=
მართლმადიდებლობის ისტორიული გზა
– The Historical Road of Eastern Orthodoxy (1977)
ავტორი: პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი
(გაგრძელება)
ნაწილი 5
დევნის დასაწყისი მარადიული ქალაქის ხანძარმა გაანათა. 64 წლის 16 ივლისის ღამეს დაიწვა რომის დიდი ნაწილი და აღშფოთებული ხალხის ხმამ რომის გადაწვაში თვით იმპერატორს დასდო ბრალი: თავის აღგზნებულ წარმოსახვაში ნერონი თითქოსდა ოცნებობდა დედაქალაქის გადაგეგმარებაზე. და, აი, ამ ეჭვის გასაფანტავად ნერონმა ბრალი დასდო `ადამიანებს, რომლებიც სძულდა მათი ბიწისათვის და რომლებსაც ხალხი ქრისტიანებს უწოდებდა… თავდაპირველად შეპყრობილ იქნენ ისინი, ვინც აღიარებდა თავის ქრისტიანობას, ხოლო შემდეგ მათი მითითებით დაკავებულ იქნა ბევრი, ვინც ამხილეს არა იმდენად ცეცხლის წაკიდებაში, რამდენადაც ადამიანის მოდგმისადმი სიძულვილში. და თუმცა ეს ადამიანები იყვნენ.
ბრალეულნი, მათ თავიანთ მიმართ სიბრალული და თანაგრძნობა გამოიწვიეს, რადგან იღუპებოდნენ არა საერთო სიკეთისათვის, არამედ ერთი ადამიანის სასტიკი ახირების გამო.~ რომაელი ისტორიკოსის ტაციტუსის ამ რამდენიმე სტრიქონით, რომელიც სავსეა `ბოროტმყოფელი სექტისადმი~ სიძულვილით, ამოიწურება ჩვენი ცნობები. მაგრამ ეს ცნობები ნათლად გვიჩვენებს, რომ ქრისტიანობა `აღმოჩენილია~ რომის ხელისუფლების მიერ, რომ მისი არსებობა ყველასთვისაა ცნობილი.
და თუმცა ნერონის დევნა შემოფარგლული იყო რომით, და დევნის მიზეზი შემთხვევითია, – სწორედ ეს დევნა სვამს პირველად საკითხს ქრისტიანების შესახებ პოლიტიკურ და სახელმწიფოებრივ სიბრტყეში, როგორადაც განხილული იქნება იგი შემდგომში. მართალია, საკითხი უცბად არ გადაწყდება. საუკუნე სრულდება გადატრიალებებით, არეულობებითა და უწესრიგობებით. რომს ქრისტიანებისათვის არ სცალია. ეკლესიის გარდამოცემა ამ წლებს, შესაძლოა, ნერონის მმართველობის პერიოდს, მიაკუთვნებს მოციქულების – პეტრესა და პავლეს მოწამეობრივ სიკვდილს რომში, ხოლო დომიციანეს (81-96 წწ.) ჟამს – მოციქულ იოანეს სიკვდილს აღმოსავლეთში. ჩვენამდე მოაღწია სხვა მოწამეთა სახელებმაც. და ეს, სულ უფრო გახშირებული გაელვებები, ამზადებს ღია კონფლიქტს.
მეორე საუკუნის დაწყებით დგება რომის ისტორიის ოქროს წლები – `ანტონინუსების საუკუნე.~ ესაა რომის უკანასკნელი აყვავების დრო რომის მმართველთა შორის საუკეთესო მმართველების ძალაუფლების ჟამს. მათი მორალური სახე იმდენად მომხიბლველია, რომ თვით ქრისტიანები შექმნიან ანტონინუსებისაგან პირველი იმპერატორის – ტრაიანეს სიკვდილის შემდგომი ხსნის ლეგენდას, ხოლო იმპერატორ-ფილოსოფოსის მარკუს ავრელიუსის `აზრებს~ დღემდე უკავია საპატიო ადგილი ანტიკურობის კლასიკურ მემკვიდრეობაში. მაგრამ, აი, ამ საუკეთესო იმპერატორების დროს, იმ დროს, როცა თითქოსდა დადგა ბერძნულ-რომაული სამყაროს მორალური ღირებულებების ზეობა, ქრისტიანობასთან კონფლიქტი თავის ტრაგიკულ მნიშვნელობას იძენს.
