რუსუდან დარჩიაშვილი
გვესაუბრება ფილოლოგი ლევან გიგინეიშვილი.
თქვენი აზრით, როგორია რელიგიის როლი და მნიშვნელობა თანამედროვე საზოგადოებაში? რა ადგილი უკავია ადამიანის სოციალურ და პირად ცხოვრებაში? რა უბიძგებს ადამიანს ღმერთის ძიებისკენ?
ძალიან ზოგადი კითხვაა, რადგან მასში არ არის განსაზღვრული რომელი რელიგიის როლი, რომელი საზოგადოების ცხოვრებაში… ამ განსაზღვრებების გარეშე ყოველი მსჯელობა შეიძლება წყლის ნაყვა აღმოჩნდეს. შევეცდები, ისეთივე პასუხი გავცე, როგორიც კითხვაა: რელიგიაში თუ ვიგულისხმებთ ყველა ეპოქაში მცხოვრები ადამიანების განცდას თუ რწმენას, რომ არის რაღაც პირველადი და ობიექტური მოწესრიგებულობა სამყაროში, რომელსაც ადამიანი არ ქმნის, რომლის შეცნობაც და აღმოჩენაც მას უსასრულოდ შეუძლია და რომლის შეცნობაზეც არის დამოკიდებული თვით ადამიანის ცხოვრების სისავსე და ბედნიერება, მაშინ ამ განცდას თუ რწმენას ნებისმიერ ცხოვრებაში, ძველსა თუ თანამედროვეში, არა მარტო აქვს, არამედ უნდა ჰქონდეს როლი. სოკრატე ამბობს, არ ღირს იცოცხლო ის სიცოცხლე, რომელშიც მის საზრისზე არ ფიქრდები; რელიგიაც, ფართო და დაუკონკრეტებელი გაგებით, სწორედ ამ საზრისის შესახებ ყველაზე სიღრმისეულ დაფიქრებასთანაა დაკავშირებული.
თანამედროვე დასავლური ცივილიზაციის ცხოვრებაში, რომლის ნაწილიც ასე თუ ისე საქართველოცაა, შეიძლება ბევრი ფაქტორია, რაც ამგვარი დაფიქრებისგან აშორებს ადამიანს: მატერიალურ უსაფრთხოებასა და კომფორტზე ზღვარგადასული ზრუნვა (ზღვარგადასვლა კი მაშინაა, როცა ეს თვითმიზანი ხდება), ე.წ. წარმატებისა და ფულის კულტი და ა.შ. მაგრამ ამგვარი რამ ყოველთვის იყო და ყოველთვის მცირე იყვნენ კაცობრიობაში, ბიბლიური მეტაფორა რომ გამოვიყენო, “ვიწრო გზაზე მიმავლები”; ამაზე ჯერ კიდევ პარმენიდე წერდა თავის ფილოსოფიურ პოემაში, რომ ცოტანი არიან, ვინც ნამდვილ არსზე ფიქრობს და მის სისავსეს ეზიარება, მეტიც, ამბობს, რომ თვით ამგვარი ფიქრია ნამდვილი არსი. დღისით ფარნით გამოსული და ხალხმრავალ ქუჩაში ადამიანის მძებნელი დიოგენეს ანეკდოტიც ამაზეა. რელიგია, ვიმეორებ, არსზე სიღრმისეული დაფიქრების სივრცეა და ამას ყველა ეპოქაში აქვს როლი და საზრისი, რადგან ნუთუ არსი ეპოქების ცვლას ემორჩილება? მე მგონი, ერთი და იგივე მზე ამოდის კაცობრიობის ისტორიის ყველა ეპოქაზე, მით უმეტეს, ერთი და იგივეა არსი, რომელშიც ეს ეპოქები ხდება. თუმცა, შეიძლება არსი თავის თავს სწორედ საკაცობრიო ეპოქების ცვლილებებში ავლენს დიალექტიკურ პროცესში,როგორც, მაგ., ჰეგელი ფიქრობდა. ეს ფილოსოფიურ-რელიგიური კითხვებია. სხვაა, რომ ბევრ ადამიანს, ქრისტიანს, იუდეველს თუ მუსლიმს, არ აქვს მნიშვნელობა, რელიგიის გაგება ცხოვრების, თუნდაც ინტელექტუალური ცხოვრების, კომფორტამდე დაჰყავს და ერთგვარი მოთვინიერებული რელიგიით ცხოვრობს; მაგრამ ეს არ არის რელიგია იმ თავის არსში, რომელზეც ზემოთ ვილაპარაკე.
შევთანხმდეთ, რომ რელიგიაში ქრისტიანობას ვგულისხმობთ. ხშირად ამბობენ, რომ ნომინალური მართლმადიდებელი ქრისტიანი ჩვენში ბევრია, მაგრამ ცოტასთვის არის ეს არა მხოლოდ „კულტურული იდენტობა“, არამედ რაღაც უფრო მეტი – მათი ცხოვრების რეალური შინაარსი. სად მთავრდება ეროვნული იდენტობა და იწყება პირადი რელიგიური არჩევანის შინაგანი თავისუფლება?
