მართლმადიდებლობის ისტორიული გზა
– The Historical Road of Eastern Orthodoxy (1977)
ავტორი: პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი
(გაგრძელება)
ვაგრძელებთ გამოქვეყნებას პროტოპრესვიტერ ალექსანდრე შმემანის ნაშრომის “მართლმადიდებლობის ისტორიული გზა” ; მთარგმნელები: ოთარ ზოიძე; ფრიდონ საყვარელიძე; გამომცემლობა: “წიგნის სახელოსნო” თბილისი; 2011 წელი; დიდ მადლობას მოვახსენებთ ამ წიგნის მთარგმნელებს წიგნის უფასოდ მოწოდებისათვის.
(ნაწილი 1 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 2 იხილეთ ბმულზე)
(ნაწილი 3 იხილეთ ბმულზე)
ნაწილი 4
ახლა დავსვათ კითხვა: როგორიღა იყო ამ თემისათვის ცხოვრების დადებითი იდეალი, რითი ვლინდება ეს ახალი ცხოვრება, რომელიც, როგორც ვნახეთ, ადამიანს ეძლევა ნათლობით, ხორციელდება ევქარისტიაში, ხოლო ქვეყანას ექადაგება, როგორც გზა ხსნისა?
ყველაზე უკეთ ეს იდეალი აღიწერება როგორც სიყვარულში ერთობის იდეალი. ჩვენთვის ძნელია ბოლომდე გავიგოთ და ვიგრძნოთ პირველქრისტიანობის სწორედ ეს ასპექტი იმიტომ, რომ თანამედროვე ცნობიერებაში – ეკლესიის ცნობიერებაშიც კი, ერთობა გაგებულია ან განყენებულად, “იდეოლოგიურად”, ან როგორც გამოყენებითი ღირებულება: ერთობა რაღაცისათვის, ერთობა ვიღაცის წინააღმდეგ… ადრეული ეკლესიისათვის კი ერთობა თავადაა საბოლოო, უდიდესი ღირებულება, ცხოვრების უმაღლესი საზრისი, რომელიც ადამიანებს ქრისტემ გამოუცხადა. ეკლესია არის აღდგენა ერთობისა, რომელიც დარღვეულია, დანაწევრებულია ცოდვით, ე.ი. თავკერძობითა და ღმრთისგან განშორებით. ეკლესიაში ნათელღებულნი – ესე იგი ქრისტესთან შეერთებულნი და პურის განტეხის საშუალებით ქრისტეს სიცოცხლეში მცხოვრებნი – უერთდებიან ღმერთს, ხოლო ღმერთში კვლავ მოიპოვებენ ერთმანეთთან ერთობასაც.
როგორღა ვლინდება ეს ერთობა? უპირველეს ყოვლისა, ქმედით სიყვარულში, რომელშიც თითოეული საკუთარ თავს შეიცნობს როგორც ყველასადმი მიკუთვნებულს და ასევე ყველას თავისად მიიჩნევს. სიყვარული, რომლითაც ღმერთმა ისე შეიყვარა ეს სოფელი, რომ საკუთარი ძე მისცა ამა სოფლისათვის, ეკლესიაში მყოფობს და არის მთავარი და პირველი მოწმობა ქრისტეს შესახებ. “საყუარელნო, – იტყვის მოციქული იოანე თავისი სიცოცხლის დაისზე, – უკუეთუ ღმერთმან ესრეთ შემიყუარნა, ჩუენცა თანა-გუაც ურთიერთას სიყუარული. ღმერთი არა სადა ვის უხილავს. უკუეთუ ვიყუარებოდით ურთიერთას, ღმერთი ჩუენ შორის ჰგიეს და სიყუარული მისი ჩუენ შორის აღსრულებულ არს” (1 იოვანე 4:11–12). სიყვარული მოითხოვს ერთობლივ ცხოვრებას, ნამდვილ ერთობას – არა მხოლოდ რწმენასა ან მოძღვრებაში, არამედ ურთიერთობაშიც; თუ დღეს ქრისტიანთა ერთობა, დიდწილად “სიმბოლურად გამოიხატება” საღვთისმსახურო ერთობაში, ადრეულ ეკლესიაში ლიტურგია აგვირგვინებს ნამდვილ ერთობას, მუდმივ ურთიერთობას ყოველდღიურ ყოფაში და მას არ აქვს საზრისი ურთიერთობის მიღმა. ადრექრისტიანულ მწერლობაში არცერთი სიტყვა არ მეორდება ისე ხშირად, როგორც სიტყვა “ძმებო”, მაგრამ ამ ძმობაში ქრისტიანები გულისხმობდნენ მთელ მის ცხოვრებისეულ ქმედით