ჯვარცმა

ავტორი: თეიმურაზ ბუაძე

(სტატია -ჟურნალ “გული გონიერიდან” )

ქრისტიანობა ჯვარცმული ღმერთის რელიგიაა. არც ერთი სხვა რელიგია არ ქადაგებს ღმერთზე, რომელმაც საკუთარი ნებით ივნო ცოდვილი ადამიანების გამოსახსნელად. ჯვარცმა ყველაზე მეტყველი, ყველაზე ნათელმყოფელი ისტორიაა თავისი ქმნილების მიმართ ღვთის სრულყოფილი, თავგანწირული სიყვარულისა. ღმერთის დახასიათება მრავალი ატრიბუტითაა შესაძლებელი, იგი არის მარადიული, სრულყოფილი, უცვალებელი, ყოვლისშემძლე, ყოვლად ბრძენი, ყოვლად კეთილი და ა. შ. თუმცა, შეუძლებელია იმაზე უკეთ ვთქვათ რაიმე ღმერთზე, ვიდრე მახარებლის სიტყვებია: „ღმერთი სიყვარულია“. ზოგადად, ღვთის შეუზღუდავი ძალაუფლება, მისი ყველა თვისება, მხოლოდ და მხოლოდ სიყვარულის მეშვეობით ვლინდება. ამიტომაა, რომ ჯვარი, როგორც სიყვარულის გამოხატულება, ქრისტიანობის უმთავრესი სიმბოლოა. ქრისტიანი ჯვრით გამოხატავს რწმენას ქრისტესადმი, ჯვრის ნიშნით იცავს თავს განსაცდელთაგან და მას შეჰყურებს იმედით, როცა საბოლოო გამარჯვებაზე ფიქრობს.