ალბათ იქ თავდება, სადაც ეს ეროვნული იდენტობა უფრო ფუნდამენტურ, ადამიანურ იდენტობასდაუპირისპირდება. უმეტეს შემთხვევაში ეს ორი არ უპირისპირდება ერთმანეთს. ამაზე კარგად წერს ვაჟა თავის შესანიშნავ ესსეიში “კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი”. მაგრამ, ხომ შეიძლება ის, რასაც შენი ეროვნული იდენტობის განუყოფელ ნაწილად თვლიდი, დაუპირისპირდეს შენს სინდისს და აღმოაჩინო, რომ სამყაროსთან აღარ ხარ კომფორტულად, თუ იმ იდენტობას უცვლელად დატოვებ სინდისის ჩაწიხლვის თუ მოგუდვის ხარჯზე. ამიტომაც, იდენტობები არ არის ერთხელ და სამუდამოდ დადგენილი მოცემულობა, ადამიანად ყოფნის იმპერატივი კი ყველა ეპოქაში იმპერატივია. ეროვნული იდენტობა შეიძლება დაუპირისპირდეს პირად რელიგიურ არჩევანს. მაგ., თუ ეროვნული იდენტობის ერთ-ერთი მდგენია რელიგიაც, რომელიც ამ ერს ისტორიულად აქვს და მისითვითმყოფადობის გადარჩენას შეუწყო ხელი. ავიღოთ, მაგ., იეზიდიზმის მიმდევარი ქურთი, რომელიც თავისი მრავალსაუკუნოვანი ქურთული იდენტობის ნაწილად თვლის იეზიდიზმს. მაგრამ, დავუშვათ, დაეჭვდა ამ რელიგიის სიმართლეში… მე ვმეგობრობდი ერთ დროს აგნოსტიკოს ქურთთან, გადასარევ პიროვნებასთან, იშვიათი იუმორის გრძნობით, რომელსაც მშობლიურ იეზიდურ გარემოსთან სერიოზული პრობლემები შეექმნა თავისი ამ ურწმუნობის გამო.
არის რისკი, როდესაც ესა თუ ის რელიგია ეროვნულ იდენტობასთან ისეა ასოცირებული, რომ ადამიანს დაეჭვების შემთხვევაშიც კი გაუჭირდეს გაბედულად გამოიძიოს ეს ეჭვი იმის შიშით, ვაითუ ეროვნული იდენტობა არ შემერყესო. ამიტომ ტრადიციულ რელიგიას იღებს“სრული პაკეტით”, აპრიორულად, უკამათოდ, კრიტიკული გამოძიების გარეშე. აქ საფრთხეა, რომ რელიგია შეიძლება აღარ გამოხატავდეს თავის ნამდვილ არსს, რომელიც სულაც არ არის ეროვნული იდენტობის ნაწილად ყოფნა. რა რელიგიაა ის რელიგია, რომელსაც ადამიანი გაგების და კითხვების დასმის გარეშე, მხოლოდ და მხოლოდ თავის საზოგადოებაში პრობლემების შექმნის, გარიყვის, ან თუნდაც იდენტობის მოდიფიკაციის შიშით მისდევს? მით უმეტეს, ქების ღირსია, როდესაც ასეთი ტრადიციული რელიგიურ-ეროვნული იდენტობის მქონე ერის წარმომადგენელი გულწრფელად იტყვის თავის ფიქრებს, ეჭვებს, ან თუნდაც თავის, ტრადიციის საპირისპირო პოზიციას გამოააშკარავებს. ამგვარი გულწრფელობა ბადებს ახალ რეალიებს და კაცობრიობის პროგრესიც ასეთ გაბედულ და გულწრფელ მოაზროვნეებზე დგას.
რა ჯობია, ათეისტმა პოლიტიკოსმა, აქაოდა, ვაითუ არჩევნებში ხმები არ მომცენო, თავისი ტანისხელა კელაპტარი დაიჭიროს კამერების წინ და შუბლი გადაიტყავოს პირჯვრისწერით, თუ გულწრფელად თქვას, რომ ათეისტია, თუნდაც ეს ამომრჩევლების ხმებად ან თავად პოლიტიკურ კარიერად დაუჯდეს? ეს არ არის მთლად რიტორიკული კითხვა, რადგან შეიძლება ასეთმა ათეისტმა პოლიტიკოსმა ნახოს, რომ ძალაუფლებაში მოდის ბოროტი ძალა, რომელიც ხალხში პოპულარულ რელიგიურ რიტორიკასაც იყენებს, და ამავე ხალხზე ზრუნვის გამო თვითონაც რელიგიურად მოაჩვენოს თავიდა ამით უპირატესობა აღარ მისცეს იმ ბოროტ ძალას. სხვა ადამიანები, რომლებიც ორგანულად ვერ იტანენ არაგულწრფელობას, ასეთ კეთილგამიზნულ ტყუილზეც ვერ წავიდოდნენ, მაგრამ, ვფიქრობ, მსგავსი რამეები ხდებოდა და კვლავ მოხდება.
