანებები შეიძლება დარეგისტრირდნენ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად.
2. ამ მუხლის პირველი ნაწილი არ ზღუდავს რელიგიური გაერთიანებების უფლებას, დარეგისტრირდნენ, როგორც ამ კოდექსით გათვალისწინებული არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირები, აგრეთვე ეწეოდნენ საქმიანობას, როგორც ამ კოდექსით გათვალისწინებული არარეგისტრირებული კავშირი.
3. რელიგიური გაერთიანებების რეგისტრაციას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი − საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო.
4. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი − საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო უფლებამოსილია საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად დაარეგისტრიროს საქართველოსთან ისტორიული კავშირის მქონე რელიგიური მიმდინარეობა ან ის რელიგიური მიმდინარეობა, რომელიც ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში კანონმდებლობით მიჩნეულია რელიგიად.
5. საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად რეგისტრირებულ რელიგიურ გაერთიანებაზე არ ვრცელდება „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონი.
6. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული რელიგიური გაერთიანებების რეგისტრაციის მიმართ მოქმედებს არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეგისტრაციისთვის დადგენილი წესი და მათი უფლებამოსილება განისაზღვრება ამ კოდექსის პირველი კარის მეორე თავით“ (2011 წლის 5 ივლისის მდგომარეობით).“
მოცემული (თანამედროვე) საკანონმდებლო რეგულაცია შესაძლებლობას იძლევა რელიგიური გაერთიანებები დარეგისტრირდნენ, როგორც კსიპ-ი ან სსიპ-ი. ამ ცვლილებებმა თითქოს მოაგვარა პრობლემა, მაგრამ იმდენად დიდი სამართლებრივი ბუნდოვანება შექმნა, რომ მასში გარკვევა ძალიან გართულდა. აშკარაა, რომ კანონის დათქმით: „საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად რეგისტრირებულ რელიგიურ გაერთიანებაზე არ ვრცელდება „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონი“, კანონმდებელი თუმცა კი სსიპ-ად რეგისტრირების უფლებას აძლევს რელიგიურ გაერთიანებებს, მაგრამ რეალურად მათ სსიპ-სგან განსხვავებულ სამართლებრივ სტატუსს ანიჭებს. შემდეგი პუნქტის თანახმად ეს არის კსიპ-ის, უფრო კონკრეტულად კი ა(ა)იპ-ის სამართლებრივი სტატუსი და რეგულაცია. გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს კანონმდებლობაში, ამ საკითხების შესახებ სხვა ნორმები არ იძებნება (საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან დაკავშირებული შემთხვევისგან განსხვავებით), შეგვიძლია ცალსახად დავასკვნათ, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი მხოლოდ ნომინალურად – სახელობითად ანიჭებს რელიგიურ გაერთიანებებს სსიპ-ის სტატუსს, რეალურად კი მათ კსიპ-ის სტატუსი გააჩნიათ.
სტატუსის მინიჭების საფუძვლები
კანონშემოქმედებითი პროცესის აქსიომას წარმოადგენს წესი, რომ კანონის ტექსტი ისე უნდა იქნას შედგენილი, რომ მისი სხვადასხვაგვარად წაკითხვა არ შეიძლებოდეს. უკიდურეს შემთხვევაში, ამის შანსი მინიმუმადე უნდა იყოს დაყვანილი. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში კი ვკითხულობთ:
„4. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი − საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო უფლებამოსილია საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად დაარეგისტრიროს საქართველოსთან ისტორიული კავშირის მქონე რელიგიური მიმდინარეობა ან ის რელიგიური მიმდინარეობა, რომელიც ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში კანონმდებლობით მიჩნეულია რელიგიად“ (სსკ. 15091 მუხლის, მე-4 ნაწილი).
იმ უღირსების განცდაზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ, რაც ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების საკანონმდებლო გამოცდილების ქართულ რეალობაში უპირობოდ გადმოტანას ახლავს თან (ცხადია, ეს ქვეყნები რელიგიურ გაერთიანებათა რეგისტრაცია-აღიარების მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის შექმნისას, საკუთარი სახელმწიფოს და საზოგადოების ინტერესებით ხელმძღვანელობდნენ, რაც შეგვეძლო ჩვენც, ჩვენს კანონმდებლობაში, თუნდაც მხოლოდ დეკლარირების დონეზე დაგვეფიქსირებინა), ყოვლად გაურკვევლი და ბუნდოვანია, რა იგულისხმება კანონის დათქმაში საქართველოსთან ისტორიული კავშირის მქონე რელიგიური მიმდინარეობა და ვინ ან როგორ უნდა განსაზღვროს კონკრეტულ შემთხვევაში ამ კავშირის, როგორც რელიგიური გაერთიანების რეგისტრაციის საფუძვლის პოზიტიური ან ნეგატიური ხასიათი.