რაკი ჯვარი ღვთაებრივი სიყვარულის, მისი ადამიანურ ცოდვაზე გამარჯვების ერთ-ერთი ყველაზე ადეკვატური სიმბოლოა, ამიტომ თავად ჯვარცმის სახარებისეული ისტორია ღვთაებრივი განგებულების საუკეთესო გამოხატულებად ითვლება. უფლის ჯვარცმის ისტორიაში სრულყოფილად ვლინდება არა მხოლოდ ღვთაებრივი სიყვარული და განგებულება, არამედ სრულად ცხადდება ბოროტების კლიმაქსი, მისი მანქანება და გამოვლინების ფორმებიც. უკიდურესი ამპარტავნებითა და შურით აღვსილი მღვდელმთავრები, სინედრიონი და ფარისევლები ქრისტეს სწორედ მის მიერ სიყვარულით აღსრულებული საქმეების გამო დევნიან. უკიდურესი ბოროტების ერთადერთი მიზეზი, ერთადერთი სამიზნე _ სრულყოფილი სიყვარული და სიწმინდეა. ყველაზე საშინელი ბოროტება „ყველაზე ამაღლებული“ სიკეთის საბაბით აღესრულება. უფლისადმი აბსოლუტურად უსაფუძვლო სიძულვილის, მტრობის გასამართლებლად კაიაფას ებრაელი ხალხის ინტერესების დაცვა მოჰყავს; იგი ამბობს, რომ უმჯობესია ერთი კაცი მოკვდეს ხალხისთვის (იოან. 18, 14). კაიაფას მსგავსი ადამიანები ყოველთვის საკუთარი ხალხის ინტერესების დაცვის საბაბით იწყებენ სისხლიან რევოლუციებს, ტერორს, აჩაღებენ სამოქალაქო და დაპყრობით ომებს და აურაცხელი ბოროტება მოაქვთ. სინედრიონმა და ფარისევლებმა რაკი ქრისტეს ვერავითარი დანაშაული ვერ უპოვეს, მის წინააღმდეგ პოლიტიკური ბრალდება შეთხზეს. ლუკა მახარებელი წერს: „ადგა მთელი ხალხი და წაიყვანეს იგი პილატესთან. დაიწყეს მისი ბრალდება და თქვეს: ჩვენ ვნახეთ, რომ ეს აქეზებს ხალხს და უკრძალავს კეისრისათვის ხარკის მიცემას, ხოლო თავის თავს უწოდებს ქრისტეს, მეუფეს“ (ლუკ. 23, 1-2). ფარისევლებისა და სინედრიონის უკიდურესი მუხანათობა და ცინიზმი იმითაც ვლინდება, რომ მათ  კეისრისადმი პოლიტიკური ამბოხის საბაბით მოითხოვეს ქრისტეს სიკვდილით დასჯა და გაათავისუფლეს ბარაბა, რომელიც რეალურად პოლიტიკური დამნაშავე იყო. იგი ქალაქში ხალხს რომის ხელისუფლების წინააღმდეგ ამხედრებდა და ამ დროს მკვლელობაც კი ჩაიდინა, როგორც ამას ლუკა მახარებელი ამოწმებს: „ეს ბარაბა საპყრობილეში იჯდა ქალაქში მომხდარი არეულობის და მკვლელობის გამო“ (ლუკ. 23, 19). იმავეს ამბობს მარკოზ მახარებელიც: „და იყო მაშინ ვინმე ბარაბა, ბორკილდადებული მეამბოხეებთან ერთად, რომლებსაც მკვლელობა ჩაედინათ ამბოხებისას“ (ლუკ. 15, 7). როდესაც სინედრიონის წევრებმა დაინახეს, რომ იესოს უდანაშაულობაში დარწმუნებულ პილატეს მისი გაშვება სურდა, პოლიტიკურ შანტაჟზე გადავიდნენ. წმინდა იოანე ღვთისმეტყველი ასე გადმოსცემს ამ ამბავს: „ამის შემდეგ ცდილობდა პილატე გაეშვა იგი, მაგრამ იუდეველები აყვირდნენ და თქვეს: თუ მას გაუშვებ, კეისრის მეგობარი არა ხარ, რადგან ვისაც მეფედ მოაქვს თავი, კეისარს ეურჩება“ (იოან. 19, 12). ეს ისტორია კარგი ილუსტაციაა იმისა, რომ რელიგიურ მოტივებს ამოფარებული ბოროტება თავისი მიზნების ეფექტურად განსახორციელებლად ყოველთვის სახელმწიფო ხელისუფლების გამოყენებას ცდილობს. ამ მიზნით აღიარეს იუდეველებმა კეისარი ერთადერთ მეფედ და უარყვეს თავიანთი ჭეშმარიტი მეუფე, მესია, რომელსაც დიდი იმედით მოელოდნენ. ზუსტად ამაზე მიანიშნა პილატემ, როდესაც პოლიტიკური შანტაჟის გამო, შურისძიების მიზნით, ჯვარზე წარწერა გააკეთებინა: „იესო ნაზარეველი _ იუდეველთა მეფე“ და, მღვდელმთავრების წინააღმდეგობის მიუხედავად, უარი თქვა მის გადაკეთებაზე.

სინედრიონს და ფარისევლებს იესო ქრისტეს თითქოსდა პოლიტიკური მოტივების გამო დადანაშაულება იმიტომაც აძლევდათ ხელს, რომ რომაელები ჯვარცმით მხოლოდ მონებს, ყაჩაღებსა და პოლიტიკურ მეამბოხეებს სჯიდნენ. მათ იესო ქრისტეს უბრალო მოკვდინება კი არ უნდოდათ, არამედ მისი ჯვარცმა, „რადგანაც დაწერილია: `წყეულია ყველა ვინც ჰკიდია ძელზე“, როგორც ამას პავლე მოციქულიც ამოწმებს გალატელთა მიმართ ეპისტოლეში (გალატ. 3,13). იუდეველები იმედოვნებდნენ, რომ იესო ქრისტეს ჯვარცმით სიკვდილის შემდეგ აღარავინ ირწმუნებდა მის ღვთაებრივ, მესიანურ ღირსებას.