ისიც უნდა ითქვას, რომ ტრადიციასა და ისტორიაში შეიძლება იყოს შენახული ის მარადიული, რომლის დავიწყებაც და იგნორირებაც პროგრესის კი არა, უფრო რეგრესის და გადაგვარების მომტანია. ამიტომ, ტრადიციის შენახვაც ზოგ შემთხვევაში სიკეთეა და სინდისისმიერი ვალიც. შეიძლება დაივიწყო დიდგორის ომი, თევდორე მღვდელი და ცოტნე დადიანი, მაგრამ ამით ქართველები უფრო დაკარგავენ, ვიდრე რამეს შეიძენენ; თუმცა ისიც შეიძლება, რომ დიდგორის ომი ან რამე ღირსეული ფურცელი ისტორიიდან დემაგოგებმაც გამოიყენონ თავისი არცთუ კეთილშობილი, ზოგჯერ შოვინისტური მიზნებისთვის. ერთი ძველი, შავ-თეთრი ამერიკული ფილმია – “მატარებელი”: ნაცისტებს საფრანგეთიდან იმპრესიონისტების ნახატები გააქვთ გერმანიაში და უბრალო რკინიგზელები თავიანთი სიცოცხლის ფასად იცავენ საფრანგეთის ამ სიმდიდრეს; მათ მხატვრობის ბევრი არაფერი გაეგებათ, მაგრამ ინტუიციით გრძნობენ, რომ ეს დიდი სულიერი საგანძურია და მათ სამშობლოსეკუთვნის. ეს კეთილშობილი და ღირსეული ინტუიციაა, ცხადია, ის გონების შუქითაც უნდა იყოს განათებული. ვფიქრობ, ეროვნული ნიჰილიზმი და საკუთარი ერის წარსულის დიდი მიღწევების სნობური უგულებელყოფა გულისამრევია, ეს აკაკის “ღამურაშიც” კარგად არის მხილებული. სიბრიყვის იქითაა, არ იამაყო იმით და არ დააფასო ის, რომ საუკუნეების მანძილზე ქართველებმა ამდენი შრომის და თავგანწირვის ფასად შეინარჩუნეს ზოროასტრიანული და მერე ისლამური იმპერიების გარემოცვაში ქრისტიანული რწმენა და კულტურა, ანუ ის მთავარი, ვიმეორებ, მთავარი ხიდი, რაც დღეს ევროპულ კულტურასთან გვაკავშირებს.
სამოცდაათწლიანი საბჭოთა ათეიზმი ახალი მოვლენა იყო მსოფლიო ისტორიაში. ადრეც ხდებოდამასობრივი ერესები, მაგრამ ვერ ცვლიდა მსოფლმხედველობის რელიგიურ არსს, რწმენას. საბჭოთა კავშირში კი მასებს მოედო და რელიგიისადმი მტრული თუ არა, გულგრილი თაობები ჩამოაყალიბა. გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან მოყოლებული, ორი ათეული წელია, მიდის მეოცე საუკუნეში გაცდენილის „ანაზღაურების“ პროცესი. ეს დრო ალბათ საკმარისია, საზოგადოების თავდაპირველი მოლოდინის – რელიგიური ინსტიტუტების მიმართ _ დღევანდელ რეალობასთან შესადარებლად და შესაფასებლად…
სერგეი ავერინცევი, დიდი რუსი ფილოლოგი, წერდა ერთგან 1990-იან წლებში: ის ბოლშევიკები, რომლებიც ეკლესიებს ანგრევდნენ 20-იან წლებში, უფრო გათვითცნობიერებულები იყვნენ რელიგიის შინაარსში, ვიდრე ეკლესიაში სისტემატურად მოსიარულე თანამედროვე ნეოფიტებიო; ანუ შეუძლებელია ამხელა წყვეტას შედეგი არ ჰქონოდა. კომუნისტურმა ხანამ ყველაფერს თავისი დაღი დაასვა და ხალხიცა და ამ ხალხისვე წიაღიდან წამოსული სასულიერო პირებიც ზოგჯერ იმ ავტორიტარული და კოლექტივისტური დამოკიდებულებებით იყვნენ გაჯერებულები, რომლებიც მთელ საბჭოთა კავშირში იყო მოდებული: ანუ ხალხი ელოდა გეზის ჩვენებას ზემოდან, მღვდლისა თუ ეპისკოპოსისგან, მუფთისა თუ რაბინისგან, ეს უკანასკნელები კი ირგებდნენ თუ იფერებდნენ ამას და ავტოკრატებად ჩამოყალიბების ბადეში ექცეოდნენ ადვილად, ანუ ასეთი ავი წრე იკვრებოდა მთელ ყოფილ საბჭოთა სივრცეზე და ყველა რელიგიურ მიმდინარეობაში. ცხადია, ყველგან იყვნენ ბედნიერი (გამონაკლისებს არ ვიტყვი) იშვიათობები. საბედნიეროდ, მე შევხვდი და ვიცნობ ასეთებს.