შესაბამისად, ჩვენდა სამწუხაროდ უნდა ითქვას, რომ ქართული კანონმდებლობა რელიგიური გაერთიანებების სამართლებრივ სტატუსთან დაკავშირებით ორგვარ გაუგებრობას ქმნის :
1. ერთ შემთხვევაში პრობლემა არის ის, რომ სამართლებრივი სტატუსი სსიპ-ი, რეალურად არ მოიცავს იმ შინაარსს, რაც მას ზოგადად (სხვა იურიდიული პირების შემთხვევაში) გააჩნია.
2. მეორე შემთხვევაში კი რელიგიურ გაერთიანებათა რეგისტრაციის წინაპირობები იმდენად ბუნდოვანია, რომ მათი მრავალგვარი განმარტების შესაძლებლობა, რეგისტრაციისას ისეთი დაბრკოლებების წარმოქმნის საფრთხეს ქმნის, რომელიც მეტი კონკრეტიზაციის შემთხვევაში არ იარსებებდა.
ამასთანავე, ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნები, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე, ხშირად რელიგიურ ორგანიზაციათა რეგისტრაციის ისეთ წინაპირობებს ადგენენ, რომლებიც ერთმანეთისაგან პოლარულად განსხვავდება. ეს იწვევს პრაქტიკას, როდესაც კონკრეტული რელიგიური გაერთიანება ერთ ქვეყანაში რეგისტრირებულია (აღიარებულია), მეორეში კი არა. ასეთი კოლიზიის შემთხვევაში კი ქართული კანონმდებლობა გადაწყვეტილების მიღების წესს არ განსაზღვრავს.
შეჯამება
რელიგიურ გაერთიანებათა აღიარება-რეგისტრაციის, მათი სამართლებრივი სტატუსისა და მათთან ურთიერთობის სფეროები ქართული კანონმდებლობის გაუმართაობის ნათლად წარმოჩენის შემდეგ ჩვენ მოცემული მდგომარეობიდან გამოსავლად ერთმნიშვნელოვნად მიგვაჩნია საქართველოში რელიგიური გაერთიანებების შესახებ კანონის მიღება. ეს კანონი რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი სტატუსის და მისი მინიჭების წესის გარდა განსაზღვრავდა ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: რელიგიურ გაერთიანებათა იერარქია; რელიგიასთან და რელიგიურ გაერთიანებებთან დაკავშირებული ცალკეული ცნებების განმარტება; რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლება და გარანტიები; პროზელიტიზმის აკრძალვა; რელიგიური განათლება (განათლების ყველა დონეზე); რელიგიურ გაერთიანებათა ქონება და ფინანსები; სახელმწიფოს დამოკიდებულება და ურთიერთობის ფორმები ცალკეულ რელიგიურ გაერთიანებებთან; შეკრების, ლოცვისა და კულტმსახურების უფლება და გარანტიები და ა.შ.
აუცილებელია აღინიშნოს, რომ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას, საქართველოს კანონმდებლობით გარანტირებული უნდა ქონდეს უპირატესი რელიგიური გაერთიანების სტატუსი და შესაბამისი სამართლებრივი უფლებამოვალეობები.
ეს პოზიცია ემყარება იმ ისტორიულ და სოციალურ საფუძვლებს, რაც საქართველოს რეალობაში ქრისტეს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან არის დაკავშირებული. კერძოდ: მართლმადიდებლობა არის მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობის (80%-ზე მეტის) რელიგია; მართლმადიდებელ ეკლესიას ქვეყნის წინაშე მიუძღვის უდიდესი დამსახურება (რაც საქართველოს კონსტიტუციითაა აღიარებული); მართლმადიდებლობას გააჩნია მრავალსაუკუნოვანი უწყვეტი ისტორია საქართველოში; მართლმადიდებლობამ განსაზღვრა ქართული კულტურის და სოციალური იდენტობის მნიშვნელოვანი წილი და ა.შ.