ძელზე დაკიდება, ჯვარცმა, არა მარტო ებრაელებთან იყო დასჯის „წყეული“, საშინელი ფორმა, არამედ ყველგან, განსაკუთრებით რომაელებთან. როგორც ისტორიკოსები ფიქრობენ, ჯვარცმის ამ პრაქტიკას პირველად სპარსელებმა მიმართეს, ალექსანდრე მაკედონელმა ეგვიპტესა და კართაგენში გაავრცელა, რომაელებმა კი კართაგენიდან გადაიღეს და ჯვარცმის საკუთარი ტექნიკა გამოიგონეს. თავიდანვე ითვლებოდა, რომ ჯვარცმის დროს ადამიანი ნელა, მაგრამ მაქსიმალური ტანჯვითა და ტკივილებით კვდებოდა. იოსებ ფლავიოსი თავის ისტორიაში წერს, რომ როდესაც რომაელებმა ჩვენი წელთაღრიცხვის 70 წელს იერუსალიმის აჯანყება ჩააქრეს, ასობით ებრაელი აცვეს ჯვარს ქალაქის კედელთან. ამბოხით განრისხებული რომაელები შეუბრალებლად აწამებდნენ ებრაელებს, გართობის მიზნით აჯანყებულებს სხვადასხვა მდგომარეობაში აკრავდნენ ჯვარზე. ფლავიუსის მოწმობით, ყველაზე ხანგრძლივი და მტკივნეული ტანჯვა სტანდარტული რომაული წესით ჯვარცმულებმა გადაიტანეს. ციცერონი თვლიდა, რომ რომის მოქალაქისთვის შეუფერებელი იყო ასეთი არაადამიანური სიკვდილი და მათი ჯვარცმით დასჯა იკრძალებოდა, თუ დამნაშავეს სახელმწიფო ღალატი არ ედებოდა ბრალად.

როგორც არაერთი თანამედროვე გამოკვლევით ირკვევა, დამნაშავეს ჯვარზე გაკვრისას ორივე ხელის მაჯებში (და არა როგორც ადრე ეგონათ _ ხელის მტევნებში) უყრიდნენ ლურსმნებს, რათა იგი ჯვრის ჰორიზონტალურ ძელზე მიელურსმათ. ამ დროს ლურსმნები მაჯის იმ ადგილზე გადიოდა, სადაც თითებისკენ მიმავალი ნერვები იკრიბება. ეს აუტანელ ტკივილს აყენებდა მსჯავრდებულს (ამ ტკივილის ინტენსივობის წარმოსადგენად უპრიანი იქნება კბილის ნერვზე შეხებისგან მიყენებული ტკივილის გახსენება). ფეხის ტერფებს ჯვრის ვერტიკალურ ძელზე ისე ალურსმავდნენ, რომ ფეხები მუხლებში მოღუნული რჩებოდა. ამ დროს სხეულის სიმძიმე მთელი ძალით აწვებოდა გულმკერდის კუნთებს, იწვევდა ამ კუნთების დაძაბვას, გახევებას, რაც შეუძლებელს ხდიდა დიაფრაგმის მოძრაობას და ადამიანს სუნთქვა ეკვროდა. იმისთვის, რომ ჯვარცმულს ჰაერი ჩაესუნთქა, აუცილებელი იყო ფეხებით დაყრდნობოდა იმ ლურსმანს, რომელიც მის ტერფებს მსჭვალავდა. ამ დროს გულმკერდის კუნთები შვებას გრძნობდა, დიაფრაგმას გადაადგილება შეეძლო და დამნაშავეს ჰაერის ჩასუნთქვის საშუალება ეძლეოდა. ადვილი მისახვედრია, რომ ამ მდგომარეობაში ადამიანს არ შეეძლო დიდხანს დაყრდნობოდა ლურსმნებით გამსჭვალულ ფეხის ტერფებს, ამიტომ ის იძულებული იყო, ისევ ხელებსა და გულმკერდის კუნთებზე გადაეტანა დატვირთვა და ყველაფერი ხელახლა იწყებოდა. ყოველი ჩასუნთქვის მცდელობა ჯვარცმულისაგან ამგვარ მტკივნეულ მოძრაობას მოითხოვდა. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ამ გამუდმებული იძულებითი მოძრაობების დროს ხელის მაჯები და ფეხის ტერფები გამუდმებით ტრიალებდა ლურსმნების გარშემო. 1986 წელს ისრაელში, გივათ ჰა-მითვარის მახლობლად, აღმოაჩინეს ადრეული საძვალე, რომელშიც დაახლოებით იესო ქრისტეს დროს ჯვარცმული ადამიანის ტერფის ძვალი იპოვეს, მასში ჩარჩენილი ლურსმნით. როგორც გაირკვა, ამ ლურსმნებს ოთხკუთხა ფორმით ჭედავდნენ. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ნერვების თავშეყრის ადგილზე ჩირქმოდებული მაჯები და ტერფები გამუდმებით ტრიალებდა ოთხკუთხა ლურსმნების გარშემო, შესაძლებელი გახდება იმ ტანჯვის წარმოდგენა, რისი გადატანაც უხდებოდათ ჯვარცმულებს რამდენიმე საათის, არცთუ იშვიათად, რამდენიმე დღის განმავლობაში. მათი ტანჯვა ისეთი აუტანელი იყო, რომ თავისი გულქვაობით ცნობილი რომაელი ჯარისკაცებიც კი ზოგჯერ სპეციალურ სასმელს აძლევდნენ, რომელსაც გარკვეული ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი ჰქონდა. მათეს სახარებაში ნათქვამია, რომ უფალსაც ამ მიზნით მიაწოდეს ნაღველნარევი ძმარი (მათ. 27, 34), მაგრამ მან უარი თქვა, რათა ბოლომდე, სრულად განეცადა ვნება ადამიანების გამოსახსნელად. ეს აქტი განსაკუთრებული ძალით გამოხატავს ჭეშმარიტი სიყვარულის ბუნებას. სიყვარული არად აგდებს ტკივილს, მსხვერპლს, რომელსაც იგი თავისი საქმის აღსასრულებლად გაიღებს.