საზრისს. ძმობა გამოიხატება თანამოაზრეობაში: “ხოლო სიმრავლისა მის მორწმუნეთაისა იყო გული და გონება¡ ერთ…”[33]. თანამოაზრეობის სიხარულს – “ხოლო არს ესე თანა-ნუგეშინის-ცემა თქუენ შორის ურთიერთარსი იგი სარწმუნოებაი თქუენი და ჩემი”[34] – განუწყვეტლივ გვახსენებს პავლე, რომელიც ითხოვს მის დაცვას, “თავს-იდებდით ურთიერთარს და მიჰმადლებდით თავთა თვისთა, უკუეთუ ვისმე აქუნდეს ვისთვისმე ბრალი, ვითარცა-იგი ქრისტემან მიგმადლა თქუენ, ეგრეცა თქუენ მიჰმადლეთ მათ. და ამას ყოველსა ზედა სიყუარული, რომელ-იგი არს სიმტკიცე სრულებისა¡. და მშვიდობა¡ იგი ღმრთისა¡ განმტკიცენინ გულთა შინა თქუენთა, რომლისა მიმართცა-იგი ჩინებულ ხართ ერთითა ხორცითა, და მადლის მიმცემელ იყვენით…” (კოლას. 3:13–15). შემდეგ – იგი გამოიხატება ქმედით ურთიერთთანადგომასა და ყველას მიმართ ყველას ზრუნვაში, მატერიალურსა და სულიერზე ერთნაირად ზრუნვაში. “ყოველნივე მორწმუნენი იყვნეს ერთბამად, და აქუნდა ყოველივე ზოგად. და დაბნებსა და მონაგებსა განჰყიდდეს და განუყოფდეს მას ყოველთა,
33 საქმე, 4:32
34 ჰრომ. 1:12

ვითარცა ვის რაი უხმდა. (…) და არცა ერთმან ვინ თქვის მონაგები მისი თვისად, არამედ იყო ყოველივე მათდა ზოგად… და არავინ იყო ნაკლულევან მათ შორის, რამეთუ რომელნი-იგი პოვნიერ იყვნეს სახლებისა გინა დაბნებისა, განჰყიდდეს და მოაქუნდა სასყიდელი განსყიდულთაი მათ და დასდებდეს ფერხთა თანა მოციქულთასა, და მიეცემოდა კაცად-კაცადსა, რა¡ცა ვის უხმდა” (საქმე, 2:44–45, 4:32–35). ამგვარად, პირველ ხანებში, იერუსალიმში ქრისტიანთა შედარებითი მცირერიცხოვნება ქონების გაერთიანების გზით ერთად ცხოვრების წესის რადიკალურად განხორციელების შესაძლებლობას იძლეოდა. ის, რასაც ჩვენს დროში ასე წარუმატებლად უწოდეს “პირველქრისტიანული კომუნიზმი,” რეალურად იყო არა შედეგი სპეციფიურად ქრისტიანული, ეკონომიკური, ან სოციალური თეორიისა, არამედ სიყვარულის გამოვლენა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მოციქულთა საქმის თხრობის საზრისია არა ქონების გაერთიანება, როგორც ასეთი, არამედ მოწმობა ახალ ცხოვრებაზე, რომელმაც სრულიად გარდაქმნა ძველი, და რომელიც გამოვლინდა ქონების ამ გაერთიანებაში. და უკვე პავლე მოციქულის ეპისტოლეებში ვხედავთ მოწოდებას, “კაცად- კაცადსა ვითარცა გამოურჩევიეს გულითა, ნუ მწუხარებით, ნუცა უნებლებით; რამეთუ მხიარულებით მისაცემელი უყუარს უფალსა”[35], რაც მიუთითებს სხვა თემებში კერძო საკუთრების შენარჩუნებაზე. მაგრამ იერუსალიმის თემის, “გლახაკთა” ამ საძმოს (ასე უწოდა მათ პავლემ), მაქსიმალიზმი სამუდამოდ დარჩება ქრისტიანულ ცნობიერებაში როგორც წარუხოცელი მაგალითი და აღთქმა, როგორც ცხოვრების სრული გარდაქმნისა და სიყვარულით ყველა ადამიანური ურთიერთობის ნამდვილი განახლების იდეალი. და თითქმის ყოველ ეპოქაში, სულ უფრო და უფრო ახალ პირობებში, ქრისტიანთა (ზოგჯერ თუნდაც არცთუ ისე ბევრის) გულში აღორძინდება პირველქრისტიანთა ამ იდეალის განხორციელების მისწრაფება, სწრაფვა იმისკენ, რომ ეკლესია გახდეს “ახალი ცხოვრების” ნამდვილი საფუძველი.