შემონახულია ტრაიანეს პასუხი თავისი მეგობრის – პლინიუს უმცროსისადმი, ვინც, ერთი შორეული პროვინციის მმართველის რანგში, იმპერატორს ეკითხება, როგორც მოექცეს ქრისტიანებს. დასაჯოს თუ არა `თვით სახელის გამო~, ესე იგი, მხოლოდ ქრისტიანობისადმი მიკუთვნებულობის გამო, თუ დასაჯოს იმ დანაშაულობათათვის, რაც დაკავშირებულია ქრისტიანის `სახელთან?~ უნდა მოიძებნონ თუ არა ქრისტიანები, თუ დაელოდნონ ფორმალურ ბრალდებას? ტრაიანემ ნათლად და მკაფიოდ უპასუხა: დიახ, თვით `სახელი~, ესე იგი თვით ქრისტიანობა არის დანაშაულის შემადგენლობა და ამისათვის უნდა დაისაჯნონ. და თუმცა მან აკრძალა ქრისტიანთა ძებნა და უარყო ანონიმური დასმენები, როგორც `უღირსი ჩვენი დროისათვის,~ ამ რესკრიპტში ქრისტიანობა დაიგმო რომის კანონის მთელი სიმკაცრით. ამიერიდან ყოველი, ვინც ბრალდებულია,რომ იგი ქრისტიანია და ვინც ვერ გაიმართლებს თავს ღმერთებისათვის მსხვერპლის შეწირვით, ექვემდებარებოდა სიკვდილით დასჯას. ქრისტიანობა დანაშაულად გამოცხადდა. `თქვენ არ უნდა არსებობდეთ…~
მართალია, თვით რომის სამართალწარმოების სტრუქტურა ქრისტიანებს კანონგარეშედ გამოცხადების პირობებშიც კი აძლევდა
არსებობის საშუალებას. რომს არ ჰყავდა სახელმწიფო ბრალმდებელი: ყოველი ქრისტიანის წინააღმდეგ `კერძო~ ბრალმდებელი უნდა გამოსულიყო, თვით სახელმწიფომ კი თავდაპირველად უარი თქვა, ხელში აეღო დევნის ინიციატივა. ამით აიხსნება, ერთი მხრივ, დევნის პროცესში საკმაოდ ხანგრძლივი მინელება, ხოლო, მეორე მხრივ, დევნის ინდივიდუალური~ ხასიათი: რომელიმე ქრისტიანი შეიძლება ისე დაეკავებინათ შეკრებისას, რომ შეკრების სხვა მონაწილენი არ დაზარალებულიყვნენ. და მაინც, ყველა ქრისტიანის მდგომარეობა საშინელი იყო: ისინი იყვნენ კანონგარეშენი და საკმარისი იყო ერთი დასმენა, რომ ბრალდების შეუბრალებელი ლოგიკა სიკვდილით სრულდებოდა.
ამიერიდან – მთელი ორი ასწლეულის განმავლობაში – ეკლესიის ცხოვრების საზომი მოწამეთა სისხლია. სხვადასხვა ეპოქაში,
პოლიტიკური პირობებისა და სხვა მიზეზების შესაბამისად, დევნა ხან ძლიერდებოდა, ხან ნელდებოდა, მაგრამ მოწამეობის ჯაჭვი სავსებით არასოდეს გაწყვეტილა. ზოგჯერ ეს იყო მასობრივი დევნის აფეთქება, მაგალითად, 155 წელს სმირნაში, რაც `პოლიკარპეს წამების~ შესახებ მონათხრობმა შემოინახა; 167 წელს ლიონში, რაც დეტალურადაა აღწერილი მცირე აზიის ქრისტიანებისადმი გალიის ქრისტიანების წერილში. ზოგჯერ ინდივიდუალური პროცესები: ეგნატე ანტიოქიელისა და სიმეონ იერუსალიმელის წამება ტრაიანეს დროს, ტელესფორუს რომაელისა – ადრიანეს მმართველობისას, პოლიკარპე სმირნელისა და სხვა ქრისტიანებისა – ანტონინუს პიუსის დროს, იუსტინე ფილოსოფოსისა – მარკუს ავრელიუსის დროს და ასე შემდეგ.
ასე თუ ისე, ორასი წლის განმავლობაში არცერთ ქრისტიანს არ შეეძლო უსაფრთხოდ ეგრძნო თავი და, რა თქმა უნდა, თავისი
გარიყულობის ეს განცდა, ქვეყნირებისაგან ქრისტიანთა მსჯავრდება დგას ადრექრისტიანული გამოცდილების ცენტრში.