რატომ არის საშიში მებრძოლი ათეიზმიდან ეკლესიის გაბატონებულ როლზე ნაჩქარევი გადასვლა? ადრე ამაზე არავინ ფიქრობდა – რელიგია ხალხისთვის ოპიუმად ითვლებოდა. დღეს ეს დამოკიდებულება შეიცვალა. დღევანდელი საყოველთაო გატაცება რელიგიით ჩვენი ერთგვარი სულიერი კრიზისის სიმპტომი ხომ არის? საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კომუნისტური იდეოლოგიის დაცემა რომ დაიწყო დავაკუუმი შეიქმნა, ხალხი რელიგიაში „წავიდა“. რელიგიურმა რწმენამ ერთგვარად ხომ არ შეცვალა იდეოლოგიური მრწამსი? როგორ ფიქრობთ საზოგადოების ჰუმანიზაცია ხდება რელიგიის წყალობით?
ამ კითხვებში უკვე პასუხებიცაა და კითხვების ნაწილზე წინა პასუხშიც ვილაპარაკე. ჰო, შეიძლება და ხდება, რომ ის აპრიორული სიცხადეები, რომელთაც კომუნისტები იდეოლოგიურად თავში უჭედავდნენ მოსახლეობას ტელევიზიიდან, პრესიდან, კინოფილმებიდან თუ ლიტერატურიდან (იდეოლოგიით გაჟღენთილ ლიტერატურაზე ვლაპარაკობ, თორემ საბჭოთა კავშირში ლიტერატურული შედევრები უხვად იწერებოდა ცოცხალი, მფეთქავი ენით! რა, არ გვენატრება გალაკტიონის, ჯავახიშვილის, ჭილაძის, ბულგაკოვის, ზოშჩენკოს და ა.შ. კითხვა და არ ვსაზრდოობთ მათით?!), განსაბჭოების შემდეგ გადავიდა რელიგიურ ორგანიზაციაზე და ადამიანი უკვე ასევე აპრიორულად და უკრიტიკოდ იღებდა მისგან მოწოდებულ დირექტივებს. პირადი სინდისის ჩანაცვლება ნებისმიერი, თუნდაც წმინდა ინსტიტუციის დირექტივით და აზროვნების ვალდებულებაზე უარის თქმა ყოველთვის კატასტროფით დასრულდება. საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქმა ამას წინათ, ჩანს, სწორედ ჩვენში ამ საგანგაშო ვითარებაზე გაამახვილა ყურადღება, როცასაკვირაო ქადაგებაში თქვა, რომ თეორიულ-ანალიტიკური აზროვნების დიდი დეფიციტი გვაქვს, წიგნების კითხვაც გადაგვავიწყდა და, მოდი, შაბათი წიგნის კითხვის დღედ გამოვაცხადოთო; აი, აქ ზედგამოჭრილი იქნება შემხვედრი ინიციატივა იმ ცნობილი საქეიფო სიმღერის მიხედვით: “ორშაბათიც შაბათია, სამშაბათიც შაბათია, ოთხშაბათიც შაბათიაა…”, ოღონდ ქეიფის ნაცვლად წიგნი და კრიტიკული აზროვნება რომ ჩასვა, ცხადია.
სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე ეკლესიის იერარქები, ისევე, როგორც საერო ხელისუფალნი, ხშირად საზოგადოების ცხოვრების კონტროლისკენ მიისწრაფვოდნენ. სახელმწიფოში, სადაც რელიგია სახელმწიფოსგან გამოყოფილია, დასაშვებია რელიგიური ფაქტორის გამოყენება პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად?
ისტორიის მანძილზე საზოგადოების კონტროლი ხელისუფლებისა და მასთან დაკავშირებული ეკლესიის მიერ განსხვავებულად აღიქმებოდა. განმანათლებლობის მერე ამგვარ კონტროლზე მოქალაქეებს შეიძლება უკვე ალერგია ჰქონდეთ, მაგრამ განმანათლებლობის ეპოქამდე თვითონ მოსახლეობა აუცილებლად არ აღიქვამდა ამ კონტროლს, როგორც რამე ბოროტს, მათ სხვა მოდელი არც ჰქონდათ და ნებისმიერი მოქალაქე რომ გამხდარიყო პოლიტიკოსი ან სასულიერო იერარქიის წევრი, ისიც იმავე კონტროლის მოდელში იქნებოდა ყოველგვარი სინდისის ქენჯნის გარეშე. ადამიანის უფლებები, პრივატული სივრცის ხელშეუხებლობა, სინდისის თავისუფლება – ეს ყველაფერი არ იყო ერთნაირად ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე, არამედ თავად ეს კატეგორიები სწორედ ისტორიულ-მსოფლმხედველობრივი კატაკლიზმებისა და რევოლუციების შედეგად ჩამოყალიბდა.