რომაელ ჯარისკაცებს ჯვარცმულის მიტოვება მანამ არ შეეძლოთ, ვიდრე მსჯავრდებული არ აღესრულებოდა, ამიტომ ძალიან ხანგრძლივი აგონიის შემთხვევაში ისინი სხვადასხვა მეთოდს მიმართავდნენ ჯვარცმულის სწრაფად მოსაკლავად. ყველაზე გავრცებული იყო წვივების გადამტვრევა. ამ დროს ჯვარცმულს აღარ შეეძლო ფეხებზე დაყრდნობა, ჰაერს ვეღარ ისუნთქავდა და ასფიქსიით კვდებოდა. გავრცელებული იყო ასევე მომაკვდავზე შუბის ან მახვილის ძგერება. სახარებებიდან ვიცით, რომ რაკი პასექის დღესასწაული თენდებოდა, იუდეველებს არ სურდათ ვინმე ჯვარზე გაკრული დარჩენილიყო. ამიტომ ფეხის ძვლები გადაუმსხვრიეს იესოსთან ერთად ჯვარცმულ ორ ავაზაკს. რაკი იესო ჯვარცმის წინ საშინლად გაროზგეს, მისი სხეული ძალიან დაუძლურებული იყო და სხვებზე ადრე გარდაიცვალა. როდესაც ნახეს, რომ უფალი მკვდარი იყო, მისი წვივის ძვლები არ გადაუმტვრევიათ, თუმცა თავის დაზღვევის მიზნით შუბი აძგერეს ფერდში, საიდანაც, მახარებლების მოწმობით, სისხლი და წყალი გადმოვიდა. ცხადია, ამ დეტალებმა ადრიდანვე შეიძინა ძალიან ღრმა მისტიკური, სიმბოლური მნიშვნელობა. ის, რომ უფალს წვივის ძვლები არ გადაუმსხვრიეს, ამით ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველება აღსრულდა, ხოლო მისი ფერდიდან გადმომავალ სისხლსა და წყალში ეკლესიის არაერთი მამა, კერძოდ კი ნეტარი ავგუსტინე, ეკლესიის დაბადების სიმბოლოს ხედავს. მისი აზრით, წყალი   და სისხლი ეკლესიის ორ უმთავრეს საიდუმლოებას – ნათლობასა და ზიარებას განასახიერებს. წმინდანის აზრით, როგორც ევა იშვა ადამის ნეკნისაგან, ასევე „ახალმა ადამმა“, ქრისტემ, თავის მარჯვენა ფერდზე წარმოქმნილი ჭრილობისაგან შვა „უფლის სასძლო“ – ეკლესია.

