ავტორი: თეიმურაზ ბუაძე
თეოლოგიის დოქტორი
წმინდა მამათა მიერ მართლმადიდებლობის ბურჯად წოდებულ ათანასე დიდის უფლის შობასთან დაკავშირებულ ერთ ადრინდელ შრომაში („სიტყვის განკაცების შესახებ“) ვკითხულობთ საღვთისმეტყველო ფორმულას, რომელიც მანამდე არნახული მომხიბვლელი ლაკონურობითა და არსობრივი სიღრმით გამოხატავს ღვთის განგებულებას კაცთა მოდგმის საბოლოო მიზანთან დაკავშირებით – „ღმერთი განკაცდა, რათა ადამიანი გაღმრთობილიყო“. წმინდა ათანასე ალექსანდრიელი აცხადებს, რომ ღმერთის განკაცება ადამიანის გაღმრთობის აუცილებელი წინაპირობაა.
დიდი ალექსანდრიელი მღვდელმთავრის შემდგომ მრავალი წმინდა მამის საყვარელ ფრაზად ქცეული ეს ფორმულა, ცხადია წმინდა წერილს ეფუძნება. უფალი 81 ფსალმუნის მე–6 მუხლის წინასწარმეტყველური სიტყვების – „მე ვთქუ: ღმერთი სამე ხართ და შვილნი მაღლისანი თქუენ ყოველნი“ – განმეორებით (იოან. 10, 34) ღვთაებრივი ავტორიტეტით ადასტურებს, რომ მისმა განკაცებამ ღმერთად გახდომის პერსპექტივა გაუხსნა ადამიანებს. პავლე მოციქულიც გვეუბნება (მოც. საქ., 17, 29), რომ ადამიანები ღმერთის მოდგმას[1] განვეკუთვნებით: „აწ უკუე ვინაითგან ნათესავ ღვთისა ვართ ..“. რაკი ღვთის მოდგმას განვეკუთვნებით, მისი მემკვიდრეებიც ვართ, ანუ მადლისმიერათ შეგვიძლია ვეზიაროთ ღვთაებრივ ყოფასა და საქმეებს. ზუსტად ამაზე საუბრობს პეტრე მოციქული თავის მეორე ეპისტოლეში (2 პეტრე 1, 4): „რომელთაგან დიდ–დიდნი და პატიოსანნი აღთქუმანი ჩუენ მოგუანიჭნა, რაითა ამის მიერ იქმნეთ საღმრთოისა მის ზიარ ბუნებისა..“.
ღმერთი, რომელიც სრულყოფილი სიყვარულია, სურს, რომ მისი ქმნილების გვირგვინი – ადამიანი მადლისმიერი სისრულით ეზიაროს შემოქმედის სიმდიდრეს, ძალასა და მშვენიერებას. რაკი ღმერთი უპირველეს ყოვლისა სიყვარულია, მისი მიბაძვა სიყვარულში სრულყოფილებას გულისხმობს. ეს ნიშნავს, რომ ადამიანს ავიწყდება საკუთარი კეთილდღეობისათვის ზრუნვა და მზადაა თავი დასდოს ღმერთისა და მოყვასისთვის. წმინდანებს სიყვარულის საქმეთა აღსასრულებლად მიწაზევე ეძლევათ ზებუნებრივი სიბრძნე, ღვთიურ საქმეთა განსჯის, მომავლის წინასწარი ხედვის, სულიერ და სხეულებრივ უძლურებათა კურნების, მკვდართა არდგინების და სხვა ზებუნებრივ მოქმედებათა აღსრულების სასწაულებრივი უნარები; ცოდვებისაგან განწმენდილ ადამიანურ ბუნებას ამ სოფელშივე შეუძლია ღვთაებრივი ბუნებისათვის დამახასიათებელი უნარების შეძენა, მათი სრული ფლობა კი პარუსიის ანუ ახალი ცისა და მიწის შექმნის შემდეგ მიემადლება მას. ადამიანთაგან ყველაზე მეტად ამაღლებული ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი ადამიანური ბუნების გაღმრთობის სრულყოფილი საწინდარია. იგი უკვე განიღვთო, რადგან ღმერთის შესაფერი სიყვარულითა და ძალმოსილებით შეეწევა და განაგებს მთელი კაცობრიობის მოდგმას.