გვინდა არ გვინდა და, ვიცით თუ არ ვიცით, ჩვენ ვართ საფრანგეთის რევოლუციის შვილები. სეკულარიზმში, ანუ საეროსა და სასულიერო სფეროების გამიჯნვაში, დიდი სიბრძნეა, კერძოდ ის, რომ რელიგია უფაქიზესი და უპირადულესი სივრცეა და როდესაც ამ სივრცეში ტალახიანი ჩექმებით სახელმწიფო ცდილობს შემოსვლას, ან როდესაც მასპოლიტიკური მიზნებისთვის იყენებენ, ამას ცუდის მეტი არაფერი მოაქვს, გრძელვადიან პერსპექტივაში მაინც. თუმცა, ცხადია, ეკლესია ისტორიაში ქრისტეს გამოხატვად მიიჩნევს თავს და როგორ შეიძლება ქრისტე გულგრილი დარჩეს პოლიტიკასა და საზოგადოებაში არსებულ უსამართლობათა მიმართ. “უთხარით მაგ მელას!” – ყოველგვარი რიდისა და ცერემონიების გარეშე ამბობს თავის თანამედროვე იუდეის მეფე ჰეროდეზე. როგორ ფიქრობთ, რას იტყოდა ქრისტე ციხეში ადამიანების წამებებზე? უსამართლო სასამართლოზე, როდესაც მოსამართლეები საკუთარსავე სინდისს საჯაროდ, ბოდიში და, აბახებდნენ მათგან უსამართლოდ ბრალდებულების ატირებული ოჯახის წევრების წინაშე? ერთხელ წავიკითხე დაყვედრება, მღვდლები ხომ შედიოდენ ციხეებში და იცოდნენ, იქ რა ხდებოდა, ჰოდა რატომ დუმდნენო. თავიდან მეც აღმაშფოთა, მაგრამ მერე გავიგე ერთი მღვდლის პასუხი: ჩვენ რომ გველაპარაკა, მაშინ რეპრესიული სისტემა ჩვენც აგვიკრძალავდა ციხეში შესვლას და ამით ამ თითქმის ერთადერთ ნუგეშს მოვუსპობდით პატიმრებსო.
მახსოვს, 2012 წლის ორი ოქტომბრის არჩევნებამდე, როდესაც ციხის წამების წინააღმდეგ სტუდენტები გამოვიდნენ ფაქტობრივად თავისი სიცოცხლის რისკის ფასად, მაშინ ასზე მეტმა მართლმადიდებელმა მღვდელმა მათთვის თავი გადადო (ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით), იმ მზადყოფნით, რომ სტუდენტებსა და სახიფათოდ პოლიტიზებულ ძალოვან სტრუქტურებს შორის დამდგარიყვნენ. ამიტომ, კი, ნებისმიერი კონფესიის – მართლმადიდებელი, კათოლიკე თუ პროტესტანტული – ეკლესია გამიჯნულია სახელმწიფოსგან, მაგრამ ქრისტიანი, საერო თუ სასულიერო პირივალდებულია ისე გაიზარდოს სულიერ-ზნეობრივად, რომ სინდისის და ქრისტეს მცნებების იმპერატივით იცხოვროს, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ თუ ქრისტიანია, ესე იგი “თავის თავს აღარ ეკუთვნის, არამედ მას, ვინც მისთვის ჯვარს ეცვა და აღდგა”(პავლე 2 კორ. 5:15). ცხადია, ქრისტიანული ბრძოლა ყოველთვის მშვიდობიანი და არაძალადობრივია, ქვების სროლა თუ ავადმოსაგონარი ტაბურეტკები – სულ სხვა, არაქრისტიანული ოპერიდანაა.
ახერხებს თუ არა ხელისუფლება, საზოგადოება და რელიგია საერთო ენის გამონახვას და შეიძლება თუ არა მათი ინტერესების შეწონასწორება, რომ არც ერთის არ შეილახოს? არსებობს დღეს რელიგიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის პრობლემები?