ენით აუწერელი ტკივილების მიუხედავად, ჯვარცმული უფალი თავისი მტანჯველებისთვის ლოცულობდა. ლუკა მახარებელი გვეუბნება: „ხოლო იესო ამბობდა: `მამაო მიუტევე ამათ, რადგანაც არ იციან, რას სჩადიან“. (ლუკ. 23, 34). ამ სიტყვების განმარტება ბევრნაირადაა შესაძლებელი. ის შეიძლება ასეც გავიგოთ: თვით ყველაზე საშინელი ბოროტების ჩადენის დროსაც ადამიანს არ ძალუძს ბოლომდე გააცნობიეროს საკუთარი ცოდვის სიმძიმე; ადამიანს არ ძალუძს ბოროტება მხოლოდ ბოროტების მიზნით აღასრულოს, იგი ყოველთვის თავს იტყუებს და თავის ცუდ საქმეებს მის მიერ შეთხზული კეთილი საბაბით ამართლებს. ყოველ შემთხვევაში, უფალი ამ სიტყვებით ნათლად მიგვითითებს, რომ ადამიანი არასოდეს უნდა გაბოროტდეს, თვით იმათ წინააღმდეგაც კი, რომლებიც მას უსამართლოდ აყენებენ საშინელ ტანჯვას, გულწრფელად უნდა შეეცადოს ისინი, თავის გულში დანაშაული „შეუმსუბუქოს“, ღმერთის წინაშე დამცველად დაუდგეს და მათთვის ილოცოს.

იოანე ღვთისმეტყველი გვამცნობს, რომ ჯვარზე მყოფმა იესომ ასე მიმართა ქალწულ მარიამს: „ხოლო იესომ, როცა დაინახა დედა და იქვე მდგომი მოწაფე, რომელიც უყვარდა, უთხრა დედას: დედაო, აჰა, შენი ძე! მერე კი მოწაფეს უთხრა: აჰა, დედაშენი…“ (იოან. 19, 26-27). წმინდა მამები ამ ფრაზის განმარტებისას ამბობენ, რომ უფლის კურთხევით, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი ყველა მოციქულის, აქედან გამომდინარე, მთელი ეკლესიის, ყველა მორწმუნის დედა, მფარველი და შემწე გახდა.

უფლის ჯვარცმაზე საუბრისას ლუკა მახარებელი გვიყვება ავაზაკის სამოთხეში შესვლის ისტორიას, რომელიც ყველაზე ხშირად გამხდარა ღვთის განგებულების ადამიანური გონებით მიუწვდომლობის ილუსტრაციის ნიმუში: „ხოლო ერთი ჯვარცმული ბოროტმოქმედი აგინებდა მას და ამბობდა: თუ შენ ხარ ქრისტე, იხსენი შენი თავი და ჩვენც. მეორე კი რისხავდა და ეუბნებოდა: ღმერთის მაინც არ გეშინია, რადგან მისებრ დასჯილი ხარ? ჩვენზე ახია; რაც დავთესეთ, იმასვე ვიმკით; ხოლო მას არაფერი ცუდი არ ჩაუდენია. და უთხრა იესოს: მომიხსენე მე, უფალო, როცა მიხვალ შენს სასუფეველში; ხოლო იესომ მიუგო მას: ჭეშმარიტად გეუბნები შენ: დღესვე ჩემთან ერთად იქნები სამოთხეში“ (ლუკ. 23, 39-43). ეს ისტორია ბევრი თვალსაზრისითაა მნიშვნელოვანი. გამოვყოთ მხოლოდ ორი:  წარმოვიდგინოთ, რომ ლუკა მახარებელს არ მოეთხრო ამ ავაზაკის სინანულის შესახებ, როგორც ამას დანარჩენი სამი აკეთებს. ასეთ შემთხვევაში ვერასოდეს ვერავინ წარმოიდგენდა და აზრად არავის მოუვიდოდა, რომ სამოთხეში პირველი სწორედ ავაზაკი შევიდა. ღვთაებრივი გამოცხადების გარეშე არავის ძალუძს შეიტყოს, ვინ და როდის სათნოეყო მას ჭეშმარიტად. ამ ავაზაკმა სწორედ ჯვარზე ყოფნისას შეინანა თავისი ცოდვები. ეს იქიდან ჩანს, რომ მათე და მარკოზ მახარებლების მოწმობით, თავიდან ისიც აგინებდა უფალს. მათეს სახარებაში წერია: „მის გვერდით ჯვარცმული ავაზაკნი ასევე აგინებდნენ მას“ (მათ. 27, 44), ზუსტად იმავეს, ასევე მრავლობით რიცხვში  წერს მარკოზიც: „და მასთან ერთად ჯვარცმულნი აგინებდნენ მას“ (მარკ. 15, 32). აქედან კარგად ჩანს, რომ დასაწყისში ორივე ავაზაკი გმობდა უფალს, შემდეგ ერთმა მათგანმა ჯვარზევე შეინანა მთელი წარსული ცხოვრება და სიცოცხლის ბოლო წუთებში წარმოთქმული სინანულის გამო სასუფეველში მოხვდა. ეს ისტორია მეორე ასპექტითაცაა მნიშვნელოვანი: მოუნათლავ ავაზაკს ჯვარზე სისხლის დაღვრა მის მიერვე ჩადენილი ბოროტმოქმედებების საპასუხოდ მოუხდა, მაგრამ მისმა სინანულმა ეს სისხლი მოწამეთა ნათლობის ძალის მქონე სისხლს გაუთანაბრა და მას სამოთხის კარი გაუღო.