ადამის ცოდვით დაცემის შემდეგ ჩვენი გაღმრთობისაკენ მიმავალი გზა განგებულებითი აუცილებლობით უკავშირდება მაცხოვრის ჯვარცმისა და მისი მკვდრეთით აღდგომის ღვთაებრივ მისტერიას. ამიტომ წმინდა წერილი, საეკლესიო გადმოცემა და წმინდა მამები ერთხმად აცხადებენ, რომ ღმერთი ჩვენი გამოხსნისთვის განკაცდა.
რაკი უფლის კაცობრივი შობა აუცილებელი იყო ადამიანის გამოხსნისათვის, ყველა სწავლება რომელიც ღმერთის განკაცებას უკავშირდება ეგრეთწოდებულ სოტერიოლოგიურ[2] პრინციპთან უნდა იყოს თანხმობაში. ეს პრინციპი ის უმთავრესი კრიტერიუმია, რომელსაც ეკლესია ერეტიკოსებთან ბრძოლაში აქტიურად იყენებდა. ამ პრინციპს შეიძლება ასეთი ფორმულირებაც მივცეთ: „ის რაც მაცხოვარს განკაცებისას არ მიუღია (ადამიანური ბუნებიდან) არც განუკურნავს“. მისი გამოყენების ერთ–ერთი ძალიან თვალსაჩინო მაგალითი აპოლინარ ლაოდიკიელის სახელით ცნობილ ერეტიკულ სწავლებას უკავშირდება.
ლაოდიკიის ეპისკოპოსი აპოლინარი ერთ დროს გამოჩენილი საეკლესიო მოღვაწისა და ავტორის რეპუტაციით სარგებლობდა. იგი მეგობრობდა წმინდა ათანასე ალექსანდრიელთან და მასთან ერთად დიდი გულმოდგინებით ებრძოდა არიანელებს. როცა იულიანე განდგომილმა ქრისტიანებს კლასიკური განათლების მიღება აუკრძალა, რათა მათი კულტურული და ინტელექტუალური განვითარებისთვის ხელი შეეშალა, აპოლინარმა პლატონის, ჰომეროსის და სხვა გამოჩენილ კლასიკოს ავტორთა მიბაძვით ფილოსოფიური დიალოგებისა და ანტიკური ეპიკური პოემების სახით გადმოსცა წმინდა წერილის გარკვეული პასაჟები და ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ზოგიერთი მნიშვნელოვანი საკითხი.
ფილოსოფიური და ლიტერატურული ტალანტის მიუხედავად, აპოლინარმა ვერ მოახერხა თავი აერიდებინა სერიოზული სარვთისმეტყველო შეცდომებისთვის. ის არასწორად ფიქრობდა, რომ ღმერთს გაკაცებისას არ შეეძლო მიეღო ის რაც ადამიანში ცოდვისა და შეცდომების საფუძველია. იგი ასეთად მიიჩნევდა დაცემულ ადამიანურ ბუნებას და სასრულ კაცობრივ გონებას. მისი აზრით, მხოლოდ სასრული ცოდნის დამტევმა, შეზღუდულმა ადამიანურმა გონებამ არ შეიძლება ყველაფერი უწყოდეს და აქედან გამომდინარე შეცდომები არ დაუშვას. ეს საშიშროება გარდაუვალი ხდება თუ ჩვენს ცოდვისაკენ მიდრეკილ ბუნებას გავითვალისწინებთ. ამ მოსაზრებებზე დაყრდნობით აპოლინარმა გადაწყვიტა, რომ განკაცებისას სამების მეორე ჰიპოსტასს არ მიუღია არც ადამიანური გონება და არც ჩვენი დაცემული ბუნების მატარებელი სხეული. აპოლინარის მიხედვით, იესო ქრისტემ შობისას ადამინის მხოლოდ სხეული და საფშვინველი შეიმოსა და არა სულის გონიერი ნაწილი. ამავე დროს იგი ასწავლიდა, რომ ქრისტემ ადამის ცოდვით დაცემამდელი სხეული მიიღო ღვთისმშობლის საშუალებით და არა მისგან, რადგან იგიც ჩვენსავით დაცემული ადამიანური ბუნეების მატარებელია. წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი დიდი დამარწმუნებლობით იყენებს სოტერიოლოგიურ პრინციპს აპოლინარის არასწორი სწავლების გამაბათილებელ არგუმენტად. თუ მაცხოვარს განკაცებისას ჩვენი დაცემული გონება და სხეული არ შეუძენია, მაშინ მკვდრეთით აღდგომით არც განუკურნავს ისინი. ამ შემთხვევაში განკაცებას გამომხსნელობითი ფუნქცია ეკარგება და იესო ქრისტე მხოლოდ სრულყოფილ ღვთაებრივ მოძღვრად გვევლინება.