ჩვენამდე მოღწეული მოწამეობის აქტები და დევნის აღწერები გვიჩვენებს, როგორ რეაგირებდა ეკლესია ქვეყნიერებისაგან ქრისტიანთა მსჯავრდებაზე. ეს დოკუმენტები ხსნის მთელ იმ მნიშვნელობას, რასაც ეკლესია ანიჭებდა `მოწამეობას~, ესე იგი ქრისტიანთა მოწმობას ქვეყნიერების სამსჯავროს წინაშე, და გვიხსნის, რატომ მიიჩნევდა ეკლესია სწორედ მოწამეობას მთელი ქრისტიანული ცხოვრების ერთგვარ `ნორმად~, აგრეთვე ქრისტიანული ჭეშმარიტების ყველაზე ძლიერ მტკიცებულებად. არასწორი იქნებოდა მოწამეობის მთელი არსის დაყვანა მხოლოდ `გმირობამდე~, ან `მსხვერპლად შეწირვამდე~: ამგვარი მოწამე-გმირები ჰყავდა ყველა რელიგიას, და თუ მსხვერპლის რიცხოვნებით იზომება იდეების ჭეშმარიტება, თითოეულ რელიგიას შეეძლო თავის მოწამეთა რიგის წარდგენა. მაგრამ ქრისტიანი მოწამე არის არა გმირი, არამედ `მოწმე~: ტანჯვისა და სიკვდილის მიღებით იგი ამტკიცებს, რომ სიკვდილის მეუფება დასრულდა; იგი კვდება არა ქრისტესთვის, არამედ ქრისტესთან ერთად და ამით ქრისტეში მიიღებს სიცოცხლეს, რაც `აღმობრწყინდა საფლავიდან~. ეკლესიამ ასე მაღლა სწორედ იმის გამო აიტაცა მოწამეობა, რომ მისთვის ეს არის ყველაზე მთავარი ქრისტიანული მტკიცებულების დადასტურება: ქრისტეს აღდგომა მკვდრეთით, სიკვდილზე გამარჯვება. არავის გამოუხატავს
ეს უფრო უკეთ, ვიდრე წმინდა ეგნატე ანტიოქიელს. იგი, დაპატიმრებული, რომში დასასჯელად ბადრაგით მიმავალი, წერილს
წერს თავის რომაელ მეგობრებს და თხოვს, არ სცადონ მისი გათავისუფლება: `…მომეცით საშუალება, გავხდე მხეცთა საჭმელი.
გწერთ ცოცხალი, რომელსაც მხურვალედ სურს სიკვდილი… ჩემი სიყვარული ჯვარცმულია… და ცხოველი წყალი, რომელიც მიმოდის ჩემში, მეუბნება: მიდი მამასთან. აღარ მსურს, ვიცხოვრო ამ მიწიერი ცხოვრებით… ღვთის პური მსურს, ზეციური პური, სიცოცხლის პური– ქრისტეს ხორცი, ხორცი ძე ღმრთისა… და საღმრთო სასმელი მწყურია – სისხლი იმისი, ვინც არის სიყვარული, უხრწნელი და მარადიული სიცოცხლე…~ სიკვდილის სურვილი: მოწამეობის აღწერებში, ლაკონურ `აქტებში~ – არ არის არც პათოსი, არც აღტაცება.
მაგრამ არის ნათელი, ყოვლისმძლეველი რწმენა გამარჯვებისა, რაც ქრისტემ სიკვდილზე მოიპოვა, და ნამდვილი ცხოვრების – ქრისტესთან და ქრისტეში ცხოვრების – აღმატებულება ამა სოფლის ცხოვრებაზე, რომლის ხატი `წარმავალ არს~72.
შეუძლებელია ჩვენამდე მოღწეული ყველა ტექსტის აქ დამოწმება: ლიონელი ქრისტიანების ეპისტოლე მცირე აზიის ქრისტიანების მიმართ, რომელიც აღწერს 165 წლის დევნას გალიაში, გასაოცარი`პოლიკარპეს წამება~, ან თავისი სიმოკლით გასაოცარი `აქტები~ იუსტინეს, კვიპრიანეს, ისხლისელი მოწამეებისა და ესოდენ ბევრი სხვა მოწამისა. მაგრამ ყველა ამ დოკუმენტის არსი ყოველთვის ერთი და იგივეა: ყოველი მოწამის სიკვდილი არის მარად აღსრულებადი ქრისტეს გამარჯვება სიკვდილზე. ქრისტემ `სიკვდილითა სიკვდილი დათრგუნა~. და ამიტომ მოწამეების კულტით ეკლესია იზრახავს წმინდანთა განდიდების დაწყებას: თითოეული მათგანი არის `მოწმე~, ხოლო მათი სისხლი, ტერტულიანეს გამოთქმის შესაბამისად, – `თესლი~, რომელიც ახალ ყლორტებს გამოიღებს.
რომის იმპერიასთან კონფლიქტს თვით ეკლესია აცნობიერებს არა როგორც ტრაგიკულ გაუგებრობას, არამედ როგორც მაცხოვრის დაპირების აღსრულებას: `სოფელსა ამას ჭირი გაქუს, არამედ ნუ გეშინინ, რამეთუ მე მიძლევიეს სოფელსა~73. ეკლესიისათვის დევნა გამარჯვების საუკეთესო საწინდარია.
__
72 1 კორინთ. 7:31
73 იოვანე, 16:33
****
(ნაწილი 1 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 2 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 3 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 4 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 5 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 6 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 7 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 8 იხილეთ ბმულზე)