„მეცხრე ჟამნს ხმამაღლა შეღაღადა იესომ: ელოი, ელოი, ლამა საბაქთანი? რაც თარგმანებით ნიშნავს: ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რატომ მიმატოვე მე?“ (მარკ. 15, 34). ზუსტად იმავეს იმეორებს მათეც (მათ. 27, 46). ეს სიტყვები განსაკუთრებული მისტიკური შინაარსის მატარებელია. ცხადია, მისი ანბანური გაგება შეუძლებელია, რადგან იესო ქრისტე თავადაა სრულყოფილი ღმერთი. ქალკედონის დოგმატის მიხედვით, მისი ჰიპოსტასი იგივეა, რაც სამების მეორე პირისა. ამიტომ ეს სიტყვები სხვაგვარად უნდა გავიგოთ. ღმერთკაცი აგონიის უმძიმეს წუთებში ახსენებს არა ფიზიკურ ტკივილს და მის მიერ გამოწვეულ ფსიქიკურ ტანჯვას, არამედ ღვთისაგან მიტოვებულობის ადამიანურ განცდას. აქ ჯოჯოხეთის საიდუმლოა გახსნილი. ჯოჯოხეთის ენითაუწერელი ტანჯვის მიზეზი სულის მიერ ღვთისაგან დაშორებულობის განცდაა და არა ფსიქიკური ან ფიზიკური ტკივილი. ეს უკანასკნელი შეუძლებელიცაა, რადგან ჯოჯოხეთში ჩავარდნილ სულს სხეულებრიობა აღარ გააჩნია. წმინდა წერილის მიხედვით, ღმერთს არ შეუქმნია ჯოჯოხეთი. ერთადერთი ადგილი საიდანაც ღმერთი „შორსაა“, სადაც ღმერთს „არ მიესვლება“ თავისუფალი, გონიერი არსების სული შეიძლება იყოს. დემონები და ჯოჯოხეთში მოხვედრილი ადამიანები თავიანთ სულში ატარებენ ჯოჯოხეთს, რადგან არ სურთ იქ უფალი „შეუშვან“.

იოანე ღვთისმეტყველის მიხედვით, ბოლო სიტყვა, რომელიც იესო ქრისტემ  ჯვარზე წარმოთქვა, იყო  – „აღსრულდა“ (იოან. 19, 30). ამ სიტყვით უფალმა ჯოჯოხეთზე, სიკვდილზე, ბოროტებაზე გამარჯვება აღნიშნა.

ჯვარი სწორედ ამ გამარჯვების, ღვთაებრივი სიყვარულის ძლევამოსილების სიმბოლოა.