ქრისტიანობა განკაცებული ღმერთის რელიგიაა, უფლის შობა ღვთივგამოცხწდებული ჭეშმარიტების უმნიშვნელოვანესი ელემენტია, ამიტომ ყველაზე ფუნდამენტალური ერეტიკული შეცდომები ზუსტად ქრისტეს შობას უკავშირდება. ასეთი შეცდომები ქრისტიანობის დაბადებისთანავე გამოჩნდნენ. აქ მხედველობაში გვაქვს დოკეტისტები და ებიონიტები. მათი არსებობის ანარეკლს უკვე მოციქულთა ეპისტოლეებსა და სამოციქულო მამების ნაწერებში ვხედავთ.
პავლე მოციქული ამბობს, რომ ჯვარცმული ქრისტე იუდეველთათვის საცთურია წარმართთათვის კი – სისულელე. დოკეტისტები და ებიონიტები მოციქულის აზრის ყველაზე ადრინდელ ილუსტრაციას იძლევიან. დოკეტიზმი წარმართული ცნობიერების მიერ ქრისტიანული მოძღვრების დეფორმაციის შედეგია, ებიონიტების მოძღვრება კი – იუდაურის. პავლე მოციქული წარმართობაზე საუბრისას, უპირველეს ყოვლისა ძველ ბერძნულ პოლითეიზმს გულისხმობდა, რადგან მას უმეტესწილად ელინისტურ სამყაროსთან უწევდა ურთიერთობა. ძველი ბერძნული და ელისნისტური მსოფლმხედველობა პლატონიდან მოყოლებული უაღრესად სპირიტუალისტურ ხასიათს ატარებდა. პლატონმა ანტიკურ საბერძნეთში პირველად განაცალკავა ერთმანეთისაგან გონება და მატერია, სული და სხეული. ამასთან, მას ადამიანის სული დასაბამიდან ზენა იდეათა სამყაროს წევრად ანუ ღვთაებრიბი ბუნების მატარებლად მიაჩნია. საყოველთაოდაა ცნობილი პლატონის ერთი ანალოგია, რომელშიც იგი ადამიანის სულს ღმერთთა საუფლოში მონავარდე ორცხენიან ეტლზე ამხედრებულ მეეტლეს ადარებს; ერთი დაუმორჩილებელი ცხენი, სულის გრძნობად ნაწილს განასახიერებს (ჩვენში ჩაბუდებული ძლიერი სურვილები გონების კონტროლს არ ემორჩილება); მეორე ცხენი სულის ამბიციური ნაწილის სიმბოლოა, თავად მეეტლე კი – გონების. ცხენების მართვით გადაღლილი მეეტლე ციდან დედამიწაზე ვარდება; სხეულით იმოსება და ზეციურ მოქალაქეობას კარგავს. (ამ კონცეფციის ანარეკლი კარგად იკითხება მოგვიანებით ორიგენეს ღვტისმეტყველებაში). ამიტომაა, რომ პლატონი სხეულს სულის საპყრობილეს უწოდებს და მას ადამიანური შეცდომების ანუ ცოდვისა და ყოველგვარი ბოროტების სათავედ მიიჩნევს. პლატონური მსოფლმხედველობის ეს სპირიტუალისტური ხასიათი ნეოპლატონური ფილოსოფიის სახით ბოლომდე გაჰყვა ელინისტურ ეპოქას. ეს ფილოსოფიური კონტექსტი გასაგებს ხდის პავლე მოციქულის ზემოხსენებულ ფრაზას, რომელიც ღმერთის განკაცებასა და ჯვარცმას უკიდურეს უგუნურებად წარმოსახავს წარმართტა თვალში. ელინისტური სულის მატარებელი ადამიანისათვის აბსოლუტურად გაუგებარი იყო, როგორ შეიძლებოდა ღმერთს ბოროტების მატარებელი სხეული შეემოსა. ამ სპირიტუალისტური მსოფლმხედველობის ქრიატიანობასთან შეთანხმების სურვილმა წარმოშვა დოკეტიზმი, რომელიც ღმერთის განკაცებას არარეალურ მოჩვეებად მიიჩნევს და უფლის მიწიერ ცხოვრებას