ჩვენ, რა თქმა უნდა, რელიგიურ გაერთიანებათა სამართლებრივი სტატუსისა და უფლებამოსილების შესახებ მსჯელობისას არ ვეყრდნობით თეოლოგიურ საფუძვლებს. ამ შემთხვევაში, ყველა რელიგიური გაერთიანება აპრიორი მოითხოვდა უპირატესობას, რადგან ნებისმიერი მათგანი მხოლოდ საკუთარ მოძღვრებას თვლის სრულ ჭეშმარიტებად და ამდენად სხვა მოძღვრებებთან მის გათანაბრებას გამორიცხავს. ჩვენ, ვეყრდნობით რა სამოქალაქო-დემოკრატიულ ღირებულებებს, სწორედ მათგან გამომდინარე მხარს ვუჭერთ პოზიციას, რომ მოქალაქეთა უმრავლესობის მოთხოვნილებები სათანადოდ უნდა დაკმაყოფილდეს, უმცირესობებს კი თავისუფალი განვითარების – უმრავლესობად ქცევის, საშულება უნდა მიეცეს.
დემოკრატიული პრინციპებიდან გამომდინარე, უმრავლესობის მიერ მხარდაჭერილ პოლიტიკურ (ზოგიერთ შემთხვევაში სამოქალაქო) ჯგუფს, სწორედ მხარდამჭერთა რაოდენობის პროპორციულად გადაეცემა სახელმწიფო ხელისუფლება და საბიუჯეტო დაფინანსებაც. შესაბამისად, თუკი ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება უმრავლესობის ნებას და მოთხოვნებს, ისე რომ არა თუ არ ირღვევა დემოკრატიული პრინციპები, არამედ სწორედ ამ პრინციპებს ეყრდნობა ეს უკანასკნელი, არ შევცდებით თუ რელიგიურ გაერთიანებათა შემთხვევაშიც იგივე პრინციპებს დავეყრდნობით.
გარდა აღნიშნულისა, საქართველოს სახელმწიფო და ქართული საზოგადოება, საკუთარ თავს ქრისტიანული კულტურის ნაწილად თვლის. ქართული კულტურის უდიდესი ნაწილი – ხუროთმოძღვრული და წერილობითი ძეგლები, მუსიკალური საგალობლები, ოქრომჭედლობა და მხატვრობა (ფრესკები, ხატები, მინიატურები და სხვ.), საგანმანათლებლო და სამეცნიერო კერები და სხვა მრავალი, რითაც საქართველოს სახელმწიფო სამართლიანად ამაყობს, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღშია შექმნილი. შესაბამისად, სახელმწიფო მატერიალურად უნდა უწყობდეს ხელს ეკლესიას, რათა მან კვლავ განაგრძოს მსგავი კულტურული პროდუქტის შექმნა; გარდა ამისა, ქართული სოციალური იდენტობა და ქცევა სწორედ მართლმადიდებლური ქრისტიანობიდანაა ამოზრდილი. შესაბამისად, სახელმწიფო განსაკუთრებით უნდა ზრუნავდეს, რომ ეკლესია დაუბრკოლებლად ახორციელებდეს საღვთისმსახურო-დამოძღვრით და საგანმანათლებლო საქმიანობას საზოგადოებაში და ა.შ.
საბოლოოდ, უნდა გავიმეოროთ შესავალში გაჟღერებული პრინციპი, რომ განსაკუთრებული ისტორიული და სულიერი ღვაწლის (დამსახურების), რომელიც საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ საქართველოს სახელმწიფოს წინაშე გაწია, არასათანადო დაფასება ისეთივე უსამართლობაა, როგორც ყველა სახის დისკრიმინაცია. ამდენად, საქართველოს სახელმწიფოს კანონმდებლობა ერთდორულად უნდა ზრუნავდეს, როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული სამართლებრივი სტატუსის გარანტირებაზე, ასევე სხვა რელიგიური გაერთიანებების სამართლებივი უფლებების დაცვაზე. ამის სრულფასოვნად განხორციელება კი შეუძლებელია შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის, უპირველეს ყოვლისა კი რელიგიურ გაერთიანებათა შესახებ დამოუკიდებელი კანონის, შექმნის გარეშე.