მართლმადიდებელი ეკლესია? ისლამის ორგანიზაციები? სხვადასხვა ქრისტიანული კონფესია? უნდა დაკონკრეტდეს აუცილებლად. თან ამათი გამოყოფა საზოგადოებისგან მთლად კარგად არ მესმის, მათი წევრებიც ხომ საზოგადოების ნაწილები არიან. სამოქალაქო საზოგადოებაში მორწმუნეები რა, საზოგადოებისგან ცალკე უნდა მოიაზრო? საზოგადოებაში არიან სხვადასხვა ტიპის მორწმუნეებიც, აგნოსტიკოსებიც, ათეისტებიც… სამოქალაქო საზოგადოება ღია მსჯელობის სივრცეა და მასში ყველას აქვს ადგილი, არავინ არის სამოქალაქო კრიტიკის მიღმა, არც ქრისტიანი, მუსლიმი თუ იუდეველი სასულიერო და საერო პირები და არც აგნოსტიკოსები და ათეისტები. სამოქალაქო სივრცე დაფუძნებულია ადამიანების სინდისსა და მსჯელობის უნარზე, განურჩევლად მათი აღმსარებლობისა თუ აღუსარებლობისა, და მე რადიკალურად არ ვიზიარებ ზოგი, ვფიქრობ, ერთობ ობსკურანტისტი კათოლიკე და მართლმადიდებელი (პროტესტანტებისგან არ გამიგია მსგავსი მტკიცება, მაგრამ დიდი ეჭვი მაქვს, იქაც არიან მსგავსები) სასულიერო პირების მტკიცებას რომ ეკლესიის არაწევრებს სინდისი არა აქვთო. აქვთ, და ძალიანაც აქვთ! ბევრ შემთხვევაში უფრო გალესილიც და გაფაქიზებულიც, ვიდრე ეკლესიის წევრებს, რომლებიც სწორედ ამგვარი გალესვისა და გაფაქიზებისკენ არიან მოწოდებულები: “იყავით სრულყოფილები, როგორც თქვენი ზეციური მამა”. შეიძლება თუ არა ინტერესების შეწონასწორება? მე მგონი, ამ შეწონასწორების დიდი გამოცდილებაა ევროპასა და ამერიკაში, ავსტრალიაში და ალბათ ბევრ აზიურ ქვეყანაში.
მართლმადიდებელ ეკლესიასა და სახელმწიფოს ურთიერთობაში მთავარი პრობლემაა, რომ ზოგმა სასულიერო პირმა და ასევე მრევლის წევრებმაც მიიღეს თვითნებური გადაწყვეტილებები კრიჭაში ჩადგომოდნენ სამოქალაქო საზოგადოების და კონსტიტუციურად მიღებული კანონიერების ნორმებს, რაც დაუშვებელია თავად ქრისტიანობის ფუძემდებლური წიგნის, სახარების მიხედვითაც. პავლეც, პეტრეც თავის ეპისტოლეებში მოუწოდებენ ქრისტიანებს დაემორჩილონ რომის იმპერიის, იმ დროს წარმართული იმპერიის, კანონებს, იხადონ გადასახადებია.შ. მართალია, საერო სახელმწიფოში ბევრი რამ შეიძლება იყოს ისეთი, რასაც კანონი იცავს, მაგრამ ქრისტიანობის თვალსაზრისით არ არის გამართლებული; რას იზამ? ასეთ დროს ქრისტიანი უნდა მოერიდოს ამ მოვლენას, მორჩა და გათავდა! მან თავისი ცხოვრების მაგალითით უნდა აჩვენოს, რომ “ქვეყნის მარილია” და არა სხვა ადამიანების _ რელიგიურების თუ არარელიგიურების, კანონით დაცულ თავისუფლებებში თვითნებური და ხულიგნური შეჭრით. ძალიან სახიფათო ფაქტი იყო, როდესაც წელს ებრაელებს ჰანუკას დღესასწაულზე რადიკალი მართლმადიდებლების მცირე ჯგუფი მიუვარდა და სკანდალი მოუწყვეს, ასეთ “ნაკურთხ” ხულიგნობებს კანონის სიმკაცრე უნდა ლაგმავდეს.
რა დამოკიდებულება გაქვთ ეკლესიის გარე ცხოვრების მოვლენასთან – ეგრეთ წოდებული მართლმადიდებელი აქტივისტებისადმი (ისინი ზოგჯერ ეკლესიის მხარდაჭერითაც სარგებლობენ)?
უკიდურესი თვითდაჯერებულობა სიბრიყვის ნიშანია, გინდა ასეთი ბრიყვი მართლმადიდებელი იყოს, გინდა კათოლიკი, მუსლიმი თუ ათეისტი. სიბრძნის მაგალითი – სოკრატე სწორედ იმით იყო ბრძენი, რომ ყველანაირ თვითდაჯერებულობას გაურბოდა და “ის ვიცი, რომ არაფერი ვიციო”, ამბობდა. ქრისტიანობაში ყველაფერი რომ მზამზარეულად გარკვეული იყოს, როგორ გაიმართებოდა მრავალთვიანი საკლესიო კრებები ასობით ეპისკოპოსის მონაწილეობით, ცხარე დებატებითა და ბიბლიური ტექსტების ურთულესი გრამატიკული, ისტორიული და თეოლოგიურ-ფილოსოფიური გარჩევებით? ალბერ კამიუ წერდა, “ადამიანები, რომლებსაც ყველაფერზე ცხადი პასუხი აქვთ, შიშს მგვრიანო”. შიშის გარდა მომაკვდინებლად მოსაწყენი რომ არის ასეთებთან ურთიერთობა, ეგ ცხადია. ეკლესიის და ქრისტიანობის სახელით თუ მოქმედებენ და “იღვწიან” ასეთები, ამით მხოლოდ აზიანებენ საქმეს. მაგრამ ზოგადად აქტიურობა და მოღვაწეობა ქრისტიანობის აუცილებელი მდგენია და “არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს” და “არავინ მალავს ანთებულ სანთელს ქვაბში”; ღვთივშთაგონებული აქტივობის შეჩერებაც ცოდვაა; სხვაა, რომ არც ისე ადვილია გაარჩიო ღვთივშთაგონება ფანატიზმისაგან; ამაზე იესო თავის უახლოეს მოწაფეებსაც კი აფრთხილებდა: კარგად დააკვირდით, ნათელი რომელიც თქვენშია, ხომ არ არის სიბნელეო.