და ჯვარცმას პედაგოგიური მიზნით დადგმულ ილუზორულ სპექტაკლად აცხადებს. რაც შეეხება ებიონიტურ მოძღვრებას, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, იგი იუდაისტურ წიაღში წარმოიშვა. ჩვეულებრივი იუდეველისთვის წარმოუდგენელი იყო, როგორ შეიძლებოდა ხელშესახები გამხდარიყო ღმერთი, რომლის სახელის წარმოთქმაც კი მხოლოდ მღვდელმთავარს შეეძლო წელიწადში ერთხელ. ამიტომ ისეთი იუდეველები, რომლებიც სხვა მისი თანამემამულეებისაგან განსხვავებით, ქრისტეში ღვთაებრივი ძალის მოქმედებას ხედავდნენ, მის მიერ აღსრულებული სასწაულების და არამიწიერი სიბრძნის გამო, იესოს მიიჩნევდნენ წინასწარმეტყველად, რომელშიც განსაკუთრებული ინტენსივობით გამოვლინდა ღვთაებრივი სულის მოქმედება. ადვილი დასანახია, რომ დოკეტისტური და ებიონიტური სწავლებები აბსოლუტურად შეუთავსებელია სოტერიოლოგიურ პრინციპთან.
მოგვიანებით ელინისტური ტენდენციები უფრო შეფარული ფორმით, მონოფიზიტურ ერესში გამოვლინდა. შემთხვევითი არაა, რომ ყველაზე მეტი მომხრე მას ალექსანდრიაში გამოუჩნდა, რომელიც ძველთაგანვე ელინისტური კულტურისა და ცივილიზაციის ცენტრად ითვლებოდა. მონოფიზიტები, რომლებიც მაცხოვარში მხოლოდ ღვთაებრივი ბუნების არსებობას აღიარებენ, დოკეტისტების მსგავსად ქრისტეს ადამიანური ბუნებას უარყოფენ.
წმინდად ისტორიული თვალზასრისით, მონოფიზიტობის ჩამოყალიბებას ბიძგი ნესტორიანული ერესისაგან თავდაცვის სურვილმა მისცა. ნესტორიანელობა ანტიოქიურ საღვთისმეტყველო სკოლას უკავშირდება. სემიტური ტომებით დასახლებული სირიის დედაქალაქი ანტიოქია ისტორიული წარსულით, კულტურული ტრადიციებით, და მენტალიტეტით უფრო ძველ ისრაელთან იყო ახლოს ვიდრე საბერძნეთთან. ნესტორიანული ერესი ებიონიტურის მსგავსად იესო ქრისტეში ადამიანურ და ღვთაებრივ პიროვნებებს განაცალკავებს. განსხვავება ისაა, რომ ებიონიტები ადოპციონისტები არიან, ანუ მათი სწავლებით, ღმერთი იესო ქრისტეში იორდანეში ნათლობის დროს ჩასახლდა, ნესტორიანელების მიხედვით კი, ღმერთი ღვთისმშობლის წიაღშივე შეუერთდა მასში უკვე შობილ ადამიანური პიროვნების მქონე კაც იესოს. ამიტომ უწოდებენ ნესტორიანეები ყოვლადწმინდა მარიამს მხოლოდ „ქრისტესმშობელს“ ან „კაცისმშობელს“ უარყოფენ რა ტერმინ „ღვთისმშობელს“.
ნესტორიანული და მონოფიზიტური ერესებისაგან თავდასაცავად, ქალკედონის მსოფლიო კრება ასწავლის რომ ქრისტეს შობისას ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნება განუყოფლად, განუცალკავებლად, შეურევნელად და შეუცვლელად გაერთიანდა ყოვლადწმინდა სამების მეორე იპოსტასში ანუ ლოგოსში. ცხადია, რომ ქალკედონის დოგმატში გამოყენებული სიტყვები „განუყოფლად“ და „განუცალკავებლად“ ნესტორიანელობის საპირისპიროდაა ნათქვამი; „შეურევნელად“ და „შეუცვლელად“ კი – მონოფიზიტობის.