ადრინდელ ეკლესიას ხშირად გამოხატავდნენ როგორც ამქვეყნიურისადმი გულგრილს, რომელიც მუდმივად იმყოფებოდა სამყაროს აღსასრულის დაძაბულ მოლოდინში. მაგრამ სიყვარულისა და ახალი ცხოვრების თვით ამ იდეალში, რომელიც განხორციელდა
35 2 კორინთ., 9:7
ეკლესიაში, მოცემულია ამ ქვეყნისადმი ახალი დამოკიდებულებაც, რადგან ქრისტიანებისათვის ეს სიყვარული არის არა ეკლესიის შინაგანი საქმე, არამედ ამ ქვეყნად ეკლესიის მოწმობის არსი. “ამით ცნან ყოველთა, ვითარმედ ჩემნი მოწაფენი ხართ, უკუეთუ იყუარებოდით ურთიერთას”[36]. და ახალ აღთქმაში, თუ მას ყურადღებით წავიკითხავთ, გვეძლევა მთლიანი სწავლება ამ ქვეყნისა და იმის შესახებ, როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეთ ქრისტიანებს მის მიმართ და როგორ უნდა იცხოვრონ ამ ქვეყნად მათ. მთაზე ქადაგება, ნეტარების მცნებები, მოწყალე და მეოხი ქრისტეს სახე ეკლესიის მიერ უწყებულ იქნება ამქვეყნის მიმართ და მის იდეალად დარჩება მაშინაც კი, როცა ადამიანები უარყოფენ ეკლესიას. და განა მოციქულ პავლეს ეპისტოლეებში ყოველთვის არ პოულობენ ქრისტიანები სახელმწიფოს, ოჯახის, შრომისა და ადამიანის ცხოვრების ყველა მხარისადმი თავიანთი დამოკიდებულების პირველად ნორმებს? არ არსებობს არცერთი საკითხი, რომელსაც არ შეეხო პავლე ძმების მიმართ თავისი მხურვალე მსახურებისას. რეალურად, ისტორიული სიმართლის მიმართ ძალადობის გარეშე, დადებითი იდეალის გამოცალკევების გარეშე შეუძლებელია, ადრეული ეკლესიის ცნობიერების დაყვანა მხოლოდ აღსასრულის მოლოდინამდე, ქრისტეს მეორედ მოსვლის შესახებ ლოცვამდე – ყოველივე იმამდე, რაც დღეს “ესქატოლოგიზმად” იწოდება. მომავალი სუფევა, რომლის დადგომის შესახებაც ლოცულობენ ქრისტიანები, მათთვის განუყოფელია სამსჯავროსაგან, ის კი მიემართება სწორედაც ცხოვრებაში, ესე იგი ამქვეყნად მათ მიერ საკუთარი რწმენის გამოვლენის ხარისხს. “რაოდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ” (მათე, 25:40). ქრისტეს მეშვეობით ღმრთის სასუფეველი შემოვიდა ადამიანთა ცხოვრებაში, რათა განაახლოს იგი. და თუ ამ სასუფევლის შუქზე “წარმავალ არს ხატი ამის სოფლისა¡”[37], აღსასრულის გარდაუვალობა ქრისტიანთა მსახურებას სწორედაც აგრერიგად პასუხსაგებად ხდის, ყველაფერს ამქვეყნად კი ამ მსახურების მიზნად აქცევს. ქრისტიანთა ხარება მიმართულია “ყოვლისა სოფლისა”38 მიმართ.
36 იოვანე, 13:35
37 1 კორინთ., 7:31
38 მარკოზ, 16:15

აი, ეკლესიის სახე, რომელიც შემოგვინახა ეკლესიის ყველაზე ადრინდელმა ძეგლებმა. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ეკლესიაში არ იყო არც ნაკლი, არც სისუსტე? რა თქმა უნდა, არა. ბევრ მათგანს მოციქულთა საქმის ავტორი იხსენიებს. პავლეს ეპისტოლეებში მთელი თავები მიეძღვნება ქრისტიანთა ცოდვების მხილებასა და გამათრახებას. მაგრამ ეკლესიის (რომელშიც ძალიან ხშირად ეს ცოდვები და სისუსტეები ასე მტკივნეულად აშკარა იქნება) ისტორიის დაწყებისას აუცილებელია, დავიმახსოვროთ “ეკლესიის ის ხატიც”, ეკლესიაში ცხოვრების ის პირველი გამოცდილებაც, რომლებშიც ყოველთვის მოძებნიან ქრისტიანები თავიანთი სნეულებების კურნების, თავიანთი ცოდვების დაძლევის საშუალებას. სწორედ ამ ისტორიას გვაცნობს მოციქულთა საქმის მომდევნო თავები.