როგორ შეაფასებდით სხვადასხვა კონფესიას შორის დამოკიდებულებას ?
ქრისტიანულ კონფესიებს შორის არის გარკვეული ფუნდამენტური იდენტობა (კერძოდ, ღმერთის სამპიროვნების და ღვთის სიტყვის გაადამიანების, მკვდრეთით აღდგომისა და თითოეული კონკრეტული და უნიკალური ადამიანის მარადიული ცხოვრების რწმენა) და ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანი და ნიუანსური სხვაობებიც, რომელზე ლაპარაკიც შორს წაგვიყვანს. დამოკიდებულება ერთმანეთში უნდა იყოს კეთილგანწყობილი, კულტურული და მშვიდობიანი თუნდაც რწმენის ზემოხსენებული უძირითადესი თეოლოგიური პუნქტების ერთობის გამო. თუმცა, ეს არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ნიშნავდეს თეოლოგიურ პოლემიკაზე უარის თქმას: “ღმერთი დეტალებშიაო” და სწორედ ამ ქრისტიანებს შორის პოლემიკაშია მთელი ის დეტალები, რომლებიც ამ რელიგიის ძირითად ნერვებს აშიშვლებს და ადამიანებს მათზე სიღრმისეულად, ეგზისტენციალურად აფიქრებს. როგორ შეიძლება კათოლიკემ ან მართლმადიდებელმა არ დაიცვას რელიგიური გამოსახულებების პატივისცემა ამის უარმყოფელი პროტესტანტის წინაშე? ან ამ უკანასკნელმა არ გამოთქვას პროტესტი პაპისთვის ან ეპისკოპოსისთვის მისი აზრით, გადამეტებული როლის მინიჭებისთვის სულის ხსნის საქმეში? მაშინ მათ ხომ თავისივე ტრადიციიდან გადახვევა მოუწევთ პოლიტკორექტულობის ან არაგულწრფელი მშვიდობის სახელით. და რამხელა სიკეთეა პოლემიკაში! როდესაც მაკრიტიკებენ, მე ხომ უფრო ვფიქრდები ჩემს ტრადიციაზე, ვცდილობ რაციონალური ახსნა მოვუძებნო, დავიცვა შეტევისაგან და ამით უფრო ღრმად ვიაზრებ მას, ხოლო რაც კრიტიკაში სიმართლეა, იმას მივიღებ და ტრადიციასაც შესაბამისად მოდიფიკაციას გავუკეთებ. ასე რომ, თეოლოგიური პოლემიკა ალბათ სამყაროს აღსასრულამდე გაგრძელდება და ამ პოლემიკაში ქრისტიანობაც მარადიულად ცოცხალი და მფეთქავი იქნება: “იყოს კამათები, – წერს პავლე, – ისინი თქვენს შორის უფრო ბრძენებს გამოავლენენ”. იგივეა რელიგიათაშორის ურთიერთობაში: ბევრი რამ აქვთ საერთო დიდ რელიგიებს, მაგრამ მათ შორის ასევე ფუნდამენტური და მოურიგებელი განსხვავებებია. მუსლიმისთვისაც და იუდევლისთვისაც, მაგ., მკრეხელობაა ქრისტიანების მტკიცება, რომ იესო მარადიული, დაუწყებელი ღმერთია, ისევე როგორც ქრისტიანული თეოლოგიისთვის აბსოლუტურად მიუღებელია ისლამის ან იუდაიზმის ყაიდის არატრინიტარული მონოთეიზმი; ეს განსხვავებები არ ნიშნავს, რომ ერთმანეთს პატივისცემით არ მოექცნენ და ერთმანეთის ტრადიციებში არსებულ ობიექტურად დიდ სულიერ ფასეულობებზე თვალი დახუჭონ. ეს სიბრმავე იქნება, ჩემი აზრით. რა, ცოტა სულიერი საზრდოა, მაგ., სუფიურ პოეზიაში, რომელიც ისლამურ კულტურაში ჩამოყალიბდა (რუსთაველი იყენებდა სუფიურ იდეებს!)? ან რაბინულ სიბრძნეებში, რომელიც იუდეურ ტრადიციაში ჩამოყალიბდა? ან ნებისმიერი რელიგიის წარმომადგენლები განა არ ისარგებლებენ ქრისტიანი მეუდაბნოე ასკეტების ბრძნული აპოფთეგმებით (გამონათქვამებით)? ერთი ისტორია ვიცი აჭარიდან: აქაური ქართველი
მუსლიმები რომელიღაც სოფელში იოანე ოქროპირის ერთ ქადაგებას კითხულობდნენ, როგორც თავიანთ, ისლამურ ტექსტს და არ იცოდნენ, სინამდვილეში ვინ იყომისი ავტორი. რა იქნებოდა ქრისტიანული თეოლოგია, რომ ეკლესიის მამებს – როგორც ბერძნებს, ისე ლათინებს _ არ გამოეყენებინათ, აეთვისებინათ და ქრისტიანობისთვის შეესაბამებინათ ის იდეური სამყარო და ტერმინოლოგიური აპარატი, რომელიც არაქრისტიანულ, ელინურ ფილოსოფიურ სკოლებში ჩამოყალიბდა? მაშინ არ გვეყოლებოდნენ კაპადოკიელები, ავგუსტინე, ფსევდო-დიონისე არეოპაგელი და მაქსიმე აღმსარებელი, ქართველებს კი – არსენ იყალთოელი, ეფრემ მცირე, იოანე პეტრიწი და რუსთაველი.