ქალკედონის კრება ნესტორიანელობის საპირისპიროდ იესო ქრისტეში ერთადერთ პიროვნებას აღიარებს. ეს პიროვნება იგივეა რაც ლოგოსის. აქედან გამომდინარე იესო ქრისტეს პიროვნებას ისეთივე სრულყოფილი ცოდნა აქვს ყველაფრისა, როგორც მამა ღმერთს და სული წმინდას. წინააღმდეგ შემთხვევაში ქრისტიანებს ერთზე მეტი ღმერთი ეყოლებოდათ; ერთი რომელმაც ყოველივე სრულყოფილად უწყის და მეორე, რომელიც ასეთ ცოდნას მოკლებულია.
ლოგოსის ღვთაებრივი იპოსტასის მქონე იესო ქრისტემ ყველაფერი სრულყოფილად უწყის, მათ შორის, მან იცის ისეთი რამეც (მაგალითად, მეორედ მოსვლის ზუსტი დრო), რისი ადამიანური ბუნების საშუალებით წვდომა ანუ ცოდნა პრინციპულად შეუძლებელია. მსგავსი რამ არამარტო ღმერთ–კაც იესო ქრისტესტან დაკავშირებით შეიძლება ითქვას, არამედ თვით ადამიანზეც. ამის საილუსტრაციოდ, წმინდა წერილის ერთერთი ძალიან ცნობილი ადგილი გამოგვადგება. უფლის კითხვაზე – „თქუენ ვინ გგონიე მე ყოფად?“ ( მათ. 16, 15), პეტრემ მიუგო: „შენ ხარ ქრისტე, ძე ღმრთისა ცხოველისაი“ (მათ. 16, 16), რის შემდეგაც, მაცხოვარმა მას ასეთი სიტყვებით მიმართა: „ნეტარ ხარ შენ, სიმონ, ბარ იონა, რამეთუ ხორცთა და სისხლთა არა გამოგიცხადეს, არამედ მამამან ჩემმან ზეცათამან“ (მათ. 16, 17). აქედან ჩანს, რომ ადამიანური პიროვნების მქონე პეტრე მოციქულს გააჩნდა ცოდნა (ქრისტეს ღვთაებრიობის შესახებ), რომლის წვდომა „ხორცითა და სისხლით“ ანუ ადამიანური ბუნების საშუალებით შეუძლებელია.
ქალკედონის მსოფლიო კრებაზე ჩამოყალიბებულ ზემოხსენებულ დოგმას ყველა არ დაეთანხმა. ამან ბიზანტიის ქრისტიანები ორ დაპირისპირებულ ბანაკად – მონოფიზიტებად და დიოფიზიტებად დაჰყო. დიოფიზიტები, რომლებსაც მართლმადიდებელი ქრისტიანები განეკუთვნებიან, ქრისტეში ორ ღვთაებრივ და ადამიანურ ბუნებას აღიარებენ. სიტყვა „ბუნება“, როგორც გარკვეულ უნართა და თვისებათა გამაერთიანებელი ფილოსოფიური ტერმინი წმინდა წერილში არსად გვხვდება. ამიტომ, არც ქრისტე აცხადებს სადმე პირდაპირ, რომ მის პიროვნებაში ორი ადამიანური და ღვთაებრივი ბუნებაა გაერთიაებული, თუმცა ამას აშკარად მიანიშნებს სხვა სიტყვებით, როცა თავის თავს ხან „ძე ღვთისად“ მოიხსენიებს ხან კი – „ძე კაცისად“. ძველი ებრაელისთვის ეს ძალიან გასაგები ენა იყო. თავის ღვთის ძედ გამოცხადება, ღმერთთან თავის გატოლებას ნიშნავდა. ზუსტად ამაში ადანაშაულებდნენ ებრაელები იესოს. ასევე ბუნებრივი იყო ებრაელისათვის ეფიქრა, რომ „ძე კაცისა“ მშობლისაგან მემკვიდრეობით იღებდა ადამიანურ ბუნებას.
ბიზანტიის ორ მონოფიზიტურ და დიოფიზიტურ ბანაკად დაყოფა იმპერიას პოლიტიკურ ერთიანობას საფრთხეს უქადდა. ამიტომ ხელისუფლება დაინტერესებული იყო ეკლესიაში რაც შეიძლება სწრაფად აღედგინა ერთიანობა. ბუნებრივია, იმპერატორებს და საერო ხელისუფლების სხვა მაღალ წარმომადგენლებს არ შეეძლოთ, და შეიძლება საჭიროდაც არ მიაჩნდათ, ბოლომდე გარკვეულიყვნენ პრობლემატური და ამავე დროს ძალიან რთული საღვთისმეტყველო საკითხების ყველა ასპექტში, აქედან გამომდინარე, ისინი გაუმართლებლად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ფორმალურ ერთობას, რომლის მისაღწევად ისეთი ფორმულირების პოვნა იყო საჭირო, რომელზეც ორივე მხარე ადვილად დათანხმდებოდა საკუთარი პოზიციების არსებითი ცვლილების გარეშე.
მონოფიზიტებსა და დიოფიზიტებს შორის ფორმალური ერთობის მიღწევის პირველი ინიციატივა იმპერატორ ჰერაკლეს უკავშირდება. მისი წაქეზებით, კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა სერგიმ გამოაქვეყნა დოკუმენტი, რომლიც ქრისტეში მხოლოდ ერთ ღმერთ–კაცობრივ ენერგიას აღიარებდა, მასში (ქრისტეში) ორი ბუნების არსებობის მიუხედავად. იმპერატორი და პატრიარქი ყველა ქრისტიანს აიძულებდა მიეღო ეს მცდარი მოძღვრება, რომელიც მონოენერგიზმის სახელითაა ცნობილი. მონოენერგიზმი მართალია ფორმალურად ქრისტეში ორი ბუნების არსებობას აღიარებს, სინამდვილეში მონოფიზიტობის ერთ–ერთ შენიღბულ ფორმას წარმოადგენს. საქმე იმაშია, რომ არისტოტელეს მიხედვით, (რომელმაც პირველად გამოიყება ტერმინი „ენერგია“ ფილოსოფიურ ცნება „ბუნებასთან“ მიმართებაში) ყოველი ბუნება თავის თავს მის შესაბამის მოქმედებაში ავლენს (ბერძნული სიტყვა „ენერგია“ ზუსტად მოქმედებას აღნიშნავს). ეს თავის–თავად იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ მხოლოდ რაიმე ენერგიის არსებობის შემთხვევაში ვაღიარებთ მისი შესაბამისი ბუნების არსებობას. აქედან გამომდინარე, ქრისტეში ერთი ღმერთკაცობრივი ენერგიის გამოცხადება რეალურად მონოფიზიტობის აღიარებას ნიშნავს. ამგვარმა მოსაზრებებმა მართლმადიდებელი ქრისტიანები აიძულა უარი ეთქვათ მონოენერგიზმის მიღებაზე, მათზე განხორციელებული ზეწოლის მიუხედავად.
მონოენერგიზმის უარყოფის შემდეგ, იმპერატორმა და პატრიარქმა სერგიმ ქრისტიანებს მეორე კომპრომისული ვარიანტი შესთავაზა. აქ საუბარია მონოთელიტურ ერესზე, რომელიც ქრისტეში ერთ ნებას აღიარებს, თუმცა ფორმალურად არ უარყობს მასში ორი ბუნების არსებობას. მონოთელიტობა მონოფიზიტობის გაცილებით უფრო შენიღბულ და დახვეწილ ფორმას წარმოადგენს ვიდრე მონოენერგიზმი. ამან ბევრი ეპისკოპოსი მოატყუა აღმოსავლეთსა და დასავლეთში, მათ შორის პაპი ჰონორიუსი, რომელმაც ხელი მოაწერა მონოთელიტურ დოკუმენტს. საქმე იმაშია, რომ ჩვენ ვაცნობიერებთ ხოლმე ჩვენში მოქმედ ნებას, ვაფასებთ და აქედან გამომდინარე, ხან ვეთანხმებით ხან კი, ვუარყოფთ მას. ეს გვიქმნის ცრუ შთაბეჭდილებას, თითქოს ნებელობის წყარო იყოს პიროვნება და არა ბუნება. სწორედ ამან შეაცდინა ბევრი ქრისტიანი; ისინი ფიქრობდნენ, რომ რაკი ნებელობა ჰიპოსტასურია (ნების წყარო პიროვნებაა) და ქრისტეში ერთი პიროვნებაა, ამიტომ მასში ერთი ღმერთკაცობრივი ნება უნდა მოქმედებდეს, იმ შემთხვევაშიც, როცა მასში (ქრისტეში) ორ ბუნებას მოვიაზრებთ. თუ ზემოთქმულს შევაჯამებთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მონოთელიტური ერესი ეფუძნება არასწორ დებულებას, რომლის მიხედვით ნების წყარო არის პიროვნება (ჰიპოსტასი) და არა ბუნება. ამ მონოთელიტური დებულების მოკლედ გამოთქმისას ამბობენ, რომ ნებელობა ჰიპოსტასურია და არა ბუნებითი.