როგორ ხედავთ ქართულ ეკლესიას მომავალში? შესაძლებელია თუ არა რეფორმები? არის ისინი საჭირო?
ქართული ეკლესია არის მართლმადიდებლურიც, კათოლიკურიც (უკვე 14-ე საუკუნიდან) და პროტესტანტულიც (შედარებით ახალგაზრდა). ცხადია, ყველაზე ტრადიციულ კონფესიაზე მეკითხებით. ვფიქრობ, მთლად ზუსტი არ არის ტერმინი ქართული ან სერბული, ან რუსული მართლმადიდებელი ეკლესია, უფრო ზუსტია – საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, ან მართლმადიდებელი ეკლესია საქართველოში, სერბეთში, ამერიკაში და ა.შ. განსხვავება არ არის, რომელ ეკლესიაში ესწრები ლიტურგიას – ცხადია, მშობლიურ ენაზე ჯობს, იმიტომ რომ გესმის ლოცვების აზრი, რაც გონიერი მონაწილეობისთვის აუცილებელია – მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებით ქრისტე ყველგან ერთია და არც ქართველები უყვარს განსაკუთრებით, არც რუსები და არც ბერძნები. გრიგოლ ხანძთელი რომ ჩავიდა კონსტანტინეპოლში და ჰაგია სოფიაში დაესწრო ლიტურგიას, რა,რამით ნაკლებილიტურგია იყო, ვიდრე ის, რომელსაც, მაგ., მშობლიურ ხანძთაში დაესწრებოდა? – და ეს განურჩევლად იმისგან, რომ ბიზანტიის იმპერია მაშინაც და მერეც ცდილობდა ქართველ ბაგრატიონთა პოლიტიკურ დამორჩილებას, საქართველოს სამეფოსთვის მიწების წართმევას და ეკლესიურ დომინაციასაც.
რეფორმები როგორ არ არის საჭირო! ნებისმიერი კონფესიის ეკლესიამ – მართლმადიდებელმა, კათოლიკემ თუ პროტესტანტმა – თუ არ აუბა მხარი ისტორიას, არ შეაფასა ისტორიის მაჯისცემა და თავის ლიტურგიულ ცხოვრებაში ჩაიკეტა მხოლოდ, მაშინ ასეთი ეკლესია იქცევა გნოსტიკურ სექტად და არა ქრისტეს განმახორციელებლად ისტორიაში. ქრისტე ისტორიაში განკაცდა და ისტორიის ჯვარი ზიდა, და თუ ეკლესიაგანუდგა ისტორიას, ჩვენ უკვე მარადისობაში ვცხოვრობთ და ამ ბოროტ ქვეყნიერებასთან საერთო არაფერი გვაქვსო, ეს ქრისტეს გზიდან გადახვევა იქნება. ვლ. სოლოვიოვი წერს, რომ ისტორიაში ხშირად ეკლესია არ ასრულებდა ქრისტეს დანიშნულებას და ამიტომ სულიწმინდამ, რომელსაც ეკლესია ხუთავდა, არარელიგიურ ხალხში დაიწყო ბერვაო და ბევრი კეთილი ცვლილება ამ არაეკლესიურმა და არარელიგიურმა ხალხმა განახორციელა ისტორიაში სწორედ სულიწმინდის შთაგონებითო. მე ვეთანხმები ამას, და მგონია, რომ ქრისტიანებს უამრავი რამ აქვთ სასწავლი საერო კულტურიდან, მეცნიერებიდან, სოციალურ-პოლიტიკური ძვრებიდან: არა მარტო ეკლესიაში, არამედ ამ სფეროებშიც არის გამოხატული ღვთიური ლოგოსი და უბერავს სულიწმინდა. ჰოდა, ამაზე წაყრუება, საერო კულტურისა და მეცნიერების იგნორირება, აქაოდა რა თავში ვიხლით, ხომ ვლოცულობთ და ეკლესიის მსახურებას ვესწრებითო, მხოლოდ და მხოლოდ ნებაყოფლობითი სიბრმავე ან სიზარმაცეა და ავთენტური ქრისტიანული მიდგომისაგან ათასობით კილომეტრითაა დაშორებული.
– წყარო