მონოთელიტურ ცრუსწავლებას მისი საყოველთაო აღზევების პერიოდში წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი დაუპირისპირდა. მონოთელიტებისაგან განსხვავებით იგი ამტკიცებდა, რომ ნებელობა ბუნებითი იყო და არა ჰიპოსტასური. წმინდა მაქსიმე არც შეიძლება სხვაგვარად მოქცეულიყო, რადგან თუ მონოთელიტების მსგავსად ვაღიარებთ, რომ ნების წყარო ჰიპოსტასია, მაშინ გარდაუვალი პრობლემებს წინაშე აღმოვჩნდებით, როგორც ტრიადოლოგიური, ასევე ქრისტოლოგიური თვალსაზრისით. მართლაც, თუ ნებელობა ჰიპოსტასურია, მაშინ სამების ყოველ ჰიპოსტას თავისი საკუთარი ნება უნდა გააჩნდეს, ეს კი სამღმერთიანობას გამოიწვევდა. რაც შეეხება ამ პრობლემის ქრისტოლოგიურ ასპექტს: გეთსემანიის ბაღში საკუთარი ნების მამაზე დაქვემდებარებისას, ქრისტე საკუთარ თავში ღვთაებრივთან ერთად ადამიანური ნების არსებობაც აღიარა. ცხადია, რომ თუ მაქსიმე აღმსარებლის სწავლებას დავეთანხმებით, მაშინ ზემოხსენებული პრობლემებიც აღარ იარსებებს, რადგან თუ ნებელობა ბუნების თვისებაა, მაშინ როვლად წმინდა სამებაში ერთი ღვთაებრივი ბუნების გამო ერთი ნება მოქმედებს და ქრისტეშიც მოქმედი ორი ნება მასში არსებული ღვთაებრივი და ადამიანური ბუნების არსებობის გამოხატულებას წარმოადგენს.
რაკი იესო ქრისტე ყოველგვარი ცოდვისაგან თავისუფალია, მასში ადამიანური ნება ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე ემორჩილება ღვთაებრივ ნებას. ძალისხმევის აუცილებლობა გეთსემანიის ბაღში გაჩნდა, რადგან ცოდვებისაგან თავისუფალ ქრისტეს ადამიანური ბუნებისთვის აბსოლუტურად უცხო და მიუღებელი იყო სიკვდილი, რადგან ეს უკნასკნელი ცოდვის შედეგსა ფუნდამენტალურ გამოხატულებას წარმოადგენს.
წმინდა მაქსიმე აღმსარებელის მიხედვით, ღმერთმა მის ყოველ ქმნილებას გარკვეული მიზანი (logos) დაუსახა. ამ მიზანთან მისასვლელად მან მათში ბუნებითი ნება (thelima phisis) ჩანერგა. რაკი ადამიანი გონიერი არსებაა, მას შესაძლებლობა აქვს მასში ჩანერგილი ბუნებრითი ნება გააცნობიეროს, დაეთანხმოს ან შეეწინააღმდეგოს მას. ეს გარემოება ადამიანში პიროვნული, არჩევითი ნების (thelima gnomi) არსებობის საფუძველია. სანამ ადამი დაეცემოდა მასში არჩევითი ნება მთლიანად ემთხვეოდა ბუნებით ნებას, დაცემამ ამ ორ ნებას შორის განსხვავება და კონფლიქტი შემოიტანა.
დასასრულს, შეიძლება ითქვას, რომ ზემოხსენებული ერეტიკული სწავლებები ის მთავარი, მაგრამ არასრული სიაა შეცდომებისა, რომლებიც უფლის განკაცების საღვთისმეტყველო გააზრების მცდელობისას ისტორიულად იქნა დაშვებული და რომლთაგან თავის არიდებას ელესია გვავალდებულებს